‘मेरा गीत सुन्दा नाक खुम्च्याउन नपरोस्’

काठमाडौं : २०६०/६१ सालतिर गायक नेत्र भण्डारी दोहोरी साँझमा मादलवादकको रूपमा काम गर्थे। दोहोरी साँझमा गीत गाउनेहरू देख्दा उनी सोच्थे, ‘यति त मैले पनि गाउन सक्छु त।’उनमा गाउने रहर थियो‚ लगाव पनि थियो। तर मसिनो स्वर। यस्तै‚ अन्तर्मुखी स्वभाव भएका उनी आफ्ना रहर कसैलाई भन्न पनि सकिहाल्दैन थिए। यसरी उनी आफ्नो गायनलाई आफैंभित्र गुम्साइरहन्थे।त्यसबेला पशुपति शर्मा, रमेशराज भट्टराई, रामजी खाँण, कुलेन्द्र विश्वकर्मासँग उनको चिनजान बढ्यो। एक दिन बेलुका दोहोरी साँझको काम सकेर स्

सम्बन्धित सामग्री

घातक सिसामा खेलाँची

सचेतना जगाउने कार्यक्रमको अभाव बन्दुकमा प्रयोग हुने गोली बुटीका रूपमा बालबालिकाले घाँटी र वयस्कले पाखुरामा झुन्डाएको धेरैले देखेको हुनुपर्छ । इनामेल र अन्य रङका बट्टा अथवा बाल्टिनमा खानेपानी वा अन्य खाद्यवस्तु राख्ने चलन त देशव्यापी रूपमै छ । तर, दशकौंदेखि चल्दै आएको यो अभ्यास कति घातक हुन सक्छ भन्नेमा धेरै नेपाली जानकार छैनन् । किनभने हामीमध्ये धेरैलाई रङहरूमा लेड (सिसा)को मात्रा हुने तथ्य र त्यसका हानिकारक पक्षबारे ज्ञान छैन ।  विषाक्त धातु लेड सयौं वर्षदेखि मानव जीवनको अभिन्न अंगका रूपमा छ । प्लम्बिङ, पेन्ट (रङ), पेट्रोल, ब्याट्री, उद्योगलगायत क्षेत्रमा यसको प्रयोग व्यापक रूपमा भयो । यसबाट मानव स्वास्थ्यमा हानिकारक असर पर्ने तथ्य भने निकै पछि मात्र वैज्ञानिकहरूले पत्ता लगाए । चिकित्सकहरू लेडलाई ‘मौन महामारी’ भन्छन् । मौन महामारी त्यस्तो अवस्था हो जहाँ कुनै जानकारीविनै रोग भुसको आगो जस्तै भित्रभित्रै फैलिन्छ । यसको लक्षण तत्काल नदेखिने हुँदा रोग लागेको र फैलिइरहेको चाल पाइँदैन । हाम्रो शरीरमा प्रवेश गरेको लेड मलमूत्रबाट बाहिर निस्कँदैन । यसको जोखिम वयस्कको तुलनामा बालबालिकामा बढी हुने अध्ययनहरूले देखाएका छन् । लेडले हाम्रो केन्द्रीय स्नायुप्रणाली र दिमागलाई नष्ट गराउन सक्ने वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ । अमेरिकाको एजेन्सी फर टक्सिक सबस्ट्यान्स एन्ड डिजेज रजिस्ट्रीले रगतमा प्रति डेसिलिटर १० माइक्रोग्रामभन्दा बढी लेडको तह हुनुलाई असुरक्षित भनेको छ ।  कति जोखिमपूर्ण ?  लेड असाध्यै बलियो स्नायुविष हो । लेडले मानिसको स्नायुप्रणालीमा हानि पुर्‍याउँछ । फलस्वरूप स्मरणशक्ति कमजोर हुने, सामान्य कुराको पनि ज्ञान नहुनेलगायत अन्य व्यावहारगत समस्या निम्त्याउँछ । लेडले मानव शरीरको हेमोग्लोबिन उत्पादन प्रक्रियालाई अवरुद्ध गर्ने हुँदा यसले रक्तअल्पता र थकानको समस्या पनि ल्याउँछ । शिशुले लेड निलेको खण्डमा उसमा कान नसुन्ने, ढिलो बोल्नेजस्ता समस्या देखिन्छन् । लेडबाट प्रभावित बालबालिकाले आक्रामकता देखाउने, उनीहरूमा एकाग्रताको समस्या आउने र कुनै कुरामा पनि ध्यान केन्द्रित गर्न नसक्ने अध्ययनहरूले देखाएका छन् । असामाजिक व्यवहार प्रदर्शनमा पनि लेडको भूमिका रहने विश्व स्वास्थ्य संगठनको भनाइ छ । गर्भस्थ शिशुका लागि त लेडसँगको सामान्य सम्पर्क पनि निकै हानिकारक हुन्छ । यसबाहेक उच्च रक्तचाप, टाउको दुख्ने, शारीरिक र मानसिक विकासमा ढिलाइ, बान्ता, पेट दुखाइ, मांसपेशी र जोर्नी दुखाइ, मानसिक र प्रजनन स्वास्थ्यमा समस्या लेडले निम्त्याउने खराबी हुन् ।  विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार लेडजन्य विषाक्तताबाट संसारमा वार्षिक १० लाख मानिसको ज्यान जाने गरेको छ । गत सेप्टेम्बर १२ मा द लान्सेट प्लानेटरी हेल्थमा प्रकाशित ‘ग्लोबल हेल्थ बर्डेन एन्ड कस्ट अफ लेड एक्सपोजर इन चिल्ड्रेन एन्ड एडल्टस : अ हेल्थ इम्प्याक्ट एन्ड इकोनोमिक मोडलिङ एनालाइसिस’ नामको अध्ययनले त लेडजन्य विषाक्तताको अत्यन्तै डरलाग्दो तस्वीर प्रस्तुत गरेको छ । उक्त अध्ययनले लेडयुक्त इन्धनको प्रयोग परित्याग गरेपछि मानिसको रगतमा लेडको मात्रा निकै घटे पनि यसको स्वास्थ्य जोखिम अझै व्यापक रहेको देखाएको छ । उक्त अध्ययनले संसारमा वार्षिक ५० लाख मृत्युको कारण लेड विषाक्ततालाई मानेको छ । वायुप्रदूषणमा पनि यसको योगदान उस्तै छ । २५ वर्ष हाराहारी उमेरका व्यक्तिको कार्डियोभास्कुलर (ह्दयवाहिनी) समस्याजन्य मृत्युमा पनि लेडको भूमिका रहेको उक्त अध्ययनले देखाएको छ ।  हामी कति जोखिममा ? नेपाल सरकारले २०७१ पुस ७ गतेको नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित एक सूचनामा रङमा मान्य लेडको मात्रा तोकेको छ, जसअनुसार रङमा लेडको मात्रा ९० पाटर््स पर मिलियन (पीपीएम) भन्दा बढी हुनु हुँदैन । अमेरिकी सरकारले तोकेको मापदण्ड पनि ९० पीपीएम नै हो । सरकारको उक्त कदमसँगै त्यसयता स्वदेशमा उत्पादन भएका अथवा आयात भएका अधिकांश रङमा लेडको मात्रा तोकिएको मापदण्डअनुसार भएको पाइएको छ ।  सेन्टर फर पब्लिक हेल्थ एन्ड इन्भायरोन्मेन्टल डेभलपमेन्टले सन् २०१० मा नेपाली बजारमा पाइने २४ ओटा रङको नमूनामा अध्ययन गर्दा ३ दशमलव ९८ पीपीएमदेखि ७३९६६.४ पीपीएमसम्म लेड भेटेको थियो । २४ ओटा नमूनाको औसत लेड कन्सन्ट्रेशन ६५७४ दशमलव ७१ पीपीएम थियो । यो सरकारले २०७१ मा तोकेको मापदण्ड ९० पीपीएमको तुलनामा ७३ गुणा बढी हो ।  द लान्सेट प्लानेटरी हेल्थमा प्रकाशित एक अध्ययनले संसारमा वार्षिक ५० लाख मृत्युको कारण लेड (सिसा) विषाक्ततालाई मानेको छ । वायुप्रदूषणमा पनि यसको योगदान उस्तै छ । २५ वर्ष हाराहारी उमेरका व्यक्तिको कार्डियोभास्कुलर (हृदयवाहिनी) समस्याजन्य मृत्युमा पनि लेडको भूमिका रहेको अध्ययनले देखाएको छ ।  सन् २०१७ मा आइपुग्दा अधिकांश रङमा लेडको मात्रा सरकारले तोकेको मापदण्डअनुसार रहेको पाइएको छ । सोही संस्थाको अध्ययनले सन् २०१७ मा करीब ६० प्रतिशत रङमा लेडको मात्रा मापदण्डअनुसार रहेको देखाएको छ ।  सन् २०२१ मा २१ ओटा आयातित एरोसोल स्प्रे पेन्टको नमूना परीक्षण गर्दा १४ ले सरकारी मापदण्ड पूरा गरेको र बाँकी ७ ले नगरेको पाइएको छ । मापदण्ड पूरा नगरेकामध्ये दुईओटामा अति हानिकारकका रूपमा उच्च लेड थियो । स्वदेशी उद्योगबाट उत्पादित स्प्रे रङमा पनि मापदण्डभन्दा बढी लेडको मात्रा पाइएको थियो । सरकारले मापदण्ड तोकेपछि अधिकांश रङमा लेडको मात्रा मान्य तहमा ओर्लिए पनि रङहरूसँगको संसर्ग पूर्णतया सुरक्षित नरहेको संकेत गर्छ । मापदण्ड तोक्नुअघि प्रयोग भएका रङमा त लेडको जोखिम अत्यधिक नै छ ।  त्यसै गरी आयातित वस्तु, ब्याट्री, पुराना घरको प्लम्बिङ सिस्टम, बुटीका रूपमा प्रयोग भएका गोली, राजमार्ग, औद्योगिक क्षेत्र, सुटिङ रेन्ज वरपरका लेडबाट हाम्रो स्वास्थ्य र वातावरणमा पर्ने नकारात्मक असरको जोखिम पाइला पाइलामा छ । हामी पुराना घर, भवन, पर्खाल जस्ता संरचना जीर्णोद्धारका क्रममा घातक लेडको सम्पर्कमा पुग्न सक्छौं । पुराना घरको प्लम्बिङ प्रणालीमा पनि लेडयुक्त पाइप प्रयोग भएको हुन सक्छ । बालबालिकाका खेलौना, गहना र कस्मेटिक्समा लेडमा आधारित रसायन प्रयोग भएको हुन सक्छ । आयातित सेरामिक्सका भाँडाकुँडामा पनि लेड प्रयोग भएको हुन सक्छ । खुकुलो खाद्य सुरक्षा नियम भएका देशबाट आयातित खाद्य वस्तुमै पनि खतराको तहभन्दा बढी लेडको मात्रा हुन सक्छ ।  रेलको टिकट, आत्महत्यामा प्रयोग भएको डोरीजस्ता वस्तुलाई समेत औषधिका रूपमा प्रयोग गर्ने नेपाली समाजमा कतैकतै सिसाका गोली घोटेर ख्वाउने चलन त छैन ? यो अर्को विचारणीय पक्ष हो । खुला सीमा भएको नेपालमा चोरी पैठारीबाट पनि लेडयुक्त वस्तु प्रवेश भएर सर्वसाधारणसम्म पुग्न सक्छन् ।  यसरी पस्छ शरीरमा लेड हाम्रो शरीरमा लेडका कण नाक र मुखबाट प्रवेश गर्छ । लेडयुक्त वस्तु जल्दा निस्कने धुँवा वा लेडको कण मिसिएको हावा श्वास लिँदा यो हाम्रो शरीरमा प्रवेश गर्छ । लेडयुक्त पाइपबाट आउने पानी, लेडसमेत प्रयोग गरेर बनाइएका बट्टामा प्याकिङ भएका खाना र लेड छोएको हात राम्ररी नधोई मुखमा हाल्दा यसको कण निलिन्छ ।  भारतको सेन्टर फर साइन्स एन्ड इन्भायरोन्मेन्ट (सीएसई)को अध्ययनले लेडको जोखिममा सजिलै पुगिने देखाएको छ । उक्त अध्ययनले लेड मिसिएको पेन्टले रङ्गाएको भित्ता छुनु, यसको कण मिसिएको धुँवा निल्नु वा लेडयुक्त रङ लगाएको ठाउँमा हिँड्नु पनि जोखिमपूर्ण हुने देखाएको छ ।  कसरी जोगिने ?  लेडको जोखिमबाट बच्ने प्रभावकारी उपायमध्ये सचेतना एक हो । लेडका नकारात्मक पक्षबारे सर्वसाधारणलाई जानकारी दिन सके उनीहरू स्वत: यसबाट टाढा रहन सक्छन् । स्वस्थ जीवनको महत्त्व पनि जनसाधारणले बुझ्नुपर्छ । तर, आम सर्वसाधारणलाई सचेत गराउने काम सोचेजस्तो सजिलो हुँदैन । वर्षायाममा जंगली च्याउ खाँदा परिवारै सखाप भएको, जाडोमा झ्यालढोका बन्द गरेको कोठामा मकल बालेर सुत्दा अक्सिजनको कमीले कोठाभित्रका सबैको ज्यान गएको समाचार हामी बारम्बार सुन्छौं । यस्ता दु:खदायी समाचार एफएम रेडियोहरूले दूरदराजका कुनाकन्दरासम्म पनि पुर्‍याइरहेका छन् । तैपनि घटना दोहोरिन छाडेका छैनन् । यस अर्थमा लेडको जोखिमबारे सचेत गराउने काम सजिलो पक्कै छैन । तसर्थ उपलब्ध आमसञ्चारका सबै साधनका साथै सडक नाटक, भित्तेलेखन, गाउँगाउँमा गीत सुनाउँदै हिँड्ने गन्धर्व, विद्यालयका शिक्षकलगायत बीमा अभिकर्तासम्मलाई प्रयोग गरेर तल्लो तहसम्म लेडको नकारात्मक पाटोको जानकारी गराउनुपर्छ । अझै पनि मापदण्डभन्दा बढी मात्रामा लेड भएको रङ र अन्य वस्तु आयात र बेचबिखन भइरहेको तथ्यले प्रभावकारी अनुगमन र नियमनको आवश्यकता औंल्याएको छ ।  आम सर्वसाधारणले जीवनको मूल्य बुझ्नुपर्छ । मूल्यवान् जीवनलाई अर्थहीन बनाउन सानो लापरबाही नै पर्याप्त हुन्छ । यस अर्थमा लेडले हाम्रो स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर गर्छ भने त्यसबाट टाढा किन नरहने ? एकपल्ट स्मरणशक्ति हराएको, दीर्घरोगी भएर परिवारका लागि बोझ बनेको, पूर्णरूपमा शारीरिक र मानसिक विकास हुन नसकेका सन्तान पाल्नुपरेको अवस्थाको कल्पना गरौं त, कति दु:खदायी हुन्छ त्यो क्षण । वयस्कको तुलनामा बालबालिकाले लेड निल्ने सम्भावना कैयौं गुणा बढी हुन्छ । जे भेटे पनि मुखमा हाल्ने उनीहरूले लेडयुक्त रङ लगाएको भित्ता, झ्याल–ढोका चाट्ने, रङ कोतरेको हात मुखमा हाल्ने गर्छन् । बच्चाको खेलौनामा पनि लेड हुन सक्छ । यो पृष्ठभूमिमा आफ्ना प्यारा सन्ततिलाई लेडको जोखिमबाट जोगाउन अभिभावक नै सचेत हुनुपर्छ । पुराना घरको पेन्टमा लेड प्रयोग भए/नभएको परीक्षण गराएर सोहीअनुसार व्यवहार गरी जोखिम कम गर्न सकिन्छ । पाइपबाट हुने लेडको जोखिम कम गर्न विज्ञहरूले चिसो र फिल्टर गरेको पानी पिउन सुझाएका छन् । लेडयुक्त सतह वा वस्तु छोएपछि हात धुने गर्नाले पनि जोखिम घटाउन सकिन्छ । आयातित वस्तु प्रयोगमा विशेष सतर्कता अपनाउनुपर्छ भने सरकारले मापदण्डभन्दा बढी लेड भएको रङ, खाद्यवस्तु र भाँडाकुँडा आयातमा प्रतिबन्ध नै लगाउनुपर्छ ।  लेडयुक्त ठाउँमा काम गर्दा सुरक्षा प्रोटोकल पालना गरेर जोखिम कम गर्न सकिन्छ । लेडको सम्पर्कमा पुग्ने व्यक्तिलाई यसको जोखिम र बचाउका उपायबारे जानकारी दिनुपर्छ । लेडको संसर्गमा पुगेको आशंका लागेमा विशेषज्ञसँग परामर्श गरेर जोखिम घटाउन सकिन्छ । धेरै लेड मिसिएको रङ लगाएको भित्तामा पुरानो हुँदै गएपछि गोहीको कत्ला जस्तो देखिने गरी चर्किंदै जाने हुँदा यसबाट पनि लेड पहिचान गरी जोगिन सकिन्छ ।

भूत भगाएर मनाइयो गठेमङ्गल पर्व

भक्तपुर - हिजाे दिउँसो भक्तपुरका टोलटोलमा नर्कट र परालबाट बनाइएका राक्षस अर्थात् गठेमङ्गल राखिएकाे थियाे । गठेमङ्गलमा परालकै हात खुट्टा, टाउको, टाउकोमा पुरानो हाँडी, नाङ्गोलमा आँखा, नाक, कान बनाइएको थियाे  । बेलुका हुँदै गएपछि चोकमा महिला, पुरुष, बालबालिका, युवायुवतीको उपस्थिति बाक्लिँदै गयो । छ्वालीको राँको बाल्दै राक्षसरुपी गठाःमंगलाई बोकेर गीत गाउँदै चौबाटो, दोबाटो, नगर एवं टोल बाहिर खोला किनारा, मन्दिरको अगाडि चोकमा लगेर जलाइयाे ।  यसरी बलेको आगोमाथि र वरिपरि रुन्च...

केको खुशीमा दशैं ?

यो वर्षको दशैं भर्खरै सिद्धिएको छ । तर सडक, बजार हेर्दा दशैंको ह्याङओभर अझै सिद्धिएको देखिँदैन । तिहार शुरू नभै दशैं सिद्धिने छाँट पनि छैैन । दशैं सिद्धिए पनि नेपालीका दशा भने अझै उस्तै छन् । अर्थात् नेपालीको दशकौंदेखिका समस्या ज्यूँका त्यूँ छन् । अझ यसपालि त मनसून सकिएपछि भएको असाधारण वर्षाले किशानलाई जोगी बनायो र खाद्यान्न आयात झन् बढने अवस्था देखिइसक्यो । तर नेपालीलाई खुशी हुन केही चाहिँदैन । बहाना पाए पुग्छ । दशैं, तिहार त्यस्तै बहाना बन्छन् । पुरानो रावणका दशओटा शिर थिए रे, ती पनि राम्रा राम्रा काम गर्नका लागि । हाम्रा रावणहरू त सय शिरवाला पो छन्, जहाँ जस्तो पर्छ ठ्याक्कै त्यस्तै बनिदिने, बकिदिने । फोहोर, धूलो र हिलोले पुरिएका सडक टेकेरै नेपालीले यो वर्षको दशैं पनि गुजारे । खानेपानीको आपूर्तिको हालत उस्तै छ । शिक्षाक्षेत्र यत्ति धेरै रसातलमा धँसिसकेको छ कि मान्छेहरूले चर्चासम्म पनि गर्न छाडेका छन् । जता हेर्‍यो त्यत्तै भताभुङ्ग छ । तैपनि नेपाली दंग छ । अघिल्लो सरकारले के को कानून बनाउने ? भन्दै प्रतिनिधिसभा भंग गर्‍यो । संसद् थमौती भएपछि दंग परेकाहरूले पनि दर्जनौं विधेयक अलपत्रै पारेका छन् । आफैले मारेको संसद्लाई कानून बनाउन किन दिने भनेर प्रतिपक्षले संसद् नै चल्न दिएका छैनन् । खासगरी लगानी तथा विकाससँग जोडिएका दर्जनौं विधेयक सरकार र राजनीतिक दलहरू जस्तै अलपत्र छन् । कोरोनाले प्रभावित यो दशैं काम र माम गुमाउनेका लागि त औपचारिकता मात्रै देखियो । पोहोर कोरोनाले गाँजेको बेला परेर खुम्चिएका नेपालीहरूले यसपालि भने जसोतसो टीको लगाउन पाए, आफन्तहरूसँग भेटघाट गर्न भ्याए । तैपनि सडकमा निस्किएका धेरै मान्छेको निधार खाली थियो । किनकि कोरोनाले लगेका आफन्तको बरखी सकिएकै छैन, कसरी टीकाटालो गर्दे हिँडून् ? दशैंका कुरा गरेपछि राम र रावणको कुरा उठिहाल्छ । कति ठाउँमा त रावणको पुत्ला बनाएरै जलाइन्छ । अर्थात् रावण भनेको खराब । रावण राज्य खराब, रामराज्य असल । तर राम वा रावण उतिबेला पनि थिए, हिजोआज पनि छन् । रामायणको रावणले बहिनीको नाक लक्ष्मणले काटिदिएको रिसमा सीता हरण गरेको थियो । अहिलेका हाम्रा रावणहरूको त पेशा नै आफ्नै नाक काट्ने रहेको छ । रावण आफ्नो बेलाको सबैभन्दा पढे लेखेको दार्शनिक शासक थियो । हाम्रा रावण भने ‘कमिला नपढेर सानो भा हो र हात्ती पढेर ठूलो भा हो र’ भन्ने दर्शन बोकेकाहरू छन् । हाम्रोमा त स्कुल जलाउने, किताब पोल्ने र शिक्षक मार्ने रावणहरूकै बोलबाला छ ।   पुरानो रावणका दशओटा शिर थिए रे, ती पनि राम्रा राम्रा काम गर्नका लागि । हाम्रा रावणहरू त सय शिरवाला पो छन्, जहाँ जस्तो पर्छ ठ्याक्कै त्यस्तै बनिदिने, बकिदिने । रामायणको लंकामा एउटा विभीषण थियो । हाम्रा लंकामा त विभीषणै विभीषण छन् । बरु को चाहिँ विभीषण हैन भनेर खोज्नुपर्ने बेला पो छ । उसबेलाको रावणको लंका हनुमान्ले जलाउँथे, यता हाम्रा रावणहरू आफ्नै लंकामा आफै आगो लगाई हिँड्छन् । हाम्रो देशमा प्रत्येक शासक आफूलाई ‘राजा राम मै हो’ भनेजस्तो गर्छन् । तर व्यवहारमा चाहिँ रावणराज्य बनाउँछन् । हाम्रा शासकहरू रामको भेष धरेर रावणको कर्तुत गर्दछन् । यसरी जताततै रावणकै बोलवाला छ । सच्चा रामहरू गुमनाम र असान्दर्भिक छन् । बरु पहिलेको रावणले भगवानलाई खुशी पारेर आफू र आफ्नो जातिलाई वैभव दिलाए । तर हाम्रा रावणहरूले आफ्नालाई मारेर आफू मोज गर्छन् । रावण लंकाको राजा हुनुअघि नै चौध विद्या र ६४ कलामा पोख्त थिए रे । हाम्रा रावणहरू शासक हुन जेल बसेको प्रमाणपत्र बनाए पुग्छ । बरु पुराणका रावणले आफ्ना भक्तहरूलाई स्वर्गसम्म लाने थुप्रै आयोजना पनि शुरू ग¥याथे । रावणको स्मार्टसिटी लंकामा रावणभक्तहरूका सुनका महल बनाइएका थिए । र, रावणले आफ्ना लागि आलिशान दरबार बनाएकै थिए । रावण शानदार पुष्पक विमानमा उड्ने गर्दथे । महँगा वस्त्र तथा आभूषणको प्रयोग गर्दथे । पुराणको रावणको देशमा जनतालाई पुगिसरी थियो । भोकै पेट सुत्नेहरू थिएनन् । हाम्रोमा न रावणराज्य छ, न त रामराज्य नै । तैपनि रावणराज्य हुनुपर्छ भनेर कोही कुरा गर्दैन । त्रेतायुगको रावण राज्यमा र अहिलेको कलियुगे रावण राज्यमा धेरै फरक छ । ती रावण अरू देशबाट जितेर ल्याएको सम्पत्तिले लंकालाई सुनैसुनको बनाउँथे । यी रावणहरू आफ्नै देश लुटेर विदेशी बैंकमा सुनै सुन थुपारेर राख्छन् । ती रावणका लंकामा पनि खर र दूषण तथा आतापी र वातापी जस्ता अनुचर थिए रे । तर उनीहरू आफ्नो लंकामा आतंक मच्चाउँदैनथे, टाढाका देशहरूमा गएर उपद्रो गर्थे । हाम्रोमा त खर र दूषण तथा आतापी र वातापीका अवतारहरू देशभित्रै जनतालाई पीडा दिइरहेका छन् र टाढाका देशकाहरूको पूजा गरिरहेका हुन्छन् । अहिलेको रावण राजमा कुम्भकर्णहरू मन्त्री बन्छन्, जो बेला कुबेला केवल बकबक गर्न जानेका हुन्छन्, खानेबेला उठ्ने, काम गर्ने बेला सुत्ने । यिनका काम भने पत्नी वा सालासालीले चैं गरिरहेका भेटिन्छन् । आजका रावणहरू सभा, सम्मेलन, बैठक खुब गरिरहन्छन् जहाँ दुईनम्बरिया गीत गाउँछन्, कालाबजारिया बाजा बजाउँछन् र नोकरशाहहरू नाच देखाउँछन् । विद्वान् भनिनेहरू ताली बजाउँछन् । आजका रावणको लंकामा बस्ने हो भने ‘रावणकी जय’ भनेर नारा लगाउनै पर्छ । नत्र खैरियत हुँदैन ।   माता दुर्गाले दानवी शक्तिमाथि र रामले रावणमाथि वा असत्यमाथि सत्यले विजय हासिल गरेको खुशियालीमा दशैं मनाउने चलन शुरू भएको हो रे । तर हामीले अहिले चैं केको विजयोत्सव वा खुशियालीमा दशैं मनाइरहेका छौं त ? दानवी शक्ति घटेको देखिँदैन, बढ्दो पो देखिन्छ । यो वर्षको दशैं त यसो उसो, जसोतसो गरी मनाइयो । अब अर्को दशैं मनाउनुअघि यतातिर पनि यसो विचार गर्न थाल्ने हो कि ?

म्याग्दीका लेकाली क्षेत्रमा धान रोप्ने चटारो

म्याग्दी । तीव्ररूपमा फैलिएको कोरोना सङ्क्रमण र यसलाई रोक्न स्थानीय प्रशासनले जारी गरेको निषेधाज्ञाका बीच म्याग्दीका लेकाली क्षेत्रहरुमा कामको माचो शुरु भएको छ । जिल्लाका बरंजा, गौश्वारा, सिम लगाएतका सिंचाइको सुविधा भएका र खाली रहेका खेतमा जेठको दोस्रो साताको सुरुवातदेखि नै रोपाइँ शुरु भएको हो ।   म्याग्दीको शहरी क्षेत्र भन्दा बढी ग्रामिण क्षेत्रहरु अहिले कोरोना सङ्क्रमणको चपेटामा  परेका भए पनि कामको सिजन शुरु भएकाले स्थानीय कृषकले नाक,मुखमा मास्क र खल्तीमा सेनिटाइजर सहित धान रोप्न व्यस्त भएका हुन् । निषेधाज्ञामा सहरबजारसँगै ग्रामिण क्षेत्र  समेत सुनसान भइरहेको बेलामा मंगला गाउँपालिका–३,बरंजा आल्टामा यतिबेला धान रोप्ने चटारो छ । असार महिनामा जस्तै किसान व्याडमा राखेको बिउ काढ्नमा ब्यस्त छन् । रोपाहारले धमाधम रोपिरहेका छन्, जुवाहलो र गोरुको विकल्पमा ट्याक्टरले जोतेर हिल्याइरहेको छ । जेठ महिनाको दोस्रो साता नै यहाँका किसानले आफ्नो खेतबारीमा धमाधम रोपाई गरिरहेका छन् । कोरोनाको संक्रमणबाट जोगिन हरसम्भव प्रयास गरेका स्थानीयले विभिन्न गीत गाउँदै रोप्दा आसपासको क्षेत्रमा समेत रमाइलो माहोल बनाइरहेका स्थानीय युवा लोकेश पुन मगरले जानकारी दिए । हरेक बर्ष यस क्षेत्रमा सबैभन्दा अगाडी असारे धान रोपाई हुने गरेको छ ।  जिल्लाभर यो बर्ष गतबर्ष भन्दा अगाडी नै धान रोपाई हुने अनुमान गरिएको छ ।  यता म्याग्दीमा हाल ४ सय ९६ जना सक्रिय कोरोना संक्रमति छन् भने कोरोनाका बिरामीमा श्वासप्रश्वासमा समस्या देखिएपछि अस्पतालमा भर्ना हुनेको संख्या समेत धेरै भएपनि निषेधाज्ञा (लकडाउन) मा आफ्नो खेतवारीमा कृषिजन्य कार्य गर्ने, औषधी उपचार, लगायतका अत्यावश्यक कामलाई रोक लगाइएको छैन् । कुल २१ हजार ६ सय ६८ हेक्टर क्षेत्रफल खेतीयोग्य जमिन रहेको म्याग्दीमा ३ हजार ८ सय ९५ हेक्टरमा धान, ११ हजार १ सय १५ हेक्टरमा मकै, ३ हजार २० हेक्टरमा गहुँ, ८ सय २० हेक्टरमा तरकारी र ६ सय ३९ हेक्टर क्षेत्रफलमा फलफुल खेती हुँदै आएको कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीको तथ्याङ्क छ । कोरोनसँग लक्षण मिल्ने कृषकलाई खेतबारीमा प्रवेश दिइदैन भने मास्क र सेनिटाइजरको प्रयोगमा जोड दिने गरिएको स्थानीय जनप्रतिनिधिहरुले बताएका छन् । कोरोना भाइरसको चेन ब्रेक गर्न (सर्ने प्रक्रिया रोक्न) जिल्ला कोभिड–१९ संकट व्यवस्थापन केन्द्रले जेठ १७ गतेसम्म निषेधाज्ञा (लकडाउन) लम्बाएको छ ।

लोक तथा दोहोरी गीतको लोकप्रियता, युट्युबदेखि टिकटकसम्म

काठमाडौं : नेपाली लोक दोहोरी क्षेत्रमा युवा पुस्ताको संलग्नता बढ्दो छ। उत्कृष्ट शब्द सिर्जना र लयले एक पटक फेरि नेपाली लोक दोहोरी जुर्मुराएको छ। कुनै बेला लोकगीत भनेर नाक खुम्च्याउने पुस्ता अहिले असल स्रोता बनेका छन्। लोकगीतमा खुलेर नाच्छन्। गाउँछन् र रमाउँछन्। यो अवधिमा लोक गीत संगीत क्षेत्रमा ठूलो उतारचढाव आएको ...