शेयरबजार, लगानीकर्ता र जोखिम

पछिल्लो तथ्यांक हेर्दा नेपालमा ४० लाखभन्दा बढी डीम्याट खाता खुलिसकेको देखिन्छ । प्राथमिक शेयरको आवेदनमा २४ लाखभन्दा बढीले आवेदन दिएको देखिन्छ । टीएमएस खाताको संख्या उल्लेखनीय मात्रामा वृद्धि भएको देखिन्छ । दोस्रो बजारबाट पनि शेयर कारोबार गर्नेको संख्यामा वृद्धि भएको छ । कर्मचारीहरूको कमाइ खाने दोस्रो ठाउँ र विद्यार्थीले कमाइ गर्ने केन्द्रसमेत बनेको छ । वार्षिक प्रतिवेदनमा नियमित घाटा देखिएको हुन सक्छ । संस्थापक शेयरधनी शेयर बेचेर धेरै अगाडि हिँडिसकेको हुन सक्छ । त्यस्ता कम्पनीमा लगानी गर्दा दीर्घकालीन जोखिमबारे सतर्क रहन आवश्यक छ । बढ्ने क्रममा रहेको बजारमा उत्साह आउनु स्वाभाविक हो । हाल अन्य व्यवसाय ठप्प रहेको समयमा धेरैको कमाइ खाने माध्यम नै शेयरबजार भएको देखिएको छ । मूलतः कुनै व्यवसाय बन्द गरेर वा विदेशबाट कमाइ ल्याएको पैसा हाल्ने ठाउँ शेयरबजार भएको देख्न सकिन्छ । बैंकको ब्याजदर कम भएकाले बैंकमा रकम राख्नुभन्दा पनि शेयरबजारमा उच्च प्रतिफल आउने विश्वास मूलतः नयाँ लगानीकर्ताको हुनु स्वाभाविक हो । शेयरबजारको एउटा नियम हुन्छ – यो बढ्छ, अनि घट्छ, घट्छ अनि फेरि बढ्छ । कति बढ्छ, अनि कहिलेबाट घट्छ अनिश्चित छ । व्यवस्थापन वा अर्थशास्त्र पढ्ने विद्यार्थीहरूलाई सिकाइएको हुन्छ, हरेक लगानी जोखिमयुक्त हुन्छ । हिजो प्राथमिक शेयरबजारमा खरीद भएको शेयरको मूल्य १०० भन्दा तल झरेको दिन पनि थियो । आज ३००० अंकभन्दा माथि रहेको बजार, हिजो ११ सयको हाराहारीमा पनि झरेको थियो । नेपालको शेयरबजार विश्व बजारसँग आबद्ध भएको देखिँदैन । यहाँ बजारका खेलाडीको आधारमा बजार घटबढ हुन्छ भन्ने गरिन्छ । त्यसैले लगानी गर्दा आधारभूत पक्षको मूल्यांकन गर्नु आवश्यक छ । जुन कम्पनीको आम्दानीभन्दा पनि घाटा छ, जसको शेयर मूल्य हिजो सयभन्दा कम थियो, जसले ऋण नै लिएर आफ्नो पूँजी बढाउने योजना राखेको छ, त्यस्ता कम्पनीको मूल्य आकाशिएको छ । यस्तो कम्पनीमा फस्न सक्ने सम्भावना हुन्छ । आधारभूत पक्ष बलियो भएको कम्पनीले बजार बढे पनि घटे पनि नाफा कायम राख्छ र लगानीकर्ता न्याय प्रदान गर्न सक्ने हुन्छ । अतः कम्पनीबारे आपैm विशलेषण गरी लगानी गर्न आवश्यक छ । खिया लागिसकेर मेशिन नचल्ने अवस्था रहेको हुन सक्छ । वार्षिक प्रतिवेदनमा नियमित घाटा देखिएको हुन सक्छ । संस्थापक शेयरधनी शेयर बेचेर धेरै अगाडि हिँडिसकेको हुन सक्छ । त्यस्ता कम्पनीमा लगानी गर्दा दीर्घकालीन जोखिमबारे सतर्क रहन आवश्यक छ । बजारको नियम, बढ्नु र घट्नु नबुझ्दा यहाँ लोभले लाभ र लाभले विलाप हुने सम्भावना उत्तिकै रहन्छ । मूलतः नयाँ लगानीकर्ताले बजार सधैं हरियो भइरहन्छ भनि सोच्न हुँदैन । बढेको बजारमा लगानी गर्दा जुन मजा आउँछ, घटेको अवस्थामा उक्त लगानी घटेको देख्दा त्यत्ति नै पिरोल्छ । शेयरबजारमा धैर्य एउटा महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । धैर्यले लगानीकर्ताको मनोबल बढाउने मात्र होइन, शेयरबजारमा राम्ररी खेल्ने अवसरसमेत प्रदान गर्छ । शेयरमा लगानी गरिएको रकम कत्तिको दबाबयुक्त छ, त्यो महत्त्वपूर्ण पाटो हो । कसैले ऋण गरेर लगानी गरेको छ भने धैर्यको पाटो रहँदैन । यसले गर्दा उसले शेयरबजार घटे पनि बेच्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ, र उसले ठूलो घाटा बेहोर्नुपर्ने हुन्छ । सधैं उकालो लागेको देखिएको बजार ओरालो लाग्दा हुने पीडाबारे उसले कल्पना सम्म गरेको हुँदैन । यस कारण आफ्नो आर्थीक अवस्था दृष्टिगत गर्दै, बजारमा लगानी गर्नुपर्छ । आफ्नो आर्थिक अवस्थालाई सहज हुने गरी मात्र लगानी गरेमा भोलि आर्थिक संकटको शिकारबाट कम प्रभावित हुनेछाैं । यस कारण आफ्नो हैसियत अनुसार लगानी गर्न आवश्यक छ । आफ्नो लगानीमा विविधता कायम राख्न सक्नुपर्छ । जलविद्युत् बढेको छ भन्दैमा अन्य क्षेत्रको सम्पूर्ण शेयर विक्री गरेर जलविद्युत्मै मात्र लगानी गर्दा उच्च प्रतिफल त आउन सक्ला, तर अनिश्चित बजारमा भोलि त्यसैले घाटा बेहोर्नुपर्ने अवस्था पनि निम्तिन सक्छ । नेपालमा व्यवस्थापन, वित्त वा अर्थशास्त्र पढ्ने कुनै पनि पक्षले शेयरबारे अध्ययन गरेको हुँदैन । यस कारण पनि नयाँ लगानीकर्ताले पाउने ज्ञान भनेकै अनुभव हो । २०७३ सालतिर शेयरबजार प्रवेश गरेकाहरूले एक चक्र अनुभव गरिसकेका छन् । त्यसपश्चात् प्रवेश गरेकाहरूसँग पूर्ण अनुभव नरहेको हुँदा परामर्श लिँदा अनुभवीसँग मात्र लिएमा लाभदायी हुनेछ । लगानीकर्ताको जोश र उत्साह अहिले निकै उच्च देखिन्छ । गाउँगाउँमा शेयरको कुरा हुने गरेको छ । आज १० कित्ताको धनी भएर भए पनि शेयरको गफ दिनुपर्ने समाज बनिसकेको छ । ठूलो गफ गर्नेको बिगबिगी टोलको चोकदेखि क्लब हाउससम्म भेटिन्छ । तर, लगानी आफै गरेर अनुभव नलिउन्जेल बजारको मूर्तरूप कसैलाई पनि थाहा हुँदैन । यस कारण बजारबारे विस्तृत ज्ञान बटुलेर लगानी गर्नु नै बुद्धिमानी हो । बजार हरियो हुँदा मात्तिने र रातो हुँदा आत्तिने अवस्था कसैको नआओस् । आजको बजारको अवस्था हेर्दा मुनाफा नदिने जलविद्युत्को शेयर मूल्य, निश्चित नाफा दिने बैंकको मूल्यभन्दा बढी छ । कोरोना विपद्देखि आर्थिक रूपले प्रभावित होटेल क्षेत्रमा बेला बेला सकारात्मक सर्किट लाग्ने गरेको देखिन्छ । बैंकको ब्याज न्यून रहेको समयमा पैसा शेयरमा हाल्न खोज्नु मानवीय आर्थिक गुण नै हो । तर, अनियन्त्रित बजारमा सतर्कता आवश्यक छ । अन्यथा भोलि यसले व्यक्तिगत रूपमा असर पर्ने गरी ठूलो दुर्घटना निम्त्याउने निश्चित छ । रेग्मी बैंकर हुन् ।