विराटनगर। पूर्वी तराईका किसान र व्यवसायी सीटीसी चियाको निकासी घटेपछि चिन्तित छन् । गतवर्ष यस समयमा सीटीसी चियाको निकासी भइसक्नेमा यो वर्ष किसान र व्यवसायीका गोदाममा थन्किएको छ । भन्सार विभागका अनुसार पोहोरको तुलनामा यसपालि चिया निकासी घटेको छ ।
गत आर्थिक वर्ष (आव) को ५ महीनाको तुलनामा यो वर्षको सोही अवधिमा ३८ करोड ३८ लाख रुपैयाँ कमको चिया निकासी भएको छ । निकासी परिमाण २८ लाख ८३ हजार १८२ किलोले घटेको छ । चालू आवको पहिलो ५ महीनामा १ अर्ब ८७ करोड १७ लाख ७२ हजार रुपैयाँको ७१ लाख ८२ हजार ३४८ किलो चिया निकासी भएको छ ।
निकासी घटेको तथ्यांक र भारतीय व्यापारीले किन्न चासो नदेखाएपछि किसान र व्यवसायीलाई यसपालि चिया गोदाममै थन्किने हो कि भन्ने भयले सताउन थालेको छ । पछिल्ला तीन आवको तथ्यांक हेर्दा शुरू वर्षको तुलनामा दोस्रो वर्ष निकासी घटेको र तेस्रो वर्ष बढेको देखिन्छ ।
भारतीय चिया बोर्डले बेलाबेलामा अनेक बहाना निकालेर नेपाली चिया निकासीमा अवरोध गर्ने गरेको छ । नेपालबाट भारतलगायत विश्वका २२ देशमा अर्थाेडक्स र सीटीसी चिया निकासी हुन्छ । अर्थाेडक्स भारत र तेस्रो मुलुक जान्छ भने सीटीसीको प्रमुख बजार भारत नै हो । नेपाल सरकारले भारत सरकारसँग सम्झौता गरी सीटीसी चिया निकासीमा अवरोध नहुने वातावरण बनाउनुपर्ने व्यवसायी बताउँछन् । यसो नगर्दासम्म स्वदेशी चिया उत्पादक र व्यवसायी ढुक्क हुन नसक्ने उनीहरूको भनाइ छ ।
चिया उत्पादन बढी भएको र भारतले ल्याब परीक्षणलगायतमा थोपर्ने शर्तले अहिले नेपाली सीटीसी चिया भारतीय बजारमा सहजै निकासी हुन नसकेको नेपाल चिया उत्पादक संघका महासचिव शिवकुमार गुप्ताले बताए । उनी भन्छन्, ‘यो वर्ष चिया निकासी घटेको छ । जुन गतिमा चिया भारतीय बजारमा जानुपर्ने हो त्यो नहुँदा किसान र व्यवसायी तयार भएको चिया गोदाममा थन्क्याउन बाध्य छन् ।’
भारतीय चिया बोर्डले बेलाबेलामा अनेक बहाना निकालेर नेपाली चिया निकासीमा अवरोध गर्ने गरेको छ ।
झापाका किसान पर्वत डाँगी अहिले घरघरमा चिया स्टक रहेको बताउँछन् । बढ्दो उत्पादन लागत र भारतीय चिया जस्तै अक्शनमा भाग लिन नपाउँदा नेपाली चिया जहिले पनि भारतीय व्यापारीको मूल्यमा बेच्नुपर्ने बाध्यता छ । किसान र व्यवसायीका अनुसार नेपाली सीटीसी चियाको उत्पादन लागत प्रतिकेजी १६५ रुपैयाँ पर्छ । भारतीय व्यापारी ८५ रुपैयाँ किलोमा माग्छन् । यसले गर्दा यसपालि चिया विक्री गर्न नसकिएको उनीहरूले बताए । झापा हल्दिबारीको पाराखोपी साना किसान चिया सहकारी संस्थामा आबद्ध डाँगी र उनको समूहको २५० बिगाहामा चिया बगान छ । उनीहरूले वार्षिक ६ लाख किलोसम्म चिया विक्री गर्छन् ।
नेपाली चिया परीक्षण गराउन कोलकाता लैजानुपर्छ । निकासीमा धेरै किसिमका झन्झट छन् । सरकारले भारत सरकारसँग चियाका सबै अवरोध हटाउने गरी सम्झौता गरे मात्र यो समस्याको दीर्घकालीन समाधान निस्कने नेपाल टी प्लान्टर एशोसिएशनका अध्यक्ष उदय चापागाईंले बताए । नेपाली सीटीसी र अर्थाेडक्स चिया भारतीय व्यापारीले किनेपछि अन्य चियामा मिसाउने गरेकाले भारतीय टी बोर्ड नेपाली चियाप्रति सकारात्मक बन्न नसकेको हो । चियाको गुणस्तरमा नेपाली किसान र व्यवसायीले ध्यान दिए चीनमा पनि निकासी गर्न सकिने उनले बताए । चापागाईंका अनुसार प्रदेश १ को २० लाख किलो सीटीसी र १० लाख किलो अर्थाेडक्स चिया मेची भन्सार नाकाबाट निकासी हुन्छ ।
भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार नेपालबाट आव २०७७/७८ मा ३ अर्ब ७९ करोड ७१ लाख र २०७८/७९ मा ३ अर्ब ४३ करोड ४३ लाख रुपैयाँको चिया निकासी भएको छ । आव २०७९/८० मा ३ अर्ब ९३ करोड ७२ लाख ६७ हजार रुपैयाँको १ लाख ६५ हजार ९४९ मेट्रिक टन चिया निकासी भएको तथ्यांक छ ।
काठमाडौं। नेपाल चिया विकास निगम लिमिटेडले टोकला चियाअन्तर्गत आठओटा नयाँ फ्लेबरयुक्त चिया ‘टोकला गोल्ड लिफ टी ब्याग’ इन्भेलपमा ल्याएको छ ।
कम्पनीका अनुसार उच्च गुणस्तरको इन्भेलप र प्याकिङसहित आठओटा स्वादमा चिया बजारमा ल्याइएको हो, जसमा टोकला गोल्ड लिफ ब्ल्याक टी, टोकला गोल्ड लिफ मसला टी, टोकला गोल्ड लिफ हनी लेमन र टोकला गोल्ड लिफ टर्मेरिक जिन्जर तुलसी छन् । त्यस्तै टोकला गोल्ड लिफ अर्ल ग्रे, टोकला गोल्ड लिफ ग्रिन टी, टोकला गोल्ड लिफ डेटक्स टी र टोकला गोल्ड लिफ टी रहेको बताइएको छ ।
आफ्नै बगानमा उत्पादन गरेको र नेपाली चिया बजारमा १६० वर्षभन्दा बढी अनुभव बटुलेको कम्पनीले बजारको आवश्यकता र माग अनुसार उच्च गुणस्तरीय प्याकिङसहित इन्भेलपमा यी चिया ल्याएको बताइएको छ । उक्त चियाको बजार मूल्य रू. १६० देखि २२५ सम्म निर्धारण गरिएको छ ।
न्युयोर्कमा स्थापित नेपाल टी कलेक्टिभले नेपालमा पनि सेवा सुचारु गर्ने भएको छ । सन् २०१६ देखि नेपाल टि कलेक्टिभले नेपालका अर्गानिक, साना तथा सामुदायिक खेतबाट प्राप्त अर्थोडक्स नेपाली चिया संयुक्त राज्य अमेरिका लगायत ४२ भन्दा बढी देशका ग्राहकलाई वितरण गर्दै आएको छ । हालसम्म यसले १ करोड कप चिया विश्वभर बेचिसकेको छ । अब नेपाली […]
चीनपछि सबैभन्दा बढी चिया उत्पादन गर्ने देश भारत भए पनि नेपाली उत्पादनको बजार भने भारतमै निर्भर छ । पश्चिम बंगालसहित भारतका केही राज्यहरुमा नेपाली चिया खपत हुँदै आएको छ । युरोपलगायतका देशहरुमा नेपाली अर्थोडक्स चिया निर्यात गर्दै आएका उद्यमी उदय चापागाईंका अनुसार नेपालले वार्षिक करिब २ करोड ३० लाख किलो चिया उत्पादन गर्छ ।
काठमाडौं, फागुन २५। नेपाल अधिकतर वस्तुमा परनिर्भर छ। बर्सेनि खर्बौंको कृषिजन्य वस्तु आयात गरिरहेको छ । तर नेपाली चियाले विश्वका ३७ बढी मुलुकका चिया पारखीको धीत मारिरहेको छ । नेपाली बगानमा उत्पादित चियाको स्वादले विश्व बजारका उपभोक्तालाई आकर्षित गरिरहेको छ । यहाँ उत्पादित चिया गुणस्तरीय भएकैले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा माग बढ्दै गएको र अहिले ३७ बढी […]
झापा । नेपाली चियाको गुणस्तर परीक्षण गर्ने प्रयोगशाला स्वदेशमा नहुँदा चिया उत्पादक व्यवसायी समस्यामा परेका छन् । नेपालको चिया गुणस्तर परीक्षण नगरी भारतले आयातको अनुमति दिँदैन । तर स्वदेशमा प्रयोगशाला नहुँदा व्यवसायीलाई भारतकै पश्चिम बंगालको कोलकातामा परीक्षण गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
उद्योगीले तयारी चिया बोकेका कन्टेनर हप्तौं काँकरभिट्टा भन्सारमा राखेर कोलकातामा परीक्षण गर्न लैजान्छन् । परीक्षणको ‘रिपोर्ट’ आएपछि मात्र भारतलगायत तेस्रो देशमा चिया निर्यात हुने गरेको नेपाल चिया उत्पादक संघका अध्यक्ष सुरेश मित्तलले बताए । मुलुकमै चिया निर्यातबाट वार्षिक ३ अर्बभन्दा बढी रकम भित्रिरहँदा पनि सरकारले स्वदेशमै प्रयोगशाला स्थापनाको पहल नगरेको गुनासो गरे । ‘चिया उद्योगप्रति सरकारको व्यवहार विभेदपूर्ण छ,’ उनले भने, ‘भारतले गुणस्तर परीक्षण नगरी एक प्याकेट पनि चिया लैजान दिँदैन, त्यति टाढा कोलकाता पुर्याएर गुणस्तर परीक्षण गर्दा समय र लागत बढ्छ ।’
नेपाली चिया उत्पादकहरूले गुणस्तर परीक्षण गर्ने मान्यताप्राप्त प्रयोगशाला खोल्न सरकारसँग पटक पटक माग गरेका छन् । मुलुकभित्र चियाको गुणस्तर परीक्षण गर्ने प्रयोगशाला नहुँदा भारतमा जस्तो गुणस्तर मापन हुन्छ, त्यसकै आधारमा मूल्य पाउने गरेको मित्तलले गुनासो गरे । भारतसँग समन्वय गर्ने निकायको अभावमा भारतीय व्यापारीले तोकेअनुसार वर्षौंदेखि एउटै मूल्यमा नेपाली चिया विक्री गर्न बाध्य भएको उनको भनाइ छ ।
राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्ड बिर्तामोडका प्रमुख इन्द्रप्रसाद अधिकारीले निर्यात हुने नेपाली चियाले भारतको कोलकातास्थित सेन्टर फुड प्रयोगशालामा गुणस्तर परीक्षण गराएर मात्र निर्यातको अनुमति पाउँदै आएको बताए । नेपालको कुल चिया उत्पादनको ९९ प्रतिशत प्रदेश नं १ मै उत्पादन हुने हुँदा चिया परीक्षणको प्रयोगशाला स्थापना गर्ने तयारी भइरहेको उनको भनाइ छ ।
मुलुकमै गुणस्तर परीक्षण गर्ने प्रयोगशाला सञ्चालनमा आए चिया उत्पादन पनि बढ्ने र विदेशी बजारमा नेपाली चियाले उचित मूल्यसमेत पाउने उनले बताए । नेपालमा २७ हजार ५०० हेक्टर क्षेत्रफलमा चियाखेती हुने गरेको छ । त्यसमध्ये १० हजार ५०० हेक्टर चियाखेती झापामै हुने गरेको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डले बताएको छ ।
हाल वार्षिक २ करोड ८० लाख केजी तयारी चिया उत्पादन हुँदै आएको छ । कुल उत्पादित चियाको ५० प्रतिशत आन्तरिक खपत हुने गरेको र बाँकी सबै भारत तथा तेस्रो मुलुकमा निर्यात हुँदै आएको छ । बोर्डका अनुसार चिया निर्यातबाट वर्षेनि ३ अर्ब ८० करोड रुपैयाँ आर्जन हुने गरेको छ । चिया क्षेत्रमा ७० हजार व्यक्तिले प्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन् । रासस
बढ्दो उच्च आयातबाट अत्तालिएर सरकारले विभिन्न वस्तुको आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । तर, निर्यातको सम्भावना उच्च भएका वस्तुको उचित प्रवद्र्धनका लागि भने काम गर्न सकेको छैन । यसको एउटा उदाहरण चिया हो । अन्य वस्तुको निर्यात घटेको तथ्यांकले देखाए पनि चियाको निर्यात भने कोरोनाकालमा समेत बढेको देखिन्छ । यूरोपमा निर्यात गर्न सकिने गुणस्तरीय चिया उत्पादन भएर पनि बजारीकरण गर्न नसक्दा अधिकांश निकासी भारततर्फ भइरहेको छ जसबाट नेपालले अपेक्षित लाभ लिन सकिरहेको छैन ।
चियामा देखिएको सम्भावनालाई उपयोग गर्न किसान, व्यवसायी तथा सरकारी संयन्त्रले अलिकति मात्र मेहनत गर्ने हो भने विदेशी मुद्राको आम्दानी वृद्धि हुनुका साथै रोजगारीका अवसर पनि थपिन सक्छन् ।
नेपालमा चियाखेतीको विकासका लागि सरकारी स्तरबाट प्रयास भएको निकै भइसकेको छ । २०२३ सालमा नेपाल चिया विकास निगमको स्थापना भई चियाखेतीको विस्तार गर्न थालेको देखिन्छ । २०३९ सालमा पूर्वका पाँच जिल्लालाई चियाक्षेत्र घोषणा गरियो । २०५० मा राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डको स्थापना भयो । सरकारका तर्फबाट यी प्रयास भए पनि नेपालको भौगोलिक अवस्थिति र यहाँको हावापानीका कारण चियामा जति सम्भावना छ त्यति यो विस्तार हुन सकेको छैन । चियाको खेती र उत्पादन नबढेको होइन, निर्यात पनि नबढेको होइन तर नेपाली चियाको गुणस्तर अनुसार यसले जति मूल्य र बजार पाउनुपर्ने हो त्यो पाउन सकेको छैन । यसमा नेपालको आफ्नै केही कमजोरी कारण रहेका छन् ।
तीन वर्षको चिया निकासीको तथ्यांक केलाउँदा यसको निर्यात वृद्धिदर बढ्दो छ । २०७६/७७ मा २ अर्ब ७८ करोड निर्यात भएको चिया चालू आवको ९ महीनामा नै २ अर्ब ३६ करोड बराबरको निकासी भइसकेको छ । तर, निर्यातको ठूलो अंश भारततर्फ भएको छ । यूरोप निकासी हुँदा प्रतिकेजी १२/१३ सय रुपैयाँ मूल्य पाउन सक्ने चियाले भारतमा भने ३ सयको हाराहारीमा मात्रै मूल्य पाएको छ । त्यसैले यसलाई तेस्रो मुलुकमा निर्यात गर्न सरकारले विशेष प्रवद्र्धनात्मक नीति लिनुपर्ने देखिन्छ ।
नेपाली चिया उत्पादनमा गुणस्तर भए पनि यसमा विषादी प्रयोग गरिएको आरोप लागेको छ । त्यही भएर यूरोपमा राम्रोसँग निर्यात हुन नसकेको बताइन्छ । त्यसो त नेपाली चियालाई विश्वमा आफ्नै ब्रान्डमा चिनाउने प्रयास नभएको होइन । ‘नेपाल टी : क्वालिटी फ्रम द हिमालयाज’ ब्रान्डमा विक्री हुन थालेको छ । विश्वमा नेपाली चियालाई चिनाउन यो ब्रान्ड बनाइए पनि यसलाई स्थापित गराउन सकिएको छैन । यसलाई स्थापित गराउन नेपाली ब्रान्डलाई यूरोप र अमेरिकाले मान्यता दिनुपर्छ । यो मान्यता दिलाउन बोर्डले प्रयास गरे पनि सफल हुन सकेको छैन । बोर्डले पर्याप्त बजेटका अभावमा यो काम गर्न नसकेको देखिन्छ । नेपालले ब्रान्ड मान्यताका लागि दिएको निवेदन यूरोपेली संघले फिर्ता पठाएको छ जबकि नेपाली चियाको सम्भावित सबैभन्दा ठूलो बजार त्यही हो । अमेरिकामा पनि नेपाली ब्रान्डले मान्यता पाएको छैन । भारतले यसलाई मान्यता दिने बताएको छ तर भारतले दिने मान्यताले नेपाली चियालाई खासै फरक पर्ने देखिन्न ।
नेपाली चिया गुणस्तरीय भएकोमा विवाद छैन । भारतीय व्यवसायीले नेपाली चिया लगेर दार्जलिङ टीको ब्रान्डमा यूरोप पठाउने गरेका छन् भनिन्छ । नेपालको आफ्नै ब्रान्ड भए पनि त्यसले पहिचान बनाउन सकेको छैन । बोर्डले यूरोपको बजारमा यो ब्रान्डको प्रचारका लागि काम गर्न सकेको छैन । सामूहिक ब्रान्ड बनाए पनि ती देशमा दर्ता हुन नसकेकाले यसले काम गर्न नसकेको हो । त्यसैले ब्रान्डलाई स्थापित गराउन नेपालले ठूलै मेहनत गर्नुुपर्ने देखिन्छ ।
चिया टिप्ने र त्यसलाई प्रशोधन गर्ने तरिकाले पनि यसको मूल्यमा प्रभाव पार्छ । त्यसैले यसलाई आधुनिकीकरण गरिनुपर्छ । नेपाली अर्थोडक्स चियाले बढी मूल्य पाएकाले यस्तो चिया उत्पादनलाई बढी प्रोत्साहन दिनु आवश्यक छ । चियामा देखिएको सम्भावनालाई उपयोग गर्न किसान, व्यवसायी तथा सरकारी संयन्त्रले अलिकति मात्र मेहनत गर्ने हो भने विदेशी मुद्राको आम्दानी वृद्धि हुनाको साथै रोजगारीका अवसर पनि थपिन सक्छन् ।
बैशाख १६, काठमाडौं । चालू आर्थिक वर्ष (आव) को पहिलो ९ महीनामा करीब ८ करोडको चिया मुलुकभित्र आयात हुँदा झन्डै साढे २ अर्ब रुपैयाँको निर्यात भएको छ । अन्य उपभोग्य वस्तुको आयात ठूलो मात्रामा गर्नुपर्ने बाध्यतामा रहेको नेपालले चिया निर्यातमा भने राम्रै प्रगति गरेको देखिएको छ ।
भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार चालू आवको ९ महीनामा नेपालमा ७ करोड ९३ लाख रुपैयाँ बराबरको १ सय ८३ मेट्रिक टन चिया आयात भएको छ । उक्त अवधिमा २ अर्ब ३६ करोड ८७ लाख रुपैयाँ बराबरको ९ हजार १७ मेट्रिक टन चिया विदेश निर्यात भएको छ ।
नेपालको चिया उत्कृष्ट मानिने भएकाले भारत, चीन, श्रीलंका, अमेरिका, अस्ट्रेलिया र यूरोपका विभिन्न मुलुकमा यसको माग उच्च छ । त्यसैले अन्य वस्तुको तुलनामा चिया निर्यातको ग्राफ उच्च रहेको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डका कार्यकारी निर्देशक डा विष्णुप्रसाद भट्टराईले बताए ।
अघिल्ला वर्षमा पनि आयातभन्दा निर्यात राम्रो देखिन्छ । आव २०७६/७७ मा ७ करोड ७३ लाख रुपैयाँ बराबरको २ सय १८ मेट्रिक टन चिया आयात गरेको नेपालले २ अर्ब ७८ करोड २८ लाख रुपैयाँ बराबरको ११ हजार १ सय ८५ टन निर्यात गरेको छ । आव २०७७/७८ मा १५ करोड १३ लाख १२ हजार रुपैयाँ बराबरको ३ सय ४६ मेट्रिक टन आयात र ३ अर्ब ७९ करोड ७१ लाख रुपैयाँ बराबरको ११ हजार ९२० मेट्रिक टन निर्यात गरेको तथ्यांक छ ।
अझ बढी गुणस्तरीय चिया उत्पादन गरी निर्यात बढाउँदै लगे बढ्दो व्यापारघाटा कम गर्न यसले उल्लेख्य योगदान दिन सक्ने बोर्डका कार्यकारी निर्देशक भट्टराई बताउँछन् ।
बोर्डको तथ्यांकअनुसार आव २०७७/७८ मा नेपालमा १६ हजार ९ सय १७ हेक्टर जमीनमा चियाखेती गरिएको थियो । त्यसबाट २३ हजार ७४५ मेट्रिक टन उत्पादन भएको छ । चालू वर्षको तथ्यांक हालसम्म तयार नभए पनि उत्पादन करीब १० प्रतिशतले बढ्ने अनुमान बोर्डको छ । नेपालको चियाखेतीमा १६ हजारभन्दा बढी किसान र ६० हजारभन्दा बढी श्रमिक आबद्ध छन् ।
नेपाली चियाको विश्वबजारमा अत्यधिक माग भएसँगै महँगो मूल्यमा विक्री भइरहेको छ । तर, ९० प्रतिशतभन्दा बढी निकासी भारतमा हुन्छ । भारत निर्यातमा बेलाबेलामा उत्पन्न हुने बाधा तथा झन्झटिलो प्रक्रियाका कारण न्यून मूल्यमा विक्री गर्नुपर्ने बाध्यता हुने चिया उत्पादक बताउँछन् । यसले गर्दा नेपाली चिया क्षमताअनुसार नाफामूलक बन्न नसकेको बताइन्छ ।
उत्पादन तथा प्रशोधन प्रविधिबारे अनुसन्धानात्मक कार्य हुन नसक्दा नेपाली चियाको जात तथा प्रविधि विकास हुन नसकेको नेपाल इन्क्रिज सस्टेनेबल टी एक्सपर्टस् प्रोजेक्टका प्रोजेक्ट कोअर्डिनेटर विनय शर्माले बताए । अहिले पनि नेपालको चिया क्षेत्रमा आवश्यक बिजुली तथा सिँचाइको अभाव, भन्सार नाकामा निर्यात प्रवर्द्धनका लागि आवश्यक मात्रामा नतीजा दिन सक्ने अन्तरराष्ट्रिय मापदण्डअनुसारको प्रयोगशाला नहुनाले नेपाली चिया बजारमा पुग्नबाट वञ्चित छ ।
हरेक बिहान म आमासँगै ब्रेकफास्ट टेबलमा बस्छु । उहाँ पाँच वर्ष अघि न्युयोर्क आउनुभएको हो र आमासँगै हुँदा मलाई न्युयोर्क अझै बढी आफ्नै घरजस्तो लाग्छ । हाम्रो बिहानी नास्तामा आमाकै जोडबलमा दूध हालेको परम्परागत नेपाली चिया पनि समावेश हुन्छ जुन ल्वाङ, सुकुमेल तथा दालचिनी समेत हालेर पकाइएको हुन्छ । हातले बनाइएका तामाका कपमा चियाको सुर्को […]
