काठमाडौं। नेपालको कृषिक्षेत्रमा पछिल्लो समय यन्त्र, उपकरणको प्रयोग बढ्दै गएको पाइएको छ । राष्ट्रिय कृषि गणना २०७८ अनुसार कृषिकार्य गर्दा ट्र्याक्टर प्रयोग गर्ने किसानको संख्या ४० प्रतिशत छ । २०६८ मा कृषि गणना हुँदा नेपालका २२ प्रतिशत (८ लाख ४५ हजार किसान परिवार)ले आफ्नो कृषि कार्यमा ट्र्याक्टर प्रयोग गरेको पाइएको थियो । पछिल्लो गणनाअनुसार १६ लाख ३९ हजार किसान परिवारले ट्र्याक्टर प्रयोग गरेर खेती गर्छन् ।
यस अवधिमा किसानसँग भएको ट्र्याक्टर संख्या पनि वृद्धि भएको तथ्यांकले देखाएको छ । कृषि गणना २०६८ मा किसान परिवारसँग ३७ हजार थान ट्र्याक्टर थियो । २०७८ मा यो संख्या बढेर ५८ हजार पुगेको छ ।
पावर ट्रिलर/मिनी ट्रिलरको प्रयोग पनि बढ्दै गएको छ । २०६८ मा नेपालभर पावर ट्रिलर/मिनी ट्रिलर प्रयोग गर्ने किसान ७६ हजार थिए । हाल उक्त मेशिन प्रयोग गर्ने किसान ४ लाख ७१ हजार पुगेका छन् । पावर ट्रिलर/मिनी ट्रिलरको संख्या पनि १० हजारबाट बढेर १ लाख १८ हजार थान पुगेको छ ।
नेपाल कृषि मेशिनरी व्यवसायी संघका निवर्तमान अध्यक्ष खोजराज कटुवालका अनुसार कृषि उपकरणमा सरकारले सहुलियत दिँदा तिनको प्रयोग व्यापक रूपमा बढिरहेको छ । सरकारले झन्डै १ दशकदेखि कृषि उपकरण किन्न किसानलाई अनुदान दिइरहेको छ । किसानमा आधुनिक कृषिबारेको चेतना वृद्धि र व्यावसायिक खेतीपातीको विस्तारले पनि कृषि उपकरण प्रयोग दिन प्रतिदिन बढिरहेको उनले बताए ।
‘कृषि मेशिनरीको प्रयोग बढाएर उत्पादन वृद्धि गर्नु राम्रो कुरा हो तर हामीले प्रयोग गर्ने गरेका अधिकांश मेशिन विदेशबाट आयात गर्नुपर्ने अवस्था छ । यन्त्र, उपकरण आयातमा ठूलो रकम खर्च हुन्छ,’ उनले आर्थिक अभियानसँग भने, ‘हामीले यन्त्र, उपकरण प्रयोग गरी खेतीपाती गर्दा जति नाफा हुन्छ त्यो सबै रकम फेरि त्यही उपकरण र त्यसका कलपुर्जा आयातमा विदेश गइरहेको छ । यसलाई रोक्न नेपालमै यस्ता उपकरण उत्पादन गर्ने खालको वातावरण सरकारले बनाउनुपर्छ ।’
थ्रेसर तथा बाली झाँट्ने औजार प्रयोग गर्ने किसान परिवार संख्या २०६८ को ८ लाख ३ हजारबाट बढेर २०७८ मा ११ लाख ७५ हजार पुगेको छ । यस अवधिमा किसान परिवारसँग भएको थ्रेसर संख्या ५२ हजारबाट बढेर १ लाख १५ हजार पुगेको छ ।
त्यसैगरी पम्पिङ सेट/मोटर प्रयोग गर्ने किसान परिवार संख्या ५ लाख ४८ हजारबाट बढेर ६ लाख ९१ हजार पुगेको छ । यसबीचमा स्प्रेयर प्रयोग गर्ने किसान परिवार पनि ५ लाख ७४ हजारबाट बढेर ११ लाख ५१ हजार पुगेको तथ्यांकमा उल्लेख छ । कृषि गणना २०७८ अनुसार नेपालमा ३० हजार किसान परिवारले दूध दुहुन मेशिन प्रयोग गर्छन् ।
ट्र्याक्टर, पावर ट्रिलर/मिनी ट्रिलरको प्रयोग बढेसँगै हलो प्रयोग गर्ने किसान संख्या घटेको देखिएको छ । अघिल्लो कृषि गणनामा आधुनिक फलामे हलो प्रयोग गर्ने किसान परिवार १० लाख ७३ हजार थिए । २०७८ को गणनाले हलो प्रयोग गर्ने किसानको संख्या घटेर ७ लाख ३ हजारमा सीमित भएको देखिएको छ ।
