सप्लिमेन्टको नाममा कतै बच्चालाई विषालु चिज त खुवाइरहनु भएको छैन ?

 बालबालिकाको स्वस्थ वृद्धिको लागि सही आहार आवश्यक छ, तर बच्चालाई सही आहारसँग अभ्यस्त गराउन आमाबाबुका आ–आफ्नै कठिनाइहरू हुन्छन् । बालबालिका जिद्दी हुन्छन् । न हरियो सागसब्जी खान्छन् न  त मन लगाएर दूध नै पिउँछन् ।  कतिपय बच्चा त स्वस्थकर खानेकुरा हेर्न पनि चाहँदैनन् । यस्तो अवस्थामा बच्चाहरूले सबै पोषक तत्वहरू प्राप्त गरुन् भनेर उनीहरूलाई फूड सप्लिमेन्ट दिइन्छ । तर यी सप्लिमेन्टहरू लगातार दिँदा बालबालिकाको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर देखिन सुरु हुन्छ ।बालबालिकामा रोगको घरयसबारे

सम्बन्धित सामग्री

वित्तीय अपराधका नयाँ र अनौठा उपाय: कहिल्यै लुकाउन सकिँदैन अपराध कर्म

इटालीको प्रहरीले करीब डेढ वर्षअघि ४२ जना व्यक्तिलाई हुँदै नभएको काल्पनिक देशको नागरिकता बेचेको अपराधमा पक्राउ गर्‍यो । उनीहरूले अन्टार्टिकामा हुँदै नभएको ‘अन्टार्टिक थियोक्राटिक सोभरेन स्टेट अफ सेन्ट जर्ज’ नामको काल्पनिक करमुक्त देश खडा गरी करीब ७०० जनालाई कथित देशको ‘नागरिक’ बनाएर अवैध रूपमा आर्जित रकम छिमेकी मुलुक माल्टामा पठाएर द्रव्य शोधन गर्ने गरेका रहेछन् । अपराधीहरूको समूहले त्यसका लागि छद्म देशका विभिन्न मन्त्रालयको नक्कली वेबसाइट बनाई एउटा सार्वभौम राष्ट्रमा हुने अदालत, प्रहरी, राष्ट्र तथा सरकार प्रमुख, मन्त्रालय तथा मन्त्रीहरू मात्र होइन, आधिकारिकजस्ता देखिने दस्तावेज पनि नक्कली बनाएर उक्त कथित देश साँच्चै नै अस्तित्वमा रहेको भ्रम सृजना गरेका रहेछन् । त्यति मात्र होइन, अवैध काल्पनिक देशको काल्पनिक नागरिकताको आधारमा बैंकमा खाता खोल्नसमेत उनीहरू सफल भइसकेका रहेछन् । करमुक्त देशको नागरिकका रूपमा बैंकमा खातासमेत खोली अवैध तरीकाले आर्जित रकम छिमेकी माल्टामा रकमान्तर गरेर उनीहरूले वित्तीय अपराध गर्ने गरेको तथ्य बाहिर आएपछि इटालीका प्रहरी अधिकारीहरूका लागि यो विषय रोमाञ्चक बनेको थियो । अझ रोचक कुरा त के छ भने यस्तो नक्कली राष्ट्र खडा गर्ने समूहका नाइके इटालीकै वित्तीय प्रहरी विभागका पूर्व उच्च पदस्थ व्यक्ति मारिओ फर्नेसी थिए । संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार अहिले विश्वमा वर्षेनि करीब २ खर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध हुने गरेको छ र एशिया प्यासिफिक क्षेत्रका वित्तीय संस्थाहरूले मात्र यस्तो अपराध नियन्त्रणका लागि सन् २०२३ मा ४५ अर्ब डलर खर्च गरेका छन् ।  यस्तै वित्तीय अपराधका अनौठा घटनाको चर्चा गर्दा सबैभन्दा अग्रपंक्तिमा कोलम्बियाका पाब्लो एस्कोबारको नाम आउँछ । उनका बारेमा एउटा निकै नै प्रसिद्ध कथन छ– पाब्लोले आफूसँग भएको पैसालाई बिटो पार्न मात्र प्रतिहप्ता एक हजार डलरको त रबर ब्यान्ड मात्र खरीद गर्ने गर्दथे । लागू पदार्थको व्यापारमा बादशाह मानिएका उनी व्यक्तिगत रूपमा अहिलेसम्मकै सबैभन्दा नाम कहलिएका वित्तीय अपराधी मानिन्छन् । एक समय विश्व कोकिन बजारको ८० प्रतिशत अंश नै पाब्लोको नियन्त्रणमा थियो भनिन्छ । किनभने उनको अपराधको मुख्य क्षेत्र नै लागूपदार्थ थियो । यही अवैध आपराधिक व्यवसायबाट उनले आफ्नो साम्राज्य खडा गरेका थिए । सन् १९८९ मा नै उनको सम्पत्ति ९ अर्ब डलरभन्दा बढी भएर तत्कालीन अवस्थामा उनी विश्वका सातौं धनी व्यक्तिका रूपमा रहेका थिए । ‘मनि लाउन्डरिङ’ शब्दको उत्पत्तिकर्ता मानिएका वित्तीय अपराधी अल कपोन पनि रेस्टुराँ, रात्रि क्लब, ब्रुअरीजस्ता वैधानिक तरीकाले सञ्चालित आफ्नै व्यवसायमा आफूले अन्यत्र र अझ लागू पदार्थको कारोबारबाट अवैध तरीकाले आर्जन गरेको रकम मिसाएर धुल्याउन पोख्त थिए । सन् १९८० भन्दा अघिसम्म अमेरिकामा पनि मनी लाउन्डरिङलाई वैधानिक तरीकाले परिभाषित नगरिएको र यस्ता अपराधलाई कर छलीअन्तर्गत कानूनी कठघरामा ल्याइने परिपाटी भएको भए पनि कपोनले गरेको कृत्यमार्फत सन् १९२० मै १ अर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध भएको पत्ता लागेपछि यसरी गरिने अवैध द्रव्यशोधनलाई मनि लाउन्डरिङ भन्न थालिएको थियो । सिकागोका ग्यांगस्टरलाई अमेरिकाको इतिहासमा सबैभन्दा खतरनाक वित्तीय अपराधी मानिन्छ ।  सुन जस्ता बहुमूल्य धातुको माध्यमबाट द्रव्यशोधन भएको त हामी सबैले सुनेकै हो । तर, लुगा धुने पाउडर र चिज तथा आइस क्रिम जस्ता खाद्य पदार्थको माध्यमबाट समेत द्रव्यशोधनजस्तो वित्तीय अपराध हुने कुरा चाहिँ अचम्मलाग्दा छन् । अमेरिकामा निकै नै प्रसिद्धि कमाएको लुगा धुने पाउडर टाइडलाई भुक्तानीको माध्यम बनाएर लागू पदार्थ किनबेच हुने गरेको कुरा थाहा पाउनुअगाडि त्यो पाउडरको प्रयोग गरेर लागू पदार्थ नै उत्पादन गरिने आशंका गरिन्थ्यो । तर, सबैलाई आवश्यक पर्ने यो पाउडरलाई नै लागू पदार्थ किन्नका लागि विनिमयको माध्यम बनाएर त्यो पाउडरलाई वित्तीय अपराधको माध्यम बनाएको घटनाले वित्तीय अपराधका फैलँदो दायरालाई थप उजागर गरेको छ । अत्यधिक मात्रामा चोरीका घटना बढ्नुका साथै पाउडरको माग पनि निकै नै बढ्दै जान थालेपछि गरिएको अध्ययनबाट यो पाउडरलाई लागू पदार्थ कारोबारको भुक्तानीको माध्यम बनाइएको तथ्य सन् २०१२ मा पत्ता लागेको थियो ।  बेलायतको इस्टबोर्नमा एक जना अगिम टोस्का भन्ने व्यक्तिले सानो एउटा पेस्ट्री पसल खोलेर व्यवसाय प्रारम्भ गरेको देखाएर त्यसमार्फत कोकिनजस्ता लागू पदार्थ बेच्ने मात्र होइन कि यसरी लागू पदार्थको कारोबार गर्नेहरूको अवैध रकमलाई समेत आफ्नो बैंकमार्फत शोधन गर्ने गरेको कुरा पत्ता लाग्यो । बेलायतको एउटा अनुसन्धान केन्द्रले गरेको अध्ययनअनुसार विश्वमा सबैभन्दा बढी चोरी हुने खाद्य वस्तुमा चिज पर्दो रहेछ । पछि अध्ययन गर्दै जाँदा के पत्ता लाग्यो भने यसो हुनुमा लागूपदार्थको किनबेचमा पनि विनिमयको माध्यमका रूपमा पैसाको साटो चिजको प्रयोग हुने रहेछ । इटालीको एउटा प्रसिद्ध माफियाहरूको सञ्जालका रूपमा रहेको क्यमोर्राले पनि ठूलो परिमाणमा आफ्नो अवैध रकमलाई वैधानिक रूपमा सञ्चालित कतिपय चिज उद्योगहरूमा लगानीका रूपमा परिचालन गरेको इटालीको प्रहरीले करीब ५ वर्षअघि फेला पारेको थियो । यसै कारण होला, त्यहाँ गत २ वर्षमा मात्र करीब ७० लाख डलर बराबरको चिज हराएको बताइन्छ । यसका साथै चिजको विक्री तथा उत्पादनमा समेत उल्लेख्य मात्रामा अवैध रकमको प्रयोग हुने गर्दो रहेछ । रूसमा पनि वित्तीय अपराधीहरूले यसै गरी ३ करोड डलर बराबरको चिज चोरेर लागू पदार्थको किनबेचमा प्रयोग गरेका समाचार सार्वजनिक भएको छ । चिज मात्र होइन, बेन एन्ड जेरी, ब्ल्यू बेलजस्ता महँगा प्रकारका आइस क्रिमहरू पनि लागू पदार्थ कारोबारका लागि विनिमयको माध्यम भएको पाइन्छ ।  यसै गरी ट्वाइलेट पेपरका माध्यमबाट पनि वित्तीय अपराध भएको पाइन्छ । फ्लोरिडामा यस्तै अवाञ्छित ट्वाइलेट पेपरको कारोबारमा संलग्न भई १० लाख डलर बराबरको वित्तीय अपराधमा संलग्न भएको कसूरमा सन् २०११ मा व्यवसायीलाई २० वर्षको कारावास सजाय सुनाइएको थियो । बेलायतको इस्टबोर्नमा एक जना अगिम टोस्का भन्ने व्यक्तिले सानो एउटा पेस्ट्री पसल खोलेर व्यवसाय प्रारम्भ गरेको देखाएर त्यसमार्फत कोकिनजस्ता लागू पदार्थ बेच्ने मात्र होइन कि यसरी लागू पदार्थको कारोबार गर्नेहरूको अवैध रकमलाई समेत आफ्नो बैंकमार्फत शोधन गर्ने गरेको कुरा पछि मात्र पत्ता लाग्यो ।  घरायसी सामानको विक्री गर्ने विशेष गरी अनलाइन पोर्टलहरूले पनि वित्तीय अपराधलाई मलजल गरिरहेको उदाहरणका रूपमा नेदरल्यान्ड्समा भएको भ्याकुम क्लिनरको माध्यमबाट गरिएको वित्तीय अपराधलाई लिन सकिन्छ । अवैध रकममार्फत भ्याकुम क्लिनर किनेर तिनलाई अनलाइनमार्फत बेचेर आफ्नो अवैध रकमलाई चोख्याउने गतिविधि भएको पत्ता लागेपछि गतवर्ष मात्र यो नवीन तरीका उजागर भएको थियो । कोलम्बियामा त वाशिङ मेशिन बिगारेर त्यसभित्र नगद राखेर फेरि मेशिन फिट गरी निर्यात गरेर अप्रत्यक्ष रूपमा नगदको स्थानान्तरण गरी द्रव्यशोधन गरेको अनौठो तरीका पनि सार्वजनिक भएको छ ।  विभिन्न व्यक्ति तथा आपराधिक संगठनहरूले वित्तीय अपराधका लागि अपनाएका तरीकाभन्दा भिन्न तरीकाले कतिपय देशका शासकले पनि वित्तीय अपराध गर्ने गरेको पाइन्छ । नाइजेरियाका पूर्वशासक जनरल सानी अबचाले वित्तीय अपराध गरी यूरोप तथा अन्य मुलुकमा लुकाएको अपार रकममध्ये नाइजेरिया सरकारले सन् २०१३ सम्ममा करीब साढे १ अर्ब डलर बराबरको रकम यूरोपेली मुलुकहरूबाट असुल गर्‍यो । यो रकममध्ये करीब १ तिहाई रकम स्वीस बैंकहरूबाट मात्र असुलिएको थियो ।  आफ्नो देशमा गरिएका वित्तीय अपराधबाट आर्जित रकमलाई अबचाले स्वीट्जरल्यान्डका अलावा बेलायत, जर्मनी, फ्रान्स, लक्जेमबर्गजस्ता यूरोपका अन्य मुलुकहरूमा समेत स्थानान्तरण गराएका थिए । आफ्नो शासन कालमा मात्र होइन, सन् १९९८ मा मृत्यु नहुँदासम्म पनि अबचालाई कुनै प्रकारको भ्रष्टाचारको आरोप लगाइएन जबकि उनले ५ अर्ब डलरभन्दा बढी सार्वजनिक रकम चोरी गरेको आशंका छ । विश्व बैंकको एक तथ्यांकअनुसार पारस्परिक कानूनी सहायता सम्झौता अन्तर्गत ७२ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर बराबरको अबचाद्वारा स्वीस बैंकमा राखिएको रकम २००७ मा फिर्ता  पठाइएको थियो । इन्डोनेशियाका पूर्वराष्ट्रपति मोहमद सुहार्तोले पनि ३० अर्ब डलरभन्दा बढीको सार्वजनिक सम्पत्ति चोरी गरेर विदेश पुर्‍याएको इतिहासमा अंकित छ । ३२ वर्ष शासन गरेका सुहार्तोलाई नाइजेरियाका सानी अबचालेभन्दा पनि बढी रकम अपचलन गरेको आरोप लागेको थियो । यति धेरै परिमाणमा त फिलिपिन्सका पूर्वराष्ट्रपति फर्डिन्यान्ड मार्कोसले गरेको वित्तीय अपराध जुन १० अर्ब डलर मानिन्छ भन्दा पनि बढी देखिन्छ । यसैले पनि होला ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको सन् २००४ को प्रतिवेदनमा विश्वका सबैभन्दा भ्रष्ट नेताहरूको सूचीको पहिलो नम्बरमा उनलाई राखिएको थियो । ८६ वर्षको उमेरमा सन् २००८ मा उनको मृत्यु भए पनि वृद्ध उमेरका कारण देखाएर उनीमाथि थप कुनै मुद्दा चलाइएन । विश्व बैंकका अनुसार सन् २०१० मा विश्वका विभिन्न बैंकमा राखिएका सुहार्तोका नामका करीब ३१ करोड डलर बराबरका सम्पत्ति इन्डोनेसिया फिर्ता गरिएको थियो । यी माथिका केही उदाहरणले कसरी शासकहरू भ्रष्टाचारमा लिप्त भएर देशको सम्पत्ति आफ्नो नाममा बाहिर लैजान्छन् र वित्तीय अपराध गर्छन् भन्ने कुरा दर्शाउँछन् । त्यति मात्र होइन, कसरी आफूले गरेको वित्तीय अपराधबाट शासन र शक्तिको आडमा उनीहरूले उन्मुक्ति पाउँछन् भन्ने पनि माथिका केही उदाहरणहरूले स्पष्ट गर्छन् ।  संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार अहिले विश्वमा वर्षेनि करीब २ खर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध हुने गरेको छ्र र एशिया प्यासिफिक क्षेत्रका वित्तीय संस्थाहरूले मात्र यस्तो अपराध नियन्त्रणका लागि सन् २०२३ मा ४५ अर्ब डलर खर्च गरेका छन् । यो खर्च गतवर्षको भन्दा ९८ प्रतिशतले बढी भएको कुरा लेक्सिस नेक्सिसले गतहप्ता मात्र सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा औंल्याइएको छ । यस्तो खर्च विशेष गरी प्रविधिका लागि र अतिरिक्त मानव संसाधनका लागि भएको कुरा पनि अनुसन्धान प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । यही विशाल राशिको लगानीले गर्दा पनि होला अहिले यस्ता कुनै पनि प्रकारका वित्तीय अपराधहरू लुकाउन नसकिने र अपराधीहरू कुनै न कुनै दिन सार्वजनिक हुन्छन् नै भन्ने तथ्य स्थापित भएको छ । माथि उल्लिखित वित्तीय अपराधका घटनाहरूले जतिसुकै उच्च प्रविधि, उपाय र माध्यमबाट गरे पनि वित्तीय अपराध सधैं गोप्य रहन सक्दैन र कुनै न कुनै दिन त्यो सतहमा उजागर हुन्छ भन्ने कुरा स्पष्ट पारेका छन् । पाब्लो एस्कोबरदेखि अल कोपेनसम्मका खप्पिस वित्तीय अपराधीहरू र अबचादेखि सुहार्तोसम्मका शासक अपराधीसम्मले पनि कुनै न कुनै दिन कानूनको कठघरामा उभिनैपर्छ र दण्डित हुनैपर्छ भन्ने पनि देखिएको छ । त्यसैले भनिन्छ– अपराधको बीउ केही समयका लागि पुरिए पनि त्यो कहिल्यै पनि मासिँदैन, त्यो कुनै न कुनै दिन अंकुरित भएरै छोड्छ । लेखक सम्पत्ति शुद्धीकरण अपराधसम्बन्धी विषयमा विद्यावारिधिप्राप्त बैंकर हुन् ।

वित्तीय अपराधका नयाँ र अनौठा उपाय: कहिल्यै लुकाउन सकिँदैन अपराध कर्म

इटालीको प्रहरीले करीब डेढ वर्षअघि ४२ जना व्यक्तिलाई हुँदै नभएको काल्पनिक देशको नागरिकता बेचेको अपराधमा पक्राउ गर्‍यो । उनीहरूले अन्टार्टिकामा हुँदै नभएको ‘अन्टार्टिक थियोक्राटिक सोभरेन स्टेट अफ सेन्ट जर्ज’ नामको काल्पनिक करमुक्त देश खडा गरी करीब ७०० जनालाई कथित देशको ‘नागरिक’ बनाएर अवैध रूपमा आर्जित रकम छिमेकी मुलुक माल्टामा पठाएर द्रव्य शोधन गर्ने गरेका रहेछन् । अपराधीहरूको समूहले त्यसका लागि छद्म देशका विभिन्न मन्त्रालयको नक्कली वेबसाइट बनाई एउटा सार्वभौम राष्ट्रमा हुने अदालत, प्रहरी, राष्ट्र तथा सरकार प्रमुख, मन्त्रालय तथा मन्त्रीहरू मात्र होइन, आधिकारिकजस्ता देखिने दस्तावेज पनि नक्कली बनाएर उक्त कथित देश साँच्चै नै अस्तित्वमा रहेको भ्रम सृजना गरेका रहेछन् । त्यति मात्र होइन, अवैध काल्पनिक देशको काल्पनिक नागरिकताको आधारमा बैंकमा खाता खोल्नसमेत उनीहरू सफल भइसकेका रहेछन् । करमुक्त देशको नागरिकका रूपमा बैंकमा खातासमेत खोली अवैध तरीकाले आर्जित रकम छिमेकी माल्टामा रकमान्तर गरेर उनीहरूले वित्तीय अपराध गर्ने गरेको तथ्य बाहिर आएपछि इटालीका प्रहरी अधिकारीहरूका लागि यो विषय रोमाञ्चक बनेको थियो । अझ रोचक कुरा त के छ भने यस्तो नक्कली राष्ट्र खडा गर्ने समूहका नाइके इटालीकै वित्तीय प्रहरी विभागका पूर्व उच्च पदस्थ व्यक्ति मारिओ फर्नेसी थिए । संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार अहिले विश्वमा वर्षेनि करीब २ खर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध हुने गरेको छ र एशिया प्यासिफिक क्षेत्रका वित्तीय संस्थाहरूले मात्र यस्तो अपराध नियन्त्रणका लागि सन् २०२३ मा ४५ अर्ब डलर खर्च गरेका छन् ।  यस्तै वित्तीय अपराधका अनौठा घटनाको चर्चा गर्दा सबैभन्दा अग्रपंक्तिमा कोलम्बियाका पाब्लो एस्कोबारको नाम आउँछ । उनका बारेमा एउटा निकै नै प्रसिद्ध कथन छ– पाब्लोले आफूसँग भएको पैसालाई बिटो पार्न मात्र प्रतिहप्ता एक हजार डलरको त रबर ब्यान्ड मात्र खरीद गर्ने गर्दथे । लागू पदार्थको व्यापारमा बादशाह मानिएका उनी व्यक्तिगत रूपमा अहिलेसम्मकै सबैभन्दा नाम कहलिएका वित्तीय अपराधी मानिन्छन् । एक समय विश्व कोकिन बजारको ८० प्रतिशत अंश नै पाब्लोको नियन्त्रणमा थियो भनिन्छ । किनभने उनको अपराधको मुख्य क्षेत्र नै लागूपदार्थ थियो । यही अवैध आपराधिक व्यवसायबाट उनले आफ्नो साम्राज्य खडा गरेका थिए । सन् १९८९ मा नै उनको सम्पत्ति ९ अर्ब डलरभन्दा बढी भएर तत्कालीन अवस्थामा उनी विश्वका सातौं धनी व्यक्तिका रूपमा रहेका थिए । ‘मनि लाउन्डरिङ’ शब्दको उत्पत्तिकर्ता मानिएका वित्तीय अपराधी अल कपोन पनि रेस्टुराँ, रात्रि क्लब, ब्रुअरीजस्ता वैधानिक तरीकाले सञ्चालित आफ्नै व्यवसायमा आफूले अन्यत्र र अझ लागू पदार्थको कारोबारबाट अवैध तरीकाले आर्जन गरेको रकम मिसाएर धुल्याउन पोख्त थिए । सन् १९८० भन्दा अघिसम्म अमेरिकामा पनि मनी लाउन्डरिङलाई वैधानिक तरीकाले परिभाषित नगरिएको र यस्ता अपराधलाई कर छलीअन्तर्गत कानूनी कठघरामा ल्याइने परिपाटी भएको भए पनि कपोनले गरेको कृत्यमार्फत सन् १९२० मै १ अर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध भएको पत्ता लागेपछि यसरी गरिने अवैध द्रव्यशोधनलाई मनि लाउन्डरिङ भन्न थालिएको थियो । सिकागोका ग्यांगस्टरलाई अमेरिकाको इतिहासमा सबैभन्दा खतरनाक वित्तीय अपराधी मानिन्छ ।  सुन जस्ता बहुमूल्य धातुको माध्यमबाट द्रव्यशोधन भएको त हामी सबैले सुनेकै हो । तर, लुगा धुने पाउडर र चिज तथा आइस क्रिम जस्ता खाद्य पदार्थको माध्यमबाट समेत द्रव्यशोधनजस्तो वित्तीय अपराध हुने कुरा चाहिँ अचम्मलाग्दा छन् । अमेरिकामा निकै नै प्रसिद्धि कमाएको लुगा धुने पाउडर टाइडलाई भुक्तानीको माध्यम बनाएर लागू पदार्थ किनबेच हुने गरेको कुरा थाहा पाउनुअगाडि त्यो पाउडरको प्रयोग गरेर लागू पदार्थ नै उत्पादन गरिने आशंका गरिन्थ्यो । तर, सबैलाई आवश्यक पर्ने यो पाउडरलाई नै लागू पदार्थ किन्नका लागि विनिमयको माध्यम बनाएर त्यो पाउडरलाई वित्तीय अपराधको माध्यम बनाएको घटनाले वित्तीय अपराधका फैलँदो दायरालाई थप उजागर गरेको छ । अत्यधिक मात्रामा चोरीका घटना बढ्नुका साथै पाउडरको माग पनि निकै नै बढ्दै जान थालेपछि गरिएको अध्ययनबाट यो पाउडरलाई लागू पदार्थ कारोबारको भुक्तानीको माध्यम बनाइएको तथ्य सन् २०१२ मा पत्ता लागेको थियो ।  बेलायतको इस्टबोर्नमा एक जना अगिम टोस्का भन्ने व्यक्तिले सानो एउटा पेस्ट्री पसल खोलेर व्यवसाय प्रारम्भ गरेको देखाएर त्यसमार्फत कोकिनजस्ता लागू पदार्थ बेच्ने मात्र होइन कि यसरी लागू पदार्थको कारोबार गर्नेहरूको अवैध रकमलाई समेत आफ्नो बैंकमार्फत शोधन गर्ने गरेको कुरा पत्ता लाग्यो । बेलायतको एउटा अनुसन्धान केन्द्रले गरेको अध्ययनअनुसार विश्वमा सबैभन्दा बढी चोरी हुने खाद्य वस्तुमा चिज पर्दो रहेछ । पछि अध्ययन गर्दै जाँदा के पत्ता लाग्यो भने यसो हुनुमा लागूपदार्थको किनबेचमा पनि विनिमयको माध्यमका रूपमा पैसाको साटो चिजको प्रयोग हुने रहेछ । इटालीको एउटा प्रसिद्ध माफियाहरूको सञ्जालका रूपमा रहेको क्यमोर्राले पनि ठूलो परिमाणमा आफ्नो अवैध रकमलाई वैधानिक रूपमा सञ्चालित कतिपय चिज उद्योगहरूमा लगानीका रूपमा परिचालन गरेको इटालीको प्रहरीले करीब ५ वर्षअघि फेला पारेको थियो । यसै कारण होला, त्यहाँ गत २ वर्षमा मात्र करीब ७० लाख डलर बराबरको चिज हराएको बताइन्छ । यसका साथै चिजको विक्री तथा उत्पादनमा समेत उल्लेख्य मात्रामा अवैध रकमको प्रयोग हुने गर्दो रहेछ । रूसमा पनि वित्तीय अपराधीहरूले यसै गरी ३ करोड डलर बराबरको चिज चोरेर लागू पदार्थको किनबेचमा प्रयोग गरेका समाचार सार्वजनिक भएको छ । चिज मात्र होइन, बेन एन्ड जेरी, ब्ल्यू बेलजस्ता महँगा प्रकारका आइस क्रिमहरू पनि लागू पदार्थ कारोबारका लागि विनिमयको माध्यम भएको पाइन्छ ।  यसै गरी ट्वाइलेट पेपरका माध्यमबाट पनि वित्तीय अपराध भएको पाइन्छ । फ्लोरिडामा यस्तै अवाञ्छित ट्वाइलेट पेपरको कारोबारमा संलग्न भई १० लाख डलर बराबरको वित्तीय अपराधमा संलग्न भएको कसूरमा सन् २०११ मा व्यवसायीलाई २० वर्षको कारावास सजाय सुनाइएको थियो । बेलायतको इस्टबोर्नमा एक जना अगिम टोस्का भन्ने व्यक्तिले सानो एउटा पेस्ट्री पसल खोलेर व्यवसाय प्रारम्भ गरेको देखाएर त्यसमार्फत कोकिनजस्ता लागू पदार्थ बेच्ने मात्र होइन कि यसरी लागू पदार्थको कारोबार गर्नेहरूको अवैध रकमलाई समेत आफ्नो बैंकमार्फत शोधन गर्ने गरेको कुरा पछि मात्र पत्ता लाग्यो ।  घरायसी सामानको विक्री गर्ने विशेष गरी अनलाइन पोर्टलहरूले पनि वित्तीय अपराधलाई मलजल गरिरहेको उदाहरणका रूपमा नेदरल्यान्ड्समा भएको भ्याकुम क्लिनरको माध्यमबाट गरिएको वित्तीय अपराधलाई लिन सकिन्छ । अवैध रकममार्फत भ्याकुम क्लिनर किनेर तिनलाई अनलाइनमार्फत बेचेर आफ्नो अवैध रकमलाई चोख्याउने गतिविधि भएको पत्ता लागेपछि गतवर्ष मात्र यो नवीन तरीका उजागर भएको थियो । कोलम्बियामा त वाशिङ मेशिन बिगारेर त्यसभित्र नगद राखेर फेरि मेशिन फिट गरी निर्यात गरेर अप्रत्यक्ष रूपमा नगदको स्थानान्तरण गरी द्रव्यशोधन गरेको अनौठो तरीका पनि सार्वजनिक भएको छ ।  विभिन्न व्यक्ति तथा आपराधिक संगठनहरूले वित्तीय अपराधका लागि अपनाएका तरीकाभन्दा भिन्न तरीकाले कतिपय देशका शासकले पनि वित्तीय अपराध गर्ने गरेको पाइन्छ । नाइजेरियाका पूर्वशासक जनरल सानी अबचाले वित्तीय अपराध गरी यूरोप तथा अन्य मुलुकमा लुकाएको अपार रकममध्ये नाइजेरिया सरकारले सन् २०१३ सम्ममा करीब साढे १ अर्ब डलर बराबरको रकम यूरोपेली मुलुकहरूबाट असुल गर्‍यो । यो रकममध्ये करीब १ तिहाई रकम स्वीस बैंकहरूबाट मात्र असुलिएको थियो ।  आफ्नो देशमा गरिएका वित्तीय अपराधबाट आर्जित रकमलाई अबचाले स्वीट्जरल्यान्डका अलावा बेलायत, जर्मनी, फ्रान्स, लक्जेमबर्गजस्ता यूरोपका अन्य मुलुकहरूमा समेत स्थानान्तरण गराएका थिए । आफ्नो शासन कालमा मात्र होइन, सन् १९९८ मा मृत्यु नहुँदासम्म पनि अबचालाई कुनै प्रकारको भ्रष्टाचारको आरोप लगाइएन जबकि उनले ५ अर्ब डलरभन्दा बढी सार्वजनिक रकम चोरी गरेको आशंका छ । विश्व बैंकको एक तथ्यांकअनुसार पारस्परिक कानूनी सहायता सम्झौता अन्तर्गत ७२ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर बराबरको अबचाद्वारा स्वीस बैंकमा राखिएको रकम २००७ मा फिर्ता  पठाइएको थियो । इन्डोनेशियाका पूर्वराष्ट्रपति मोहमद सुहार्तोले पनि ३० अर्ब डलरभन्दा बढीको सार्वजनिक सम्पत्ति चोरी गरेर विदेश पुर्‍याएको इतिहासमा अंकित छ । ३२ वर्ष शासन गरेका सुहार्तोलाई नाइजेरियाका सानी अबचालेभन्दा पनि बढी रकम अपचलन गरेको आरोप लागेको थियो । यति धेरै परिमाणमा त फिलिपिन्सका पूर्वराष्ट्रपति फर्डिन्यान्ड मार्कोसले गरेको वित्तीय अपराध जुन १० अर्ब डलर मानिन्छ भन्दा पनि बढी देखिन्छ । यसैले पनि होला ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको सन् २००४ को प्रतिवेदनमा विश्वका सबैभन्दा भ्रष्ट नेताहरूको सूचीको पहिलो नम्बरमा उनलाई राखिएको थियो । ८६ वर्षको उमेरमा सन् २००८ मा उनको मृत्यु भए पनि वृद्ध उमेरका कारण देखाएर उनीमाथि थप कुनै मुद्दा चलाइएन । विश्व बैंकका अनुसार सन् २०१० मा विश्वका विभिन्न बैंकमा राखिएका सुहार्तोका नामका करीब ३१ करोड डलर बराबरका सम्पत्ति इन्डोनेसिया फिर्ता गरिएको थियो । यी माथिका केही उदाहरणले कसरी शासकहरू भ्रष्टाचारमा लिप्त भएर देशको सम्पत्ति आफ्नो नाममा बाहिर लैजान्छन् र वित्तीय अपराध गर्छन् भन्ने कुरा दर्शाउँछन् । त्यति मात्र होइन, कसरी आफूले गरेको वित्तीय अपराधबाट शासन र शक्तिको आडमा उनीहरूले उन्मुक्ति पाउँछन् भन्ने पनि माथिका केही उदाहरणहरूले स्पष्ट गर्छन् ।  संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार अहिले विश्वमा वर्षेनि करीब २ खर्ब डलरभन्दा बढी रकमको वित्तीय अपराध हुने गरेको छ्र र एशिया प्यासिफिक क्षेत्रका वित्तीय संस्थाहरूले मात्र यस्तो अपराध नियन्त्रणका लागि सन् २०२३ मा ४५ अर्ब डलर खर्च गरेका छन् । यो खर्च गतवर्षको भन्दा ९८ प्रतिशतले बढी भएको कुरा लेक्सिस नेक्सिसले गतहप्ता मात्र सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा औंल्याइएको छ । यस्तो खर्च विशेष गरी प्रविधिका लागि र अतिरिक्त मानव संसाधनका लागि भएको कुरा पनि अनुसन्धान प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । यही विशाल राशिको लगानीले गर्दा पनि होला अहिले यस्ता कुनै पनि प्रकारका वित्तीय अपराधहरू लुकाउन नसकिने र अपराधीहरू कुनै न कुनै दिन सार्वजनिक हुन्छन् नै भन्ने तथ्य स्थापित भएको छ । माथि उल्लिखित वित्तीय अपराधका घटनाहरूले जतिसुकै उच्च प्रविधि, उपाय र माध्यमबाट गरे पनि वित्तीय अपराध सधैं गोप्य रहन सक्दैन र कुनै न कुनै दिन त्यो सतहमा उजागर हुन्छ भन्ने कुरा स्पष्ट पारेका छन् । पाब्लो एस्कोबरदेखि अल कोपेनसम्मका खप्पिस वित्तीय अपराधीहरू र अबचादेखि सुहार्तोसम्मका शासक अपराधीसम्मले पनि कुनै न कुनै दिन कानूनको कठघरामा उभिनैपर्छ र दण्डित हुनैपर्छ भन्ने पनि देखिएको छ । त्यसैले भनिन्छ– अपराधको बीउ केही समयका लागि पुरिए पनि त्यो कहिल्यै पनि मासिँदैन, त्यो कुनै न कुनै दिन अंकुरित भएरै छोड्छ । लेखक सम्पत्ति शुद्धीकरण अपराधसम्बन्धी विषयमा विद्यावारिधिप्राप्त बैंकर हुन् ।

पिज्जा खाने जागिर, तलब कति ?

संसारमा सबै मानिसको चाहना हुन्छ कि आरामको जागिर होस् जहाँ काम कम र तलब धेरै होस्। तर हालै एउटा यस्तो जागिर खुलेको छ जहाँ काम छँदैछैन तर पैसा नै पैसा छ । त्यो जागिरमा कामको नाममा केवल खाने काम छ । खाने कुरा पनि कुनै मन नलाग्ने चिज होइन । धेरै जनाले मन पराउने पिज्जा […]

सहुलियत पसलका नाममा डीडीसीको बेइमानी

चाडबाडलाई लक्ष्य गरी सरकारले खाद्य वस्तुमा छुट दिने निर्णय गरे पनि बिक्री मूल्य भने निजी क्षेत्रको तुलनामा महँगो राखेको छ । असोज १ देखि सञ्चालन हुने सहुलियत पसलमा सरकारले दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी) मार्फत घिउ, चिज, पनिर, दहीमा छुट दिने निर्णय गरेको छ । घिउमा प्रतिकिलो ५०, चिजमा २० रुपैयाँ, पनिरमा २० रुपैयाँ र दहीमा प्रतिलिटर १० रुपैयाँ छुट दिने प्रतिबद्धता जनाएको डीडीसीले बजारमूल्य भने निजी डेरीभन्दा महँगो राखेको हो ।

बौद्धिक सम्पत्तिलाई कानूनी संरक्षण

मानवीय दिमागबाट सृजित अमूर्त सम्पत्तिका रूपमा रहेको सम्पत्तिको अधिकारका रूपमा कानूनले मान्यता र संरक्षण दिनुलाई बौद्धिक सम्पत्तिका रूपमा लिन सकिन्छ । यसको आर्थिक तथा नैतिक महत्त्व रहेको हुन्छ । बौद्धिक सम्पत्ति सृजनाकर्तालाई कुनै पनि आर्थिक शोषण हुनबाट संरक्षण गरेको हुन्छ । यसभित्र प्रतिलिपि अधिकार, पेटन्ट औद्योगिक नमुना, ट्रेर्डमार्क र ख्याति पर्न आउँछ ।   कानूनी व्यवस्थाले बौद्धिक सम्पत्ति धनीको हकअधिकारको संरक्षण हुने व्यवस्था छ । बौद्धिक सम्पतिका धनीका अनुमतिविना कसैले प्रयोग गरेमा हुने वा हुन सक्ने दण्ड जरीवाना, क्षति पूर्ति, अनुमति लिई वा नलिई प्रयोग गर्न सक्ने अवस्थाबारे कानूनी व्यवस्था गरिएको छ । मुलुकी देवानी संहिताको दफा २५१ ले उपभोग गर्न, खरीद, विक्री वा अन्य तवरले हक हस्तान्तरण वा कारोबार गर्न वा कुनै लाभ प्राप्त गर्न सकिने कुनै नगद, वस्तु वा कार्यलाई सम्पत्ति मानेको छ । उक्त संहिताको दफा २५२ ले भौतिक वा अभौतिक, मूर्त वा अमूर्त जुनसुकै अवस्थामा रहे भएको भए पनि सम्पत्ति चल वा अचलको सम्पत्तिका रूपमा विभाजन गरेको छ । उक्त संहिताको दफा २५४(ङ) (छ) ले चल सम्पत्तिमा बौद्धिक सम्पत्ति तथा व्यापारिक ख्याति वा फ्रेन्चाइजलाई राखिएको छ । उपभोग गर्न, खरीद, विक्री वा अन्य तवरले हक हस्तान्तरण वा कारोबार गर्न वा कुनै लाभ प्राप्त गर्न सकिने सम्पत्तिका रूपमा बौद्धिक सम्पत्तिलाई लिइन्छ । कानूनले, हक, अधिकार नदिएको अवस्थामा कुनै पनि सम्पत्तिको महŒव हुँदैन । सम्पत्तिलाई संरक्षण गर्नु हकअधिकारको व्यवस्था गरेको हुन्छ । नेपालको संविधानको धारा २५ (१)ले प्रत्येक नागरिकलाई कानूनको अधीनमा रही सम्पत्ति आर्जन गर्ने, भोग गर्ने, बेचबिखन गर्ने, व्यावसायिक लाभ प्राप्त गर्ने र सम्पत्तिको अन्य कारोबार गर्ने हक दिएको छ । संविधानले सम्पत्तिभित्र बौद्धिक सम्पत्तिलाई पनि समेत समेटेको छ । बौद्धिक सम्पत्ति विशेष प्रकारका भएकाले यस सम्वन्धमा विशेष कानूनी व्यवस्था छ, जसमा प्रतिलिपि अधिकार ऐन २०५९, पेटेन्ट डिजाइन र ट्रेडमार्क ऐन २०२२ रहेको छ । उक्त कानूनी व्यवस्थाले बौद्धिक सम्पत्ति धनीको हक अधिकारको संरक्षण हुने व्यवस्था छ । बौद्धिक सम्पत्तिका धनीका अनुमतिविना कसैले प्रयोग गरेमा हुने वा हुन सक्ने दण्ड जरीवाना, क्षति पूर्ति, अनुमति लिई वा नलिई प्रयोग गर्न सक्ने अवस्थावारे कानूनी व्यवस्था रहेको छ । बौद्धिक सम्पत्तिमध्ये पेटेन्ट डिजाइन र ट्रेडमार्क ऐन २०२२ सम्बन्धी कानूनी व्यवस्थाले पेटेन्टलाई कुनै पदार्थ वा पदार्थ समूहको बनावट, सञ्चालन वा प्रसारणको नयाँ उपाय वा तरीकासम्बन्धी वा कुनै नयाँ सिद्धान्त वा फार्मुलाद्वारा पत्ता लगाएको कुनै उपयोगी आविष्कारका रूपमा लिएको छ । ऐनले पेटेन्टउपर अधिकार प्राप्त गर्न आफ्नो नाममा पेटेन्ट दर्ता गराउनुपर्ने व्यवस्था छ । दर्ता भएका पेटेन्ट अरू कसैले नक्कल गर्न वा प्रयोग गर्न नपाउने व्यवस्था छ । दर्ता भएको कसैको पेटेन्ट प्रयोग गर्न लिखत अनुमति वा सम्झौता वा नामसारी नगराई प्रयोग गर्न पाउँदैन । कसैको नाममा दर्ता भएको पेटेन्ट निजको अनुमतिविना प्रयोग गरेमा उक्त चिज वस्तु जफत हुने र ५ लाख रुपैयाँसम्म जरीवाना हुने व्यवस्था छ । यस्तो प्रयासमा वा दुरुत्साहन गरेकोमा २ लाख रुपैयाँसम्म जरीवाना हुने व्यवस्था छ । पेटेन्टको उपभोग कति समयसम्म हुने भन्ने सम्बन्धमा ऐनले ऐनको दफा ८ ले पेटेन्ट नवीकरण गरेको अवस्थामा बाहेक दर्ता भएको ७ वर्षसम्म पेटेन्टवालाले हक कायम गर्न सक्छ भने दफा २३ (ख) (३) ले पेटेन्टको हकमा ७ वर्ष कायम गरी दुईपटकसम्म नवीकरण गर्न सक्ने व्यवस्था छ । उक्त ऐनले डिजाइनका सम्बन्धमा कुनै प्रकारले तयार गरी बनाएको वस्तुको छाँट रूप वा आकारलाई लिएको छ । साथै डिजाइनको अवधि डिजाइन दर्ता भएको मितिले ५ वर्ष तोकी दर्ता नवीकरण भएमा अवधि थप हुन सक्ने व्यवस्था छ । ट्रेडमार्कका सम्बन्धमा कुनै फर्म, कम्पनी वा व्यक्तिले आफ्नो उत्पादित मालसामान वा आफूले प्रदान गर्ने सेवालाई अरूको मालसामान वा सेवाबाट फरक देखाउन प्रयोग गरिने शब्द, चिह्न वा चित्र वा यी तीनै कुराको संयोगका रूपमा लिएको पाइन्छ । ऐनमा ट्रेडमार्कका सम्बन्धमा कुनै फर्म, कम्पनी वा व्यक्तिले आफ्नो उत्पादित मालसामान वा आफूले प्रदान गरिने सेवालाई अरू मालसामान वा सेवाबाट फरक देखाउन प्रयोग गरिने शब्द, चिह्न चित्र आदिलाई लिएको छ । ट्रेडमार्कलाई पनि दर्ता गरी प्रमाण पत्र लिन पर्ने व्यवस्था छ । ऐनमा डिजाइनको हकमा ५ वर्षको एकपटक गरी दुईपटक र ट्रेडमार्कको हकमा ७/७ वर्षको एकपटक कायम गरी जतिपटक पनि नवीकरण गर्न सक्ने व्यवस्था छ । ट्रेडमार्क मार्कसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था उल्लंघन गर्नेलाई ५० हजार रुपैयाँ जरीवाना र कसुरसँग सम्बद्ध चिज वस्तु जफत हुने व्यवस्था छ । साथै, ऐनमा पेटेन्ट डिजाइन र ट्रेडमार्क दर्तावालालाई हानिनोक्सानी पुगेको अवस्थामा हर्जना भराउन सक्ने व्यवस्था छ । त्यस्तै, २०२२ सालैमा प्रतिलिपि अधिकार ऐन जारी भई प्रतिलिपि अधिकार संरक्षणमा अग्रसर भएको पाइन्छ पछि त्यस ऐन खारेज गरी प्रतिलिपि अधिकार ऐन २०५९ र यस सम्बन्धी नियमावली जारी गरी प्रचलनमा ल्याएकोे छ । उक्त ऐनले प्रतिलिपि अधिकारको संक्षणका सम्बन्धमा रचयितालाई प्राप्त आर्थिक तथा नैतिक अधिकार रचयिताको जीवनभर र निज मृत्यु भएमा मृत्यु भएको ५० वर्षसम्म संरक्षित हुने व्यवस्था गरेको छ । उक्त ऐनले संरक्षित अधिकार उल्लंघन भएमा त्यस्तो उल्लंघन गर्ने व्यक्तिलाई कैद तथा जरीवाना हुने व्यवस्था गरेको छ । राष्ट्रि«य विकास प्राथमिकता तय गर्न, अन्तरराष्ट्रिय सन्धिसम्झौताबाट सृजित दायित्व पूरा गर्न र वैदेशिक लगानी भिœयाउन बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था र संरचना बलियो बनाउनुपर्छ । ऐनमा समेटिएका विषयहरूमा किताब, पर्चा, लेख, शोधपत्र, नाटक, सांगीतिक रचना, श्रव्यदृश्य, आर्किटेक्चर, फोटोग्राफी, उद्धरण, मानचित्र, योजना, भूगोल सम्बद्ध त्रिआयामिक रचना, टोपोग्रापी, वैज्ञानिक लेख रचना, कम्प्युटर प्रोग्राम आदि रहेका छन् । प्रतिलिपि अधिकारमा रचयिताले कानूनी रूपमा प्रतिलिपि अधिकार स्वत: संरक्षण प्राप्त गर्ने हुँदा स्वैच्छिक दर्ता गराउन सकिने व्यवस्था छ । पेटेन्ट, डिजाइन र ट्रेडमार्क कानूनी रूपमा दर्ता गर्न पर्ने व्यवस्था छ । दर्ता नगरेकाले कानूनी उपचार पाउन सक्दैन । बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षण हुनुपर्छ भन्ने मान्यता अमेरिकी संविधानवाट शुरू भएको पाइन्छ । पछि यसले विश्वव्यापी मान्यता पाएको हो । अहिले प्राय: सम्पूर्ण राष्ट्रले त्यससम्बन्धी कानून बनाई लागू गरेको पाइन्छ । बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी कानूनको प्रमुख आधारको रूपमा रहेको सन् १९८६ वर्न महासन्धिलाई नेपालले अनुमोदन गर्नुका साथै विश्व बौद्धिक संगठन एवं विश्व व्यापार संगठनको सदस्य बनेको छ । यस्तै, बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षणसम्बन्धी अन्तरराष्ट्रिय सन्धिहरूमा औद्योगिक नमूनाको संरक्षणको निम्ति पेरिस महासन्धि, व्यापारिक चिह्न कानून सन्धि, औद्योगिक नमूनाको अन्तरराष्ट्रिय डिपोजित (धरौटी) सम्बन्धी हेग सम्झौता आदि सन्धिहरू महŒवपूर्ण रहेका छन् । बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षणले सृजनाकर्ता, उद्योग व्यवसाय, वाणिज्य क्षेत्रमा शाखको संरक्षण गर्दै तिनको चोरी हुनबाट जोगाउँछ । अन्तरराष्ट्रिय क्षेत्रमा बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको आफ्नो लोगो, ब्रान्ड, ख्याति (गुडविल) ले व्यापार व्यवसायमा लगानी गर्ने हुँदा बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षणका लागि अन्तरराष्ट्रिय रूपमा दबाव सृजना गर्ने गरेका छन् । स्रष्टा, अविष्कारक तथा लेखको बौद्धिक सम्पत्तिमाथिको अधिकारको प्रत्याभूति गर्न, उद्योग व्यवसायमैत्री वातावरण बनाउन, पेटेन्ट अधिकार सुरक्षित गर्न, विदेशी लगानी बढाउन, रोजगारीका अवसर सृजना गर्न, विदेशी प्रविधि आयात गर्न र प्रविधि हस्तान्तरण सघाउन तथा उपभाक्ता हित संरक्षण गर्नसमेत बौद्धिक सम्पत्तिको संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ । पछिल्लो समयमा विकसित अन्तरराष्ट्रिय मान्यताअनुसार परम्परागत ज्ञान, परम्परागत सांस्कृतिक अभिव्यक्ति, आनुवंशिक सम्पदा र जैविक विविधतालाई समेत विद्यमान बौद्धिक सम्पत्ति प्रणालीसँग सम्बन्ध स्थापित गरिएको छ । लेखक अधिवक्ता हुन् ।

कमाइको ‘पुल’

जीवन केही पनि होइन, कमाउने र गुमाउने बीचको अन्तरसंघर्ष हो । तर, कमाइलाई परम्परागत सम्पत्ति पैसा वा नाफालाई मात्र नबुझौं । विश्वमा कुनै व्यक्ति महान् छैन महान छ त केवल उसको काम, दाम, उपयोगिता परिवार वा समाजलाई केही सकारात्मक बाँड्ने प्रवृत्ति । कमाइभित्र पद, पैसा, ख्याति, व्यावसायिक ब्रान्ड, निरन्तर कारोबारको आधार, शेयरमा लगानी, आदिलाई बुझिन्छ । सकिन्छ, विश्वका लागि, नसके देशका लागि, त्यो पनि नसके समाज, नभए समुदाय, परिवार र आफ्ना लागि विना कुनै बदमासी योगदान दिनु नै ‘कमाइ’ हो । लगानी गर्ने, कम्पनी खोल्ने, रोजगारी, चुनाव जित्ने, खेलहरूमा पदक पाउने आदि सबैलाई कमाइको वर्गभित्र राखेर हेर्नुपर्छ । शक्ति (अख्तियारी) मानवजातिले अति बढी खोज्ने चिज हो । अख्तियारी प्राप्ति सबैलाई सम्भव र सहज छैन । देशमा दुईओटा प्रधानमन्त्री बन्न सम्भव छैन, न त दर्जन बढी मुख्य सचिव बन्न सकिन्छ । प्रायः अख्तियार सीमित व्यक्तिमा केन्द्रित हुन्छ जुन राजनीति, कर्मचारीतन्त्र र अदालतहरूमा प्राप्त हुन्छ । प्राचीन कालदेखि नै अपवादलाई छोडेर, ‘अख्तियार’ केबल सामाजिक न्याय वा सिभिलियन हितमा रहेको छैन, जोसँग बढी अख्तियार छ उसले त्यसको प्रयोग स्वआयआर्जन तथा स्ववैभवमा खर्च गरेको महसूस गर्न पाइन्छ । अख्तियारको चलखेल आम हुनु नै देश अधोगतितिर लाग्नु हो र प्रत्येक नागरिकले जो जहाँ जुन हैसियतमा छ त्यसैवाट उन्नतिका पाइला चाल्नु ‘राष्ट्रको कमाइ’ हो । अहिले त अदालतले समेत बिचौलीयासँग मिलेर न्याय पैसामा साटेको छ भन्ने कुरा स्वयं न्यायाधीशको संयोजकत्वमा बनेको छानविन समितिले प्रतिवेदन दिएको छ । सम्भवतः त्यो तरिकाले जोडिएको वैभवले मानसिक शान्ति दिँदैन । पाताकसेर अपराधीलाई नाङ्गेझार पार्न राज्यले किन सकिरहेको छैन यो प्रश्नको उत्तर नखोजिँदासम्म स्वच्छ, सबल र आत्मनिर्भर समाजको निर्माण हुन सक्ने देखिँदैन । हो समाजमा एक पैसा पनि नखाने सत्यनिष्ठ व्यक्ति पनि छन् तर उनीहरू पदमा हुँदाहुँदै पनि नीति निर्माणको केन्द्रमा पुग्न पाउदैनन् । सेटिङ मिल्दैन । चुनाव खर्चको भारले पनि धेरै राजनीतिज्ञ अभ्रष्ट बन्न सकेका छैनन् जसले गर्दा लाखौं मानिसको आशा मरिरहेको छ । ठूलो पदमा पुगेर त्यसैअनुरूपको सदाचरण देखाउन सके त्यो ठूलो कमाइ हो । उँचो पदमा पुगेर पनि राम्रोसँग काम गर्न नसक्ने, सीधै कमिशन खाने, कसैलाई ठेक्कापट्टा मिलाइदिएर अरूको अधिकार खोस्ने, नियुक्तिमा आफ्ना अनुचर खोज्ने प्रवृत्तिले केहीले कमाएका छन् तर त्यसरी कमाउनुभन्दा आफ्नो लगानीमा व्यवसाय खोलेर कमाउनु अति राम्रो हुन्छ । नेपालमा कि त सरकारी खजाना चुस्ने कि विदेश घुस्ने आदत बढी छ । यो दुवै हुनुमा मुख्य कारणचाहिँ राज्यमा उपलब्ध सीमित साधनलाई राम्रोसँग परिचालन गर्न नसक्नु हो । राज्यको शिरोभार (ओभरहेड) खर्च बढिरहेको छ, वर्षेनि हजारौंको संख्यामा सेना, प्रहरी, कर्मचारी, शिक्षक, प्राध्यापक थपिन्छन् । उनीहरूले गर्ने काम र जिम्मेवारी थपिएको छैन । सरकारी कार्यालयमा भएको ओभरस्टाफिङले कर्मचारीलाई नै लज्जित बनाएको छ । यो सबैमा पुनः विश्लेषण गर्ने र त्यसबाट हुने खर्च घटाउने, त्यो बचतबाट महँगी नियन्त्रण गर्ने, आमजनतालाई सार्वजनिक सेवा बढाउने, पेन्सन रोकेर सबै जनतामा निश्चित उमेरपछि पेन्सन दिने प्रणाली लागू गर्ने हो भने नेपालको अनुहार फेरिन बेर छैन । यो राजनीतिको कमाइ हो ।  राजा महाराजा, प्रधानमन्त्री, मन्त्री आदि केबल कर्मकाण्डी रूपमा पदमा आसीन हुनुभन्दा केही चामत्कारिक निर्णय गरेर देशको स्वरूप फेर्न सकेमा मात्र अमुक पदको गरिमा बढ्ने छ केबल कर्मचारी सरुवा गर्नका लागि पद ओगट्ने मौका पर्दा जनताको करबाट कमिशन लुट्ने प्रवृत्तिलाई निस्तेज पार्ने युवा जोश, आजको राष्ट्रिय कमाइ हो । पदहरू सीमित छन् र सीमित अवधिका लागि छन् । तर, मानवीय क्षमता असीमित छन् र असीमित अवधिका लागि छन् । रुजवेल्ट, नेहरू र राजा महेन्द्रको शक्तिभन्दा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ‘मुनामदन’ दीर्घजीवी छ । भिन्चीले कोरेको एक गर्भवती महिला मोनालिसाको अगाडि अर्को कुनै कृति प्रतिस्पर्धामा छैन । यी अपवादले पौने ८ अर्ब मानवका सपना पूरा हुन सक्दैनन् । त्यसैले कसैको उदाहरण उद्धरणविना नयाँ किसिमको अर्थव्यवस्था सञ्चालन गर्ने गरी युवा जाग्नुपर्छ । चुनाव खर्चको नाममा, पार्टीको नाममा, नीतिगत सुविधाका नाममा गरिने भ्रष्टाचारलाई रोक्न सक्नु आज नेपालको कमाइ हो । कामगरी खानेलाई सम्मान र लुटिखानेलाई छि ⁄ छि ⁄ गराउन सक्ने हो भने नेपालको अनुहार फेरिन बेर लाग्दैन । एउटा वेबसाइटको विकास गरौं र नेपाल सरकारको तर्फबाट तलब खाने व्यक्ति प्रतिदिन केके काम गरे त्यसको विवरण सार्वजनिक गर्ने परिपाटी बसालौं । प्रत्येक कर्मचारी त्यो दिन राज्यको काम कति गर्‍यो त्यसको सूची प्रकाशित गर्नासाथ, जसको काम शून्य छ, उसलाई अर्को ठाउँमा लगाउन पाइन्छ । सेना, प्रहरी, शिक्षकले पनि प्रत्येक कुन ठाउँमा ड्यूटी गरे, कति पिरियड पढाए मात्र वेबसाइटमा लेख्ने । यसबाट कसैलाई कसैलाई कुनै आलोचना नगरांै । यो सूची हेरेर कसैलाई दण्ड पुरस्कार नदिऊँ तर काम नभएको ठाउँबाट बढी काम भएको ठाउँमा काम गराउन सकिन्छ । कुनै रिसाउन खुसाउन पर्दैन तर राज्यको तलब खाइसकेपछि उनीहरूले के काम गरेबापत र कुन निर्णय गरेबापत तलब खाएका हुन् कर तिर्नेलाई जानकारी हुनुपर्छ । यही सूची निजीक्षेत्रमा काम गर्नेको पनि अपडेट गर्नासाथ सबैको यथार्थ थाहा लाग्छ । राज्यले पदक कस्तालाई दिएको छ र कति काम गरेपछि पदक पाइने रहेछ थाहा हुन्छ । काम गरेर कमाउनु नै कमाइ हो । चाहे खेत खनेको होस् वा सिंहदरबारमा मेमो लेखेको होस् दैनिक जानकारी जनताले थाहा पाउने गरी लेख्ने व्यवस्था आवश्यक छ । यसले गर्दा आम जनतामा काम गर्नुपर्छ भन्ने जानकारी हुन्छ । वास्तवमा कमाइ भनेको कर्म हो भन्ने सिद्धान्त प्रतिपादन गर्नका लागि राजादेखि रंकको काम कमाइमा तालमेल देखाउन यो व्यवस्थाको शुरुआतमा ढिलाइ नगरौं । लेखम कैलाशकूट बहुमुखी क्याम्पसमा व्यवस्थापन विषय अध्यापन गर्छन् ।

बेलारुस वा रुसमाथि हमला भए युद्धको सम्भावना छ : लुकासेन्को

बेलारुसका राष्ट्रपति अलेक्जेन्डर लुकासेन्कोले बेलारुसको युद्धप्रति इच्छा नभएको बताउँदै आफ्नो देश वा उसको छिमेकी रसियामामा प्रत्यक्ष हमला भए द्वन्द्व हुने बताएका छन् । बेलारुस र रसियाले संयुक्त सैन्य अभ्यासको तयारी गरिरहेका बेला लुकासेन्को भनाई आएको हो । तर, ‘युद्ध भइहाले पनि त्यसमा कोही पनि विजेता नहुने’ र हरेक चिज गुम्ने उनको भनाई छ । राष्ट्रका नाममा टेलिभिजनमा सम्बोधन गर्ने क्रममा उनले यस्तो धारणा राखेका हुन् । बेलारुस र रसियाले चाँडै नै युक्रेनको दक्षिणी सीमामा पर्ने युक्रेनम

बच्चाको ‘नाम’ के राख्ने, कसरी राख्ने ?

'ठूलो भएपछि आफ्नो नाम राख्नुपर्छ', 'धेरै पढेर आफ्नो नाम प्रशिद्ध बनाउनुपर्छ', 'नाम बदनाम हुने काम कहिल्यै गर्नु हुँदैन ।' हामी बच्चालाई यसै भन्छौं । अर्थात उनीहरुलाई बुझाउँछौं कि, 'नाम' भन्ने कुरा सित्तिमिती चिज होइन । चानचुने कुरा होइन । भन्छौं, 'तिमी जीवनभर जे गर्छौं, त्यसले तिम्रो नाम उँचो बनाउनुपर्छ ।' आखिर नाममा …