तातोपानी नाकाको नियमितता

चीनसँगको प्रमुख नाका तातोपानी बन्द भएको लामो समयछि मानव आवागमनका लागि खुला भएपछि त्यहाँका स्थानीय विगतमा जस्तै चहलपहल हुनेमा आशावादी देखिएका छन् । तर, यो नाका सुचारु हुनेमा भने विश्वस्त हुने आधार देखिँदैन । नेपाल चीन सम्बन्धमा खासै समस्या देखिएको छैन र विवादका विषय पनि सतहमा आएका छैनन् । नेपालले एक चीन नीतिले बलियो समर्थन दिँदै आएको छ । तर, नेपालको यो समर्थनप्रति चीन आश्वस्त हुन नसकेको देखिन्छ । त्यही भएर उसले यदाकदा राजनीतिक नेतृत्वलाई यो प्रश्न उठाइरहेको हुन्छ । तातोपानी नाका सहज आवागमनको माध्यम थियो । सिन्धुपाल्चोकबासीलाई मात्रै चीन प्रवेशको सुविधा दिए पनि धेरै नेपाली खासासम्म पुग्थे । भारतीयहरू समेत चीन प्रवेश गरेको आशंकाकै कारण उसले यो नाका बन्द गराउन खोजेको देखिन्छ । त्यसैले तातोपानी नाका उसको प्राथमिकतामा नपरेको हो भन्ने देखिन्छ । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको आसन्न चीन भ्रमणका कारण यो नाका खुला गरिएको देखिन्छ । विगतमा नेपालका प्रधानमन्त्री, राष्ट्रपति वा विदेशमन्त्रीको भ्रमण वा नेपालले निकै कर गरेपछि केही समयका लागि कन्टेनरहरू आउन दिइन्थ्यो र पछि कडाइ गरिन्थ्यो । अहिले पनि तातोपानी नाकाबाट सहज रूपमा कन्टेनर आउन सकेको छैन । तातोपानी नाकाबारे नेपालले चीनसँग स्पष्टसँग कुरा राख्न सकेको देखिँदैन । यहाँका सांसदले यसलाई खुला गर्न बढी नै सक्रियता देखाएपछि चीनले केही समयका लागि खुला गरेको हुन सक्छ । यो नाका बन्द भएयता राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमण भएको छ । तर, यसलाई विगतमा झैं सञ्चालन गराउन पर्याप्त कूटनीतिक पहल भएको छैन ।  तातोपानी नाका नेपालका लागि विशेष छ । यस क्षेत्रको आर्थिक गतिविधिका लागि पनि यसको सहज सञ्चालन जरूरी छ । चीनको बजारसम्म नेपालीलाई जान दिँदा तातोपानी क्षेत्रको चहलपहल पुरानै अवस्थामा जान सक्छ । तर, नेपालको सम्बन्ध फराकिलो हुँदै जानुपर्नेमा उत्तरी नाका केही असहज हुँदै गएको छ । नेपालले यसको कूटनीतिक अर्थ निकालेर त्यसअनुसार चीनसँग पहल नगर्ने हो भने अन्य उत्तरी नाकाहरू खुल्न पनि गाह्रो हुनेछ । नेपालले चीनसँग उत्तरका विभिन्न नाकाहरू खुलाउने सम्झौता गरिसकेको छ र त्यसैअनुसार उत्तर–दक्षिण करिडोर मार्ग पनि बनाइरहेको छ । ती क्षेत्रमा चीनतर्फ पूर्वाधारहरू बनेको देखिन्छ भने नेपालतर्फ खासै प्रगति छैन । यसरी हेर्दा नेपालको तयारी पनि सही तरीकाले अगाडि नबढेको देखिन्छ । राष्ट्रिय आवश्यकता देखेर चीनसँग सम्झौतासमेत गरिसकेको अवस्थामा ती नाकामा पूर्वाधार नबनाउनु नेपालको कमजोरी हो । नेपालले पूर्वाधार बनाउँदैमा चीनले नाका सहज रूपमा खोल्नेमा विश्वास गर्ने आधार भने देखिँदैन । चीनले मानसरोवर जाने तीर्थयात्रीलाई अनुमति दिए पनि भारतीयलाई अनुमति दिएको छैन । नेपाल भएर हजारौं भारतीय मानसरोवर जाँदा नेपालको पर्यटनले राम्रै लाभ लिएको थियो । तर, अहिले रोकिएको छ । प्रधानमन्त्री दाहालको आसन्न चीन भ्रमणमा यस्ता विषयमा पनि ध्यान जानु आवश्यक छ । उत्तरी नाका सहज हुने हो भने नेपालबाट चीन निर्यात बढाउन सकिने आधार छ । उसले ८ हजारभन्दा बढी वस्तुलाई सहुलियत दिएको छ तर नाका सहज नहुँदा निर्यात भइरहेका वस्तुसमेत रोकिएको अवस्था छ । त्यसैले उत्तरी नाकामा रहेको यस्तो अनिश्चय हटाउन नेपालले कूटनीतिलाई बलियो बनाउन जरुरी छ ।