उपभोक्ताको ढाड सेक्दै मूल्यवृद्धि, खानेतेलको मूल्य २८ प्रतिशतसम्म बढ्यो

नेपालमा ‘तेलक्रान्ति’ गरौं

नेपालले यो आवको पहिलो ८ महीनामा ४१.४० अर्बको भटमासको तेल र ३.६१ अर्बको सूर्यमुखी तेल निर्यात गरेको छ । यसैमा हाम्रो सम्पन्नताको सम्भावना छ । यिनै वस्तुको निर्यात बढाएर देशमा तेलक्रान्ति गर्न सकिन्छ । नेपाल भटमासको खेतीका लागि उपयुक्त भूमि हो । कहाँ कुन प्रजाति र कुन रंगको भटमास उत्पादन गर्न सकिन्छ त्यसबारे छिटोभन्दा छिटो जानकारी लिन कृषि मन्त्रालयअन्तर्गतका संयन्त्रलाई सक्रिय बनाऊँ । त्यसैको आधारमा प्रत्येक १८ देखि ६९ वर्षसम्मका बेरोजगारलाई काममा लगाई देशको तेलहन उत्पादन क्षमतालाई बढाएर निर्यातलाई कम्तीमा १० गुणा बढाऊँ । ४१ अर्बको १० गुणा बढाउँदा लगभग ४ खर्बको निर्यात हुन्छ । यसले नेपालीको आर्थिक अवस्था विश्वव्यापी मानकमा मध्यम तहमा स्तरोन्नति हुनेछ । भटमास, तोरी र सूर्यमुखीको उत्पादनलाई बाँदरले खाँदैन, ठूलो महामारी रोग यी फसलमा लाग्दैन । त्यसैले यसलाई राम्रो, आधुनिक र व्यावसायिक बनाउन प्रत्येक संयन्त्रलाई प्रयोग गर्ने गरी रणनीति बनाऊँ । नेपालीको जीवनस्तर आउँदो ३ वर्षमा अहिलेको भन्दा दोब्बर स्तरीय बनाउने हो भने तेलक्रान्ति अति आवश्यक छ । अहिले नेपाली जनता तेलको मूल्यमा भएको अचाक्ली वृद्धिबाट अत्तालिएका छन् । हुन त खनिज तेलको पनि मूल्य बढेको छ तर खानेतेलको मूल्य जुन अनुपातमा बढेको छ त्यसमा कुनै लगाम देखिएको छैन । खाने तेलको मूल्य घटाउन अब नेपालमा तेलक्रान्ति आवश्यक छ । हरेक व्यवसायमा जोखिम हुन्छ । तर, यो भटमास क्रान्तिमा जोखिम लगभग शून्य छ । सबै प्रकारका मूल्यवृद्धि रोक्ने प्रयास हुनुपर्छ तर खानेकुरा, शिक्षा र कपडाको मूल्य बढ्दा पूरै देश सचेत, संवेदनशील हुनुपर्छ र आकस्मिक तथा दीर्घकालीन रणनीतिबाट मूल्यवृद्धिलाई लक्षित सीमाभित्र राख्नुपर्छ । त्यसैले खानेतेलको मूल्यवृद्धि रोक्ने हो भने नेपालले तेलक्रान्ति गर्न जरुरी छ । नेपालको सम्पूर्ण खाली जग्गामा भटमास, तोरी, सर्स्यौं र सूर्यमुखीको उत्पादन बढाएर तेलका साथै एकातिर नुटेला र अर्कोतिर तोरीको खलीबाट पशुपालनलाई सहज बनाउने काम अविलम्ब शुरू गरौं । उत्पादन नबढाएसम्म मूल्यमा स्थिरता पनि आउँदैन, समग्र अर्थतन्त्रको कुनै ढाँचा नै तयार हुँदैन । त्यसैले नेपालमा अभियानकै रूपमा तेलक्रान्तिको अभियान चलाआंै । सम्म जमीनमा तोरी, सर्स्यौं र सूर्यमुखी फूल लगाऊँ र पहाडलगायत देशभरको खाली जमीनमा भटमास लगाऊँ । यसका लागि एउटा स्वचालित प्रणालीको विकास गरौं कुनै पनि खाली जमीनमा खेती गर्न पाउनेगरी नियम बनाऊँ । पहिलो अधिकार जमीन मालिकको, यदि मालिकले खेती नगरे अरू जोकोहीले स्थानीय निकायको रोहबरमा खेती गर्ने, उत्पादन आफूले बेच्ने र प्रयोग गर्ने भए सरकारले बीउमात्र उपलब्ध गराउने व्यवस्था गर्न सकिन्छ । यदि सरकारलाई बेच्ने भए काम गर्नेले उत्पादन र श्रमघण्टाको आधारमा ज्याला पाउने व्यवस्था गरौं । यही तरीकाले कुनै पनि खेती सम्भव नभएको ठाउँमा भटमास लगाऊँ । सडकको बीचको खाली ठाउँमा फूल र दुवोको सट्टा तेलहन नै लगाऊँ । अभियानकै रूपमा उत्पादन बढाउने हो भने नेपालबाट गरीबी समाप्त हुन्छ । श्रम गर्न सक्नेले काम गर्ने वातावरण सृजना गरेर देशको मुहारलाई वास्तवमा फेर्न चाहने हो भने तत्कालका लागि तेलक्रान्ति सबैभन्दा उपयुक्त माध्यम हो । अरू ठूला र नयाँ चिज पछि सोचौंला । अहिलेका लागि सबैले गर्न सक्ने, लगभग तराई र पहाडका ९० प्रतिशत खेतीयोग्य र खाली जमीनमा उत्पादन हुने, भुटेर खान हुने, तेल बेच्न हुने र नुटेला पनि प्रयोगमा ल्याउन सकिने भटमास खेतीलाई अहिलेको अवस्थाबाट १० गुणा बढाऊँ, तोरी उत्पादनलाई ५ गुणा बढाऊँ । यसले हाम्रो आर्थिक जग नै बलियोसँग परिवर्तन हुनेछ र सबै वर्ग यसमा संलग्न हुन पाउनेछन् । खेत, खलियान, पहाडका खाली जमीन, हरेक ठाउँमा भटमास र तोरीको खेती गरौं । सरकारले सक्ने सहयोग र समन्वय गरेर जसले गर्छ उसलाई ज्याला दिने वा पूरै फसलको जिम्मा दिने निर्णय स्थानीय प्रतिनिधिबाट गराऊँ । जोत्ने ट्याक्टरको व्यवस्था गरेर मल जल आदि केके चाहिने हो जोहो गरौं । अहिले उपलब्ध प्राविधिकबाट नै सेवा दिने गरी ४ खर्बको खाने तेल ४ वर्षभित्र निर्यात गर्ने रणनीतिका साथ तेलक्रान्तिलाई अगाडि बढाऊँ । वास्तवमा यो काम लेख्नभन्दा गर्न सजिलो छ । कम्बाइन्ड हार्वेस्टर भन्ने एउटा मेशिन बनेको छ । केही करोडमा यो मेशिन किनेर भाडामा लगाएर गहुँ, भटमास, धान आदि सबै काट्ने छाँट्ने काम गर्नका साथै जमीनलाई जोत्न पनि सकिन्छ । भटमासको पातहरूलाई त्यहीँ कुहाएर जैविक मल बनाउन सकिन्छ । पहाड र सानो ठाउँमा यस्तो मेसिनले काम गर्दैन । त्यसका लागि नयाँ प्रविधि सोच्नुपर्छ । काम शुरू गरेपछि बुद्धि आउँछ । जब ४ खर्ब निर्यातको सपना देख्नेछौं बाँकी उपायहरू हाम्रो दिमागमा खेल्दै जानेछ । सबै राजमार्गको साइडको खाली ठाउँमा पनि भटमास नै रोपौं । एउटा खेतीबाट तेल र तरकारी दुवै उत्पादन हुन्छ भने त्यो मौका किन गुमाउने ? आखिर उत्पादन गर्ने त जमीन, हावापानी र घामले हो । हामीले त केवल व्यवस्थापन गर्ने मात्र त हो । आगामी बजेटमा नै बीउ, बिजन, हार्वेस्टर मेशिन, औषधि आदिका लागि केही बजेट विनियोजन गरी यसै वर्ष असार साउनमा लाखौं हेक्टर जमीनमा भटमास र असोजमा तोरी लगाउने विशाल ड्रिम प्रोजेक्ट अगाडि सारौं । प्रत्येक व्यक्ति निकाय यसका लागि जिम्मेवार बनौं । यदि सफल भइयो भने निर्यात ४ खर्बले बढ्छ असफल नै भइयो भने पनि २ खर्ब आउँछ आउँछ । अहिले हामी नयाँ प्रोडक्ट डिजाइन, गुणस्तर, छानेर विश्वबजारमा प्रतिस्पर्धी बन्न सक्दैनौं । त्यसैले डिजाइन बनेको, रंग निश्चित भएको, बाटो खुलेको र माग बढेको भटमासको उत्पादन र निर्यातमा लागौं । लेखक कैलाशकूट बहुमुखी क्याम्पसमा व्यवस्थापन विषय अध्यापन गर्छन् ।

Aarthik Abhiyan चैत्र २०७८

कर्मचारी चुनावी तयारीमा खटिँदा बजार अनुगमन फितलो

काठमाडौं । उपभोक्ताको अधिकार संरक्षणको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको वाणिज्य आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागका कर्मचारी स्थानीय तहको चुनावको तयारीका लागि बाहिरी जिल्लामा खटिँदा काठमाडौं उपत्यकामा बजार अनुगमनको काम प्रभावित भएको छ । विभागका अनुगमन शाखा निर्देशक हरि पंगेनीसहित अन्य चार कर्मचारी स्थानीय चुनावका लागि बाहिरी जिल्लामा खटिएपछि बजार अनुगमनको काम फितलो भएको हो । सरकारले उपभोक्ताको अधिकार संरक्षणलाई भन्दा पनि चुनावलाई बढी महत्त्व दिएको मौका छोप्दै व्यापारीले उपभोग्य वस्तुमा मनपरी मूल्य असुल्न थालेको उपभोक्ताको गुनासो छ । विभागका सहायक सूचना अधिकारी धनेश्वर पौडेलका अनुसार अहिलेसम्म पंगेनीसहित अन्य चार कर्मचारी निर्वाचन अधिकृतका रूपमा चुनावी तयारीमा खटिइसकेका छन् । यद्यपि अहिले नै बजार अनुगमन प्रभावित नभएको उनको दाबी छ । केही दिनमै अन्य कर्मचारी समेत चुनावका लागि खटिनुपर्ने अवस्था आएपछि भने अनुगमनमा कमी आउन सक्ने उनले बताए । उपभोक्ता अधिकारकर्मीहरूले भने अनुगमन शाखा निर्देशकलाई नै चुनावी तयारीका लागि खटाएर सरकारले उपभोक्ताको अधिकारमाथि खेलबाड गरेको बताएका छन् । उपभोक्ता अधिकार मञ्चका अध्यक्ष माधव तिमिल्सिनाले सरकारको प्राथमिकतामा उपभोक्ता नपर्दाको परिणाम उपभोक्ताले मनपरी मूल्यवृद्धिको सास्ती खेप्नुपरेको बताए । प्रभावकारी अनुगमन नहुँदा व्यापारीहरूले उपभोक्तासँग मनपरी मूल्य असुल्न थालेको उनको भनाइ छ । व्यापारीहरूले यतिबेला खाद्यान्न, फलफूल, तरकारी र माछामासुमा चर्को मूल्य तोक्न थालेको पाइएको छ । खुद्रा व्यापार संघका महासचिव अमुलकाजी तुलाधरले अहिले बजारमा उपभोग्य वस्तुको मूल्य महँगो हुनुमा इन्धनको मूल्यवृद्धिपछि ढुवानी भाडा बढ्नु र चुनावको नजिक बजार अनुगमन प्रभावकारी रूपमा नहुनु जस्ता कारण देखाए । १ वर्षको अवधिमा खानेतलेको मूल्य करीब ६० प्रतिशतसम्म बढिसकेको उनले बताए । संघको मूल्यसूची अनुसार एक महीनाअघिको तुलनामा खानेतेलको मूल्य प्रतिलिटर १० देखि १५ रुपैयाँसम्म बढेको छ । यसैगरी चामलको मूल्य प्रतिबोरा ५० रुपैयाँसम्म बढेको छ । दालमा पनि प्रतिकिलो ५ देखि १० रुपैयाँ बढेको छ । वस्तुको मूल्य कम्पनीबाट बढेर नगएको भए पनि बजारमा मूल्यवृद्धि भइरहेको छ । इन्धनको मूल्य बढ्नेबित्तिकै ढुवानी व्यवसायीले भाडा बढाउन थाल्छन्, जसको प्रत्यक्ष असर वस्तुको मूल्यमा समेत पर्ने भएकाले त्यसको सबैभन्दा बढी मारमा उपभोक्ता पर्ने गरेको तुलाधरले बताए । ‘व्यापारीहरूसँग पनि कुनै विकल्प छैन, आफ्नो परल मूल्य अनुसार सामान बेच्नैपर्‍यो,’ उनले भने, ‘त्यसो हुँदा उपभोक्ताको सबैभन्दा बढी गुनासो हामीले नै सुन्नुपर्छ ।’ कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारको दैनिक मूल्यसूची अनुसार १ महीना अघिसम्म १९० रुपैयाँ किलोमा पाइने कालो अंगुरको मूल्य अहिले थोक बजारमै २२० रुपैयाँ छ । खुद्रा बजारमा प्रतिकिलो २५० रुपैयाँसम्ममा विक्री भइरहेको पाइएको छ । हरियो अंगुरको मूल्य पनि प्रतिकिलो ३५ रुपैयाँ बढेर १४५ रुपैयाँ पुगेको छ । थोक बजारमा प्रतिदर्जन १५० रुपैयाँमा पाइने केराको मूल्य खुद्रा बजारमा १९० रुपैयाँसम्म पर्न थालेको छ । प्रतिकिलो १६ रुपैयाँमा पाइने गाजरको मूल्य ३० रुपैयाँ पुगेको छ । यस्तै प्रतिकिलो ४० रुपैयाँको काउलीको मूल्य ७० रुपैयाँसम्म पुगेको छ भने कागतीको मूल्य प्रतिकिलो १९० रुपैयाँबाट ३३५ रुपैयाँसम्म पुगेको छ । कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार व्यापार समितिका अध्यक्ष गीताप्रसाद आचार्यले अहिले हिउँदे तरकारी सकिने बेला भएको र नयाँ सिजनको तरकारी बजारमा आइनसकेकाले मूल्य बढेको बताए । भारतीय बजारबाट आयात हुने कतिपय तरकारीको मूल्य भने उतैबाट महँगिएर आएकाले यहाँ पनि महँगो भएको उनले जानकारी दिए । हाल माछामासुको मूल्य पनि चर्को रूपमा बढेको छ । ब्रोइलर कुखुराको मासुको मूल्य पछिल्लो समय प्रतिकिलो ४३० रुपैयाँसम्म पुगेको छ । गतवर्षको यही समयमा ३५० रुपैयाँ थियो । कुखुराको दाना बनाउने कच्चापदार्थको मूल्य बढेको र पछिल्लो समय कुखुरापालक किसान घटेकाले उत्पादन घटेको छ । सोहीकारण मूल्य बढेको मासु व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष जंगबहादुर बिसीले बताए । यसैगरी प्रतिकिलो २५० देखि ३०० रुपैयाँसम्म पर्ने विभिन्न जातका माछाको मूल्य यतिबेला ४५० रुपैयाँसम्म पुगेको छ ।

Aarthik Abhiyan चैत्र २०७८

युक्रेनको साटो अस्ट्रेलियाबाट मगाउन थालियो तोरी

विराटनगर । युक्रेनमाथि रूसी आक्रमणले विश्वको अर्थ व्यवस्थामा असर परेसँगै नेपालमा समेत प्रभाव देखिएको छ । युक्रेनबाट आयात हुने सूर्यमुखी र भटमासको मूल्य प्रतिटन ३० देखि ६० डलर बढेको छ । अबको १ महीनाभित्र नेपालमा खानेतेलको मूल्य १ सय रुपैयाँसम्म बढ्ने अनुमान उद्योगीहरूले गरेका छन् । घरेलु तेलका सञ्चालक श्रवणकुमार अग्रवालले युक्रेनबाट मगाएको तोरी नै पछिल्लो समय टनमा ३० डलर बढेर आएको थियो । युद्धका कारण युक्रेनबाट तोरी मगाउन नसकिएपछि अस्ट्रेलियाबाट तोरी मगाउनु परेको छ जहाँ टनमा ६० डलर महँगो छ । ‘तोरीको दानाको मूल्यवृद्धि, ढुवानीको भाडावृद्धि र विलम्बका कारण तोरीको तेलको मूल्य अहिलेको मूल्य भन्दा १ सय रुपैयाँसम्म वृद्धि हुन सक्छ,’ अग्रवालले भने । अहिले तोरीको तेलको खुद्रा मूल्य ३०० रुपैयाँ प्रतिलिटर छ । १ महीनापछि यो मूल्य ४ सयको हाराहारीमा पुग्ने उनको अनुमान छ । सूर्यमुखी २६० प्रतिलिटर छ । यो बढेर ३६० पुग्नेछ । भटमासको तेल अहिले खुद्रा मूल्य लिटरको २५० रहेकोमा यो पनि ३५० पुग्नेछ । विश्वव्यापी रूपमा कोइला, पेट्रोलियम लगायतमा हुने मृल्यवृद्धिको असरसमेत नेपालमा पर्ने देखिएको छ । कोइलाको मूल्य वृद्धिले इँटा र सिमेन्ट उद्योगको उत्पादन लागत बढ्ने व्यवसायीको भनाइ छ । नेपाल उद्योग परिसंघ प्रदेश १ का अध्यक्ष भीम घिमिरेले कोइलाको मूल्यमा समेत रसिया युक्रेन आक्रमणको असर देखिएको छ । नेपालमा कोइला पठाउँदै आएका कोलकाता बन्दरगाहका व्यापारीहरूले अहिले कोइलामा ३० डलर मूल्य वृद्धि भएको बताएका छन् । १ वर्षअघि २०० डलर प्रतिटन रहेको कोइला अहिले २३० डलर प्रतिटन पुगेको छ । घिमिरेका अनुसार यो मूल्य २५० डलर सम्म पुग्ने अनुमान गरिएको छ । नेपाल आउने सूर्यमुखी तेलको कच्चा तेल सबैभन्दा बढी युक्रेनबाट आउँछ । केही प्रतिशतमात्र रसिया र अस्ट्रेलियाबाट आउँछ । युक्रेनमा अन्य मुलुकभन्दा तोरी, भटमास र सूर्यमूखीको मूल्य सस्तो छ । प्रतिटन १५०० डलर परिरहेको तेलको कच्चा तेल अहिले ३० देखि ३०० डलरसम्म बढेको उद्योग संगठन मोरङका उपाध्यक्ष नन्दकिशोर राठीले बताए । सात महीनामा युक्रेनबाट ३ अर्ब ९५ करोड ३७ लाख रुपैयाँको ४ करोड ४५ हजार किलो तोरी तेलको कच्चा पदार्थ आएको छ भने ९ अर्ब ५१ करोड ६३ लाख रुपैयाँको ५ करोड ७३ लाख ६४ हजार किलो सूर्यमुखी तेलको कच्चा तेल आयात भएको छ । युक्रेनसँगै रुससँग पनि नेपाल गएको ७ महीनामा १५ करोड ११ लाख रुपैयाँ बराबरको वस्तु निर्यात व्यापार गरेको छ भने ४ अर्ब ३१ करोड २८ लाख रुपैयाँको आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांक छ । रूसबाट प्रिन्टिङ पेपर, सवारीसाधनका लागि मोबिल, केमिकल (सोडियम फोस्फेट), पशुजन्य भ्याक्सिन, स्याम्पु, बेबी लोसन, कस्मेटिक सामानलगायत आयात भएको छ । ७ करोड ३९ लाखको कार्पेट, ६ करोड १३ लाखको चियापत्ति, ३० लाखको अगरबत्ती, ११ लाखको कपडा राख्ने ह्यांगर, साढे ६ लाखको यार्चागुम्बालगायत वस्तु निर्यात भएको छ । रूस र युक्रेनबीचको युद्धले सुन र पेट्रोलियम पदार्थको समेत मूल्यमा उचारचढाव आएको मोरङ व्यापार संघका अध्यक्ष नवीन रिजालले बताए । नेपालमा सुनको मूल्य बिहीवार तोलामा २५ सय बढेको शुक्रवार १ हजार घटेको उनले जानकारी दिए । त्यस्तै प्रतिब्यारेल १ सय ५ अमेरिकी डलर पुगेको कच्चा तेलको मूल्य शुक्रवार मध्यरातमा ९७ दशमल २ डलर पुगेको थियो । अन्तरराष्ट्रिय रूपमा पेट्रोलिय पदार्थको दोस्रो ठूलो उत्पादन कर्ता रूस भएकाले मूल्यमा आउने उतारचढावले नेपाल पेट्रोल, डिजल, मट्टीतेल, हवाई इन्धन, खाना पकाउने ग्यासको समेत मूल्य बढ्ने सम्भावना रहेको रिजालले बताए ।

Aarthik Abhiyan माघ २०७८

सुर्खेतमा बजार अनुगमन निष्प्रभावी

सुर्खेत । चाडपर्वका बेला सुर्खेत आसपास क्षेत्रका व्यापारीले तरकारी, दैनिक उपभोग्य वस्तु, लत्ताकपडा र रंगरोगनका सामग्रीमा आफूखुसी भाउ बढाएका छन् । तीनै तहका सरकारले चाडपर्व लक्षित बजार अनुगमन तीव्र पारे पनि व्यापारीले अखाद्य वस्तु र म्याद नाघेका उपभोग्य सामग्री बिक्रीसँगै मनलाग्दी मूल्यवृद्धि गरेको पाइएको हो । चाडपर्व नजिकिएसँगै उपभोक्ताको ढाड सेक्ने गरी मूल्यवृद्धि नियन्त्रणबाहिर गएको हो । कर्णाली प्रदेश मुकाम सुर्खेतसहित आसपासका क्षेत्रका सबैजसो व्यापारिक केन्द्रमा व्यापारीको मनोमानी बढेको छ । यसअघि २ सय ६० रुपैयाँ प्रतिलिटर पर्ने खानेतेलको मूल्य १० रुपैयाँ बढाइएको छ भने चामल प्रतिबोरा ३० देखि ५० रुपैयाँ बढाएर बिक्री गर्न थालिएको छ । बजारमा १ सय २० पर्ने दालमा १० रुपैयाँ बढाइएको स्थानीय हरिमाया ढकालले बताइन् । उनका अनुसार ४० देखि ५० मा बिक्री हुने तरकारीको मूल्य प्रतिकिलो ८० देखि १०० रुपैयाँ पुर्‍याइएको छ । मूल्यवृद्धिको असर आर्थिक रूपमा विपन्न र मजदुर वर्गमा बढी परेको स्थानीय अगुवा पिताम्बर ढकालले बताए । ‘कसैलाई चाडपर्वमा पनि बिहान–बेलुकाको छाक टार्न समस्या छ,’ उनले भने, ‘उनीहरूलाई चाडपर्वमा झन् सहुलियत दिनुपर्नेमा व्यापारीले मूल्य बढाइरहेका छन् ।’ कोरोना महामारीले अधिकांश विपन्नको रोजगारी गुमेपछि जीविकोपार्जनमा समस्या भएको उनले बताए । वैशाखयता तेल र खाद्यान्नको मूल्य प्रत्येक महिनाजसो बढिरहेको स्थानीय समाजसेवी लक्ष्मी बयकको भनाइ छ । सुर्खेतमा ५ महिनाअघि २ सय पर्ने मूल्य अहिले प्रतिप्याकेट २ सय ७० रुपैयाँ पुगेको छ । पहिले १ हजार ५ सयमा पाइने चामलको मूल्य अहिले १ हजार ६ सय रुपैयाँ पुगेको छ । ‘व्यापारीले आफूखुसी मूल्य बढाइरहेका छन्,’ उनले भनिन्, ‘तर नियमन गर्ने निकायले बजार अनुगमन गरे पनि मूल्य नियन्त्रण गर्न सकेनन् ।’ गाउँघरमा अभावको हल्ला फैलाएर व्यापारीले जथाभावी भाउ बढाउँदै लगेको गृहिणी सिर्जना रोकाय बताउँछिन् । ‘काम गर्दा दिनमा ५ सय रुपैयाँभन्दा बढी ज्याला पाइँदैन,’ उनले भनिन्, ‘महँगीका कारण त्यो ज्यालाले साँझ–बिहानको चुलो बाल्न पनि कठिन भयो ।’ यापारीलाई मूल्यवृद्धि गर्न छुट दिने सरकारले मजदुरको ज्याला बढाउन पहल नगरेको उनको गुनासो छ । तर, उत्पादक कम्पनीले नै मूल्य बढाउँदा बजारमा महँगी बढेको व्यापारीको दाबी छ । सदरमुकाम वीरेन्द्रनगरका व्यापारी ईश्वर श्रेष्ठ कम्पनीहरूले बढी परिणामको स्टिकर टाँसेर कम परिणामको सामान पठाउने गरेको गुनासो गरे । ‘कम्पनीहरूले एक लिटरको तेल भनी ९ सयदेखि ९ सय एमएलसम्मको तेल मात्र भरेर पठाउँछन्,’ उनले भने, ‘बरु सरकारले तेल प्याकिङ गर्ने कम्पनीमा छापा मारी उद्योगीलाई कारबाही गर्न जरुरी छ ।’ सुर्खेत उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष धनबहादुर रावतले जथाभावी मूल्यवृद्धि नगर्न, अखाद्य वस्तु बिक्री नगर्न र व्यापारिक मर्यादा कायम राख्न व्यवसायीलाई आग्रह गरिएको जानकारी दिए । चाडपर्वको समय उपभोक्तालाई ठगीमा पर्न नदिन बजार अनुगमनलाई तीव्रता दिइरहेको जिल्ला प्रशासन कार्यालयका सूचना अधिकारी श्रीशमशेर रानाले दाबी गरे । उनका अनुसार अनुगमनका क्रममा दैनिकजसो ठूलो परिमाणमा म्याद गुज्रेका र अखाद्य वस्तु बरामद गरी नष्ट गर्ने गरिएको छ । ‘व्यापारीले मूल्यसूची नराखेरै व्यापार गरेको भेटियो । बजारमा उपभोक्तालाई बिल नदिने प्रवृत्ति पनि धेरै रहेछ,’ उनले भने, ‘पहिलोपल्ट कैफियत भेटिएकाले चेतावनी दिएर छाडेका छौँ । फेरि भेटिए कारबाही हुन्छ ।’

Aarthik Abhiyan भाद्र २०७८

उपभोक्तालाई राहत दिन सरकारले खाने तेलमा भन्सार शुल्क घटाउनु पर्छ : तेल उद्योगी

असोज १, विराटनगर । अन्तरराष्ट्रिय बजारमा खानेतेलको कच्चा पदार्थको मूल्य बढेका कारण नेपालमा समेत त्यसको असर परेकाले उपभोक्तालाई राहत दिन सरकारले भन्सार शुल्क घटाउनु पर्ने उद्योगीले माग गरेका छन । भारतले खाने तेलको मूल्य वृद्धिपछि दुई पटक भन्सार शुल्क घटाएको छ । कोरोना महामारीको कारण २० महीनामा नेपाली बजारमा तोरी तेलको मूल्य झण्डै १०० रुपैयाँले वृद्धि भएको छ । कोरोना महामारीका कारण विश्व बजारमा समेत असर परेकाले तोरीको मूल्य २० महीना अघि ४५० डलरबाट बढेर प्रतिक्विन्टल ८५० पुगेपछि तोरीको तेलको मूल्य नेपाली बजारमा प्रतिलिटर १९० बाट २८० पुगेको श्याम एग्रो प्रोडक्ट घरेलु तेल उद्योगका सञ्चालक श्रवणकुमार अग्रवालले बताए । अन्तरराष्ट्रिय बजारमा तोरीको दानाको मूल्य बढेमा दशैंमा पनि तोरीको तेलको मूल्य बढ्न सक्छ भने घटेमा घट्न सक्ने उनले बताए । उनले भारतमा जस्तै नेपाल सरकारले पनि तोरीको दाना आयतमा लाग्दै आएको ५ प्रतिशत भन्सार र १३ प्रतिशत भ्याटलाई उपभोक्ताको हितमा हटाउनु पर्ने माग गरे । त्यसो गरेमा तत्काल उपभोक्ताले पहिले कै मूल्यमा तेल किन्न पाउने अवस्था आउने बताए । सरकारले भन्सार र भ्याटमा कुनै परिवर्तन नगरे अन्तराष्र्टिय रुपमा कच्चा पदार्थको मूल्य बृद्धि हुनासाथ नेपाली उपभोक्ताले थप ब्याय ब्यहोर्नु पर्ने अवस्था आउने बताए । नेपाल बनस्पति ध्यू तथा तेल उत्पादक संघले पनि एक विज्ञप्ति जारी गर्दै खानेतेलको अन्तरराष्ट्रिय बजारमा क्रुड आयल र तोरीको दानाको मूल्य बढेकाले नेपाली बजारमा पनि मूल्य बढेको बताएको छ । संघका अध्यक्ष सन्दिपकुमार अग्रवालले संघसंग आवद्ध २० ओटा उद्योगले मुख्य कच्चा पदार्थ क्रुड सोयाविन तेल, क्रुड सनफ्लावर तेल र तोरीको गेडा ब्राजिल, अर्जेन्टिना, क्यानडा, अष्ट्रेलिया, युक्रेन लगायतका देशहरुवाट आयात गरि तयारी बस्तु स्थानिय बजार र निकासीसमेत गर्दै आएकोमा केही समयदेखि कच्चा पदार्थको अस्वभाविक मूल्यवृद्धि र ढुवानी भाडाको कारण उत्पादन लागत बढ्न गएकाले मूल्य वृद्धि भएको बताएका छन् । अन्तरराष्ट्रिय वजारवाट कच्चा पदार्थ आयात गर्दा अन्तरराष्ट्रिय वजारको व्यापार अनुरुप नै नेपालको वजारको समेत मूल्य निर्धारण हुने भएकाले २० महीना देखिनै कोरोनाको कारण क्रुड तेल उत्पादन हुने देशहरुमा भएको भीषण सुक्खाको कारण र अन्य राजनीतिक समस्याहरुले खाने तेलको मूल्यमा अस्वाभाविक रुपमा बढ्न भएको अग्रवालले बताए । नेपाल मात्र नभएर भारत लगायत अन्य मुलुकमा समेत खाने तेलको मूल्य वृद्धि भएको उनको भनाइ छ । नेपाल उद्योग बाणीज्य महासंघ केन्द्रीय सदस्य तथा एभरेष्ट सोलभेन्टका सञ्चालक अविनाश बोहोराले अन्तरराष्ट्रिय कच्चा पदार्थमा आधारित उद्योगहरु भएकाले अन्तरराष्ट्रिय बजारमा कच्चा पदार्थमा हुने उतारचढावले यहाको बजार समेत प्रभावित हुने बताए । कोभिडको महामारी, अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा बढेको ढुवानी भाडा र प्याकिङ सामाग्रीको समेत मूल्य बढेकाले अहिले खानेतेलको मूल्य बढेको हो । मूल्य बढ्दा जहिले पनि उद्योगीहरु मात्रै निशानामा पर्ने गरेको बताउदै बोहोराले सरकारले उपभोक्ताको हितको लागि भन्सार शुल्क घटाउनु पर्ने बताए । भारत सरकारले अहिले खानेतेलको मूल्य बढेपछि उपभोक्तालाई मार नपरोस भनेर दुई दुई पटक भन्सार शूल्क घटाएको छ तर नेपाल सरकारले किन त्यसो गर्न सकिरहेको छैन । भोलि समान्य अवस्थामा मूल्य फर्केपछि पुन : भन्सार लगायतको कर लगाउँदा हुने उनले सुझाए । सन् २०२० को अप्रिलबाट सोयाविन, सनप्लावर र तोरीको तेलेको अन्तरराष्ट्रिय बजारमा मूल्य वृद्धि हुन थालेको हो । अप्रिलमा ५८९ डलर प्रतिटन मूल्य भएको क्रुड सोयाविन तेल सन् २०२१ मे महीनासम्ममा १ हजार ३६३ डलर प्रतिटन पुगेको उद्योग संगठनका कोषाध्यक्ष तथा क्वालिटि आयल रिफाइनरी संचालक विपिन कावराले बताए । पछिल्लो समय अन्तरराष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य घटेपछि बजारमा पनि खानेतेलको मूल्य घटिरहेको उनले उल्लेख गरे । एक वर्षअघि ७०४ डलरमा युक्रेनबाट ल्याएको कु्रड सनफ्लावरको तेलको मुल्यमा वृद्धि भई मे २०२१ मा प्रतिमेट्रिक टन १ हजार ४९५ पुग्योे । जसमा यूरोपबाट प्रकाशित हुने आयल वल्र्डको २८ मे २०२१ को डकुमेन्टमा समेत यो जानकारी स्पष्ट रुपमा उल्लेख भएको कावराले बताए । त्यसैगरी २०२१ जुलाई २ मा प्रकाशित आयल वल्र्ड रिपोर्टमा एक महीनामा क्रुड सोयाविनको तेलको मूल्य प्रतिमेट्रिन टन १ हजार ९५ डलर र सनफ्लावर तेलको मूल्य १ हजार १६० डलरमा झरेको थियो । खानेतेलमा भन्सार महशुल १० प्रतिशत र मूल्य अभिवृद्धि कर १३ प्रतिशत छ । १७ महीनामा कच्चा पदार्थको मूल्यमा भएको दोब्वरभन्दा बढि मूल्य वृद्धिका कारण गत वर्षमा महशुल सरदर २० रुपैया प्रतिलिटर रहेकोमा हाल सरदर ४५ रुपैयाँभन्दा बढि पुगेको छ ।

Aarthik Abhiyan भाद्र २०७८

खानेतेल उद्योगमा क्षमता उपयोग ४० प्रतिशत मात्र

काठमाडौं । बजारमा खानेतेलको मूल्य अहिलेसम्मकै बढी छ । तेल प्रशोधनका लागि आयात गर्ने कच्चापदार्थको मूल्यवृद्धिसँगै महशूल दर समेत बढेकाले प्रशोधित खानेतेलको मूल्य उच्च भएको नेपाल वनस्पति घ्यू÷तेल उत्पादक संघले बताएको छ । कोभिड–१९ र निषेधाज्ञाका कारण उद्योगहरूले करीब ४० प्रतिशत क्षमतामा मात्र उत्पादन गरिरहेको संघले जानकारी दिएको छ । बजारमा प्रशोधित खानेतेलको मूल्यवृद्धिबारे सरोकारवालाबाट धेरै टीकाटिप्पणी आउन थालेपछि संघले सोमवार प्रेस विज्ञप्ति जारी गर्दै महँगी बढ्नुको कारण बताएको हो । यसअघि प्रशोधित खानेतेलमा भएको मूल्यवृद्धिका विषयमा वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागबाट समेत पटक पटक सोधिएको थियो । संघले उद्योगहरूबाट कुनै प्रकारको कृत्रिम अभाव सृजना गरी मूल्यवृद्धि नभएको प्रस्ट्याउँदै हाल मूल्यवृद्धि हुनुमा अन्तरराष्ट्रिय बजारको मूल्यवृद्धिको समेत कारण रहेको बताएको छ । ‘उद्योगहरूलाई चाहिने मुख्य कच्चापदार्थ क्रुड सोयाविन तेल, क्रुड सनफ्लावर तेल र तोरी ब्राजिल, अर्जेन्टिना, क्यानडा, अष्ट्रेलिया, युक्रेन लगायत देशबाट आयात गर्नुपर्दछ । यसरी मुख्य कच्चापदार्थका लागि आयातमै निर्भर हुनुपर्दा अन्तरराष्ट्रिय बजारको व्यापार अनुरूप नै नेपाली बजारको मूल्य निर्धारण हुने गर्दछ,’ संघद्वारा जारी गरिएको विज्ञप्तिमा भनिएको छ । साथै, नेपालका लागि जहाज आउने हल्दिया बन्दरगाह रहेको भारतको पश्चिम बंगाल राज्यमा भएको २ महीना लामो निर्वाचन, निषेधाज्ञा, पेट्रोलियम पदार्थमा भएको मूल्यवृद्धि लगायत कारण नेपाल भन्सारसम्मको ढुवानी असहज र महँगो भएको संघले बताएको छ । यससँगै सहायक कच्चापदार्थ र प्याकेजिङ सामग्रीमा प्रयोग हुने सामानको मूल्य समेत अन्तरराष्ट्रिय बजारमै बढेकाले त्यसको असर खानेतेलको मूल्यमा परेको संघको भनाइ छ । एकातिर अन्तरराष्ट्रिय बजारमा कोभिडको महामारीको प्रभावले महँगी बढेकोे र अर्कोतर्फ सरकारले खानेतेलको महशुल दर पनि दोब्बर बनाएकाले उपभोक्ता मूल्यमा दबाब परेको संघले बताएको छ । संघका अनुसार गतवर्ष खानेतेलको कच्चापदार्थको महशुल दर प्रतिलिटर २० रुपैयाँ रहेकोमा हाल ४० भन्दा बढी पुगिसकेको छ । हालसम्म पनि चलनचल्तीको अन्तरराष्ट्रिय मूल्य अनुसार नेपालको मूल्य परिमार्जन हुन नसकेको संघको भनाइ छ । संघमा आबद्ध २० ओटा उद्योगले नियमित रूपमा उत्पादन गरी स्थानीय बजारमा आपूति गर्दै आएको बताइएको छ । चालू आर्थिक वर्षमा घीउ तथा तेलको मूल्यमा थप दबाब परेको नेपाल राष्ट्र बैंकले समेत बताएको छ । गत आवको तुलनामा उक्त वस्तुको मूल्यवृद्धि नियन्त्रण हुन नसक्दा आम उपभोक्ताले महँगी खेप्नुपरिरहेको छ । राष्ट्र बैंकका अनुसार २०७६ चैतको तुलनामा २०७७ चैतमा घ्यू तथा तेलको मूल्य २१ दशमलव ३८ प्रतिशतले बढेको छ । यद्यपि, गत आवको तुलनामा चालू आवमा उपभोक्ता मुद्रास्फीति घटेको छ । गत आवको चैत महीनामा यस्तो मुद्रास्फीति ६ दशमलव ७४ प्रतिशत रहेकोमा चालू आवको यसै महीनामा ३ दशमलव १० प्रतिशत रहेको छ ।

Aarthik Abhiyan बैशाख २०७८

किन बढ्छ महंगी ?

हाल बजारमा एकाएक खानेतेलको मूल्य आकासिएको छ । यसका लागि यसको कच्चा पदार्थको आयात घटेको छैन, बढेको छ । यसैगरी उद्योगबाट कम उत्पादन भएको अवस्था पनि होइन, उत्पादन वृद्धि भएको छ । तर पनि मूल्य आकासिँदो छ । यसरी खानेतेलको कच्चा पदार्थको आयात वृद्धि भएर वा उद्योगको उत्पादन वृद्धि भएर सरकारको राजस्व उल्लेख्य रूपमा बढेको पनि छैन । यसर्थ, बढ्दो मूल्यको लाभ कसले पाइरहेको छ भनी प्रश्न उठ्नु स्वाभाविकै हो । यसर्थ, राज्य प्रणाली संवेदनशील नभएका कारण कृत्रिम मूल्यवृद्धि भएको अनुभूति गरिएको छ । हरियो तरकारीको मूल्यवृद्धि हाल...

Lokaantar माघ २०७७

खानेतेलको मूल्य बढाउने दुई उद्योगलाई कारबाही

काठमाडौँ । वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता हित संरक्षण विभागले खानेतेलको मूल्य बढाउने दुई उद्योगलाई कारबाही गरेको छ । केही दिनयता बजारमा खानेतेलको मूल्यमा अस्वाभाविक रूपमा वृद्धि भएको गुनासो आएपछि विभागले बजार अनुगमनलाई तीव्रता दिएको छ । विभिन्न जिल्लामा सञ्चालन भएको तेल उद्योगको अुनगमनका क्रममा मङ्गलबार बारामा सञ्चालित दुई उद्योगले मूल्य बढाएको भेटेपछि कारवाहीस्वरूप जरिवाना गरिएको जनाइएको छ । विभागका निर्देशक एवं सूचना अधिकारी शिवराज सेढाइँ बजार अनुगमका क्रममा उत्पादन लागतको अनुपातमा बढी मूल्य लिएको भेटिएपछि कारवाही गरिएको बताए । उनका अनुसार बारामा रहेको अन्नपूर्ण भेजिटेबल प्रालि र महालक्ष्मी सोल्भेन्ट एन्ड रिफाइनरी प्रालिलाई उपभोक्ता संरक्षण ऐन–२०७५ अनुसार कारबाहीस्वरूप रु. तीन÷तीन लाख जरिवाना गरिएको हो । पछिल्लो समय बजारमा खाने तेलको मूल्य अस्वाभाविक रूपमा वृद्धि भएको छ । तीन महिनाअघिको तुलनामा हाल तोरीको तेलको मूल्य प्रतिलिटर रु. ४०, सनफ्लावर तेल प्रतिलिटर रु. ४० र भटमासको तेल लिटरमा रु. २० भन्दा बढीले मूल्य बढाइएको छ । अनुगमनका क्रममा अस्वाभाविक रूपमा बढाइएको खानेतेलको मूल्यवृद्धि सच्याउन निर्देशन दिइएको छ भने निर्देशनका पालना नगरे कानुनअनुसार थप कारवाही हुने जनाइएको छ । व्यवसायीहरू भने मागअनुसार स्वदेशी उत्पादनले नपुग्ने र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा निर्भर हुनुपर्दा पछिल्लो समय खाने तेलको मूल्यमा वृद्धि भएको बताउँछन् ।

Yug Darshan पौष २०७७

उपभोक्ताको ढाड सेक्दै मूल्यवृद्धि, खानेतेलको मूल्य २८ प्रतिशतसम्म बढ्यो

सम्बन्धित सामग्री