बैंकहरू किन कमजोर देखिएका होलान् ?

नेपालका बैंकहरू निकै व्यवस्थित, पारदर्शी र नियमसंगत तरीकाले चलेको मानिन्छ । राष्ट्र बैंकले निकै कडाइका साथ नियमन गरेकाले नेपालका बैंक बलिया छन् भन्ने मानिन्थ्यो तर अहिले बैंकहरूको अवस्था हेर्दा यी कुनै पनि बेला समस्याग्रस्त होलान् जस्तो देखिएको छ ।  विश्वस्तरीय सेवा दिएकाले नेपालको निजीक्षेत्रको बैंकको शान नै बेग्लै देखिन्थ्यो । बैंकको जागीर भन्नासाथ उच्च आदर दिने गरिन्थ्यो । तर, अहिले बिस्तारै बैंकप्रति यस्तो आकर्षण घट्दै गएको छ ।  शेयरबजारमा बैंकको शेयर भनेपछि हारालुछ हुन्थ्यो तर अहिले कौडीको भाउमा झरेको छ । आईपीओकै दर बराबर झरेको शेयर खरीद गर्ने मान्छे पनि पर्याप्त देखिँदैनन् । के नेपालका सबै बैंक समस्यामा परेका हुन् त ? वास्तवमा लगानी र प्रतिफलका दृष्टिले नेपालका बैंकहरू निकै कमजोर बनेका छन् । धितोमा आधारित कर्जा मात्रै प्रवाह गर्ने भएकाले तिनको लगानी सुरक्षित देखिन्छ । अर्थात् कसैले ऋण नतिरे पनि बैंकले धितो लिलामी गरेर पैसा उठाइहाल्छ ।  अहिले अर्थतन्त्रमा समस्या आएका बेला बैंकहरू समस्यामा देखिएका छन् । अहिले देखिएको समस्या बैंकको आफ्नो कारण नभएर नेपाल राष्ट्र बैंकको निर्देशन हो । मर्जरमा जान बाध्य पारियो र बैंकको आकार निकै ठूलो बनाइयो । अहिले बैंकले गरेको लगानीको अनुपातमा प्राप्त आम्दानी हेर्ने हो भने त्यो नाममात्रको छ भन्दा हुन्छ । मुद्दती खातामा प्राप्त हुने ब्याज जति पनि बैंकहरूको कमाइ छैन । त्यसमा राष्ट्र बैंकले सुरक्षणका लागि कोषमा रकम जम्मा गर्न लगाएको लगायै छ । यही कारण अहिले केही बैंकहरू लाभांश पनि दिन नसक्ने अवस्थामा छन् ।  बैंकमा अहिले अधिक तरलता छ । तर पनि बैंकहरू लगानी गर्न सकिरहेका छैनन् । पहिलो त कर्जाको माग नै कम छ । उद्योगधन्दामा लगानी नभए पछि कर्जाको माग नबढ्नु स्वाभाविक हो । आयातका लागि जाने कर्जा पनि अहिले घटेको छ । घरजग्गामा लगानी गर्न राष्ट्र बैंकले कडाइ गरेको छ । शेयर, गाडी खरीदजस्ता केही सीमित क्षेत्रमा मात्रै अहिले लगानी हुन सक्ने देखिएको छ । यसले अर्थतन्त्र माग, आपूर्ति, उत्पादन र उपभोग सबै सुस्ताएको देखाएको छ । तर, यसलाई सुधार गर्न भने सरकारले ठोस नीति लिन सकेको छैन । बजेट यसमा चुकिसकेको छ । सरकारको काम दैनिक प्रशासन सञ्चालन गर्ने, मौका पाए उद्घाटन गर्न र भाषण गर्न जाने, उद्देश्य र लक्ष्यविहीन कुतर्कका भाषण ठोकेर समाजलाई दिग्भ्रमित पार्ने काम मात्रै भएको पाइन्छ ।  अहिले बैंकहरूसँग प्रशस्त पैसा भएर पनि लगानी गर्न नसक्नुको कारण नीतिगत अनिश्चितता नै हो । कुन बेला नियामकले नियम परिवर्तन गर्छ र लगानीमा समस्या आउँछ अनि लाभांश वितरणमा समस्या हुन्छ भन्नेमा बैंकहरू सतर्क रहेको देखिन्छ । त्यसैले उनीहरू ट्रेजरी बिल आदिमा लगानी गरेर बसेका छन् । हुन त कर्जाको माग पनि घटेको छ । घरजग्गाबाहेक अन्य क्षेत्रमा कर्जाका माग नाममात्रकै भएको बताइन्छ । त्यसैले बैंकहरूले लगानीका लागि नवीन क्षेत्रको खोजी गनै ढिला गर्नु हुँदैन ।  दिनेश बाँस्तोला बानेश्वर, काठमाडौं ।