कौसी खेती प्रवर्द्धनका लागि कम्पोस्ट मल बनाउने बिन वितरण
जिल्लाको बनेपा नगरपालिकाले कौसी खेती प्रवर्द्धनका लागि कम्पोस्ट मल बनाउने बिन वितरण गरेको छ । नगरपालिकाको वडा नं. ५, ७, ८ ९, १० मा ५० प्रतिशत अनुदानमा कम्पोस्ट विन वितरण गरिएको हो ।
सहरी क्षेत्रका घर छेउछाउ केही वर्ष अघिसम्म फूलबारी मात्र लगाउने चलन थियो । तर, पछिल्लो समय तरकारी पनि आफैं फलाउने चलन बढेको छ । तर, सहरमा घरसँगै चाहेजति खाली ठाउँ उपलब्ध हुँदैन । सवारीसाधन र अन्य सरसामानका लागि पनि ठाउँ चाहिन्छ । त्यसैले करेसाबारीका लागि ठाउँ पु¥याउन हम्मे पर्छ । यसको समाधान गर्न कौसी खेती र गमला खेतीजस्ता उपाय आएका छन्, जुन निकै लोकप्रिय पनि छन् ।
घर निर्माणको प्रारम्भिक चरण अर्थात् नक्सा तयार गर्ने समयमै इन्जिनियर वा वास्तुविद्सँग सल्लाह गरेर घरको कुन दिशातर्फ खाली ठाउँ राखेर त्यहाँ करेसाबारी बनाउने भन्ने यकिन गर्न सकिए धेरै राम्रो हुन्छ । यही चरणमा सूर्यको प्रकाश बढी वा कम पर्ने अवस्था यकिन गरी घर र बगैंचाका लागि उपयुक्त हुने गरी घरको नक्सांकन गर्न सकिन्छ । बनिसकेको घरमा भने जे–जस्तो उपलब्ध खाली ठाउँ छ, त्यसैलाई उपयोग गरेर फूलबारीका साथै करेसाबारीको विकास गर्न सकिन्छ ।
करेसाबारी, गमला वा कौसीमा के फलाउने भन्ने कुरा रुचिमा भर पर्ने हुँदा त्यस्ता ठाउँमा सकेसम्म वयस्क हुँदा पनि सानो ठाउँ लिने र छोटो अवधिमै फल दिने फलपूmल वा तरकारी लगाउनु बढी उपयोगी हुन्छ । अचेल बजार वा बागवानी केन्द्रमा कुन मौसम र स्थानका लागि कस्तो तरकारी वा बिरुवा लगाउने भन्ने सामान्य जानकारीसहित आवश्यक बिउ, मल तथा तालिमसमेत दिइने गरेको छ । कतिपय महानगर, नगर तथा वडाजस्ता स्थानीय निकायले घर–घरमा करेसाबारी तथा कौसी खेतीका लागि प्रोत्साहनस्वरूप घरमै कम्पोस्ट मल तयार गर्ने भाँडा, बिउ र आवश्यक तालिम निःशुल्क वा सहुलियतमा प्रदान गरेको पाइन्छ ।
घरको भान्सामा जम्मा हुने जैविक फोहोरलाई कम्पोस्ट बनाउने भाँडोमा विर्सजन गरेर निश्चित अवधिमा करेसाबारीका लागि आवश्यक मल तयार गर्न सकिन्छ । यसबाट एकातिर व्यावसायिक मल किन्दा हुने खर्च जोगिन्छ भने अर्कोतिर घरमै तयार हुने मलबाट उत्पादित वस्तु पूर्णतः अर्गानिक हुन्छ । घरमा उपलब्ध सानो करेसाबारी वा कौसीमा ती सबै उमार्न सम्भव हुँदैन । त्यसैले सानो स्थानमा धेरै प्रकारका भन्दा केही मात्र बिरुवा लगाउनु बढी बुद्धिमानी हुन्छ । उदाहरणका लागि अचार र तरकारीमा चाहिने हरियो खुर्सानी थोरै भए पनि पुग्छ । सानो परिवारका लागि राम्रो जातको खुर्सानीका दुई वटा मात्र बिरुवाले पुग्दो फल दिन सक्छ । त्यस्तै, धनियाँ वा तिते करेला मुख्य तरकारीको सहायकको रूपमा प्रयोग हुने हुँदा केही बिरुवा मात्र हुर्काउन सके पर्याप्त हुन सक्छ । त्यस्तै, लसुन, प्याज, छ्यापी, बाबरी, पार्सले जस्ता बिरुवा थोरै संख्यामा मात्र हुर्काउन सके हाम्रो भान्साको आवश्यकता पूरा गर्न पुग्दो हुन सक्छ ।
आफूले बिरुवा लगाउने स्थानमा सूर्यको प्रकाश कति पर्छ भन्ने आधारमा कुन जातको बिरुवा लगाउने भन्ने तय गर्न सकिन्छ । प्रकाश कम पर्ने सेपिलो ठाउँलाई यत्तिकै छाड्नुभन्दा कर्कलो, स्कुसजस्ता तरकारी लगाउन सकिन्छ । यी तरकारीलाई हतपत रोग नलाग्ने र घरिघरि स्याहार गर्नु पनि पर्दैन । यिनमा हाम्रो शरीरलाई चाहिने अनेक पौस्टिक तत्व पाइने हुँदा यस्ता तरकारी लगाउँदा प्रकाश नचाहिने ठाउँको उपयोग हुने मात्र नभई कम मिहिनेतमै पौस्टिक तरकारी पाउन सकिन्छ ।
करेसाबारी तथा फूलका बिरुवाको साथमा औषधीय गुण भएका वनस्पति लगाउन सके अझ बुद्धिमानी हुन सक्छ । हामीमाझ पुस्तान्तरण भई आएको सनातन ज्ञान तथा आयुर्वेदजस्ता प्राचीन शास्त्रले अनगन्ती वनस्पतिका औषधीय गुणको व्याख्या गरेको पाइन्छ । त्यस्ता गुनिला वनस्पति हाम्रै छिमेकका बगैंचा, गमला वा नर्सरीमा उपलब्ध हुन सक्छन् । त्यहाँबाट बिरुवा ल्याएर लगाउन सकिन्छ । त्यस्ता वनस्पति आफ्नो बगैंचा वा गमलामा भए स्वास्थ्यसम्बन्धी अपर्झट पर्दा प्राथमिक उपचारका लागिसमेत उपयोग गर्न सकिन्छ । आफ्नो घरको सेरोफेरोलाई आकर्षक फूल आदिले सजाउँदा सँगै तरकारीको करेसाबारी वा गमला वा कौसीमा उपयोगी वनस्पति लगाएर तरकारी, मसला र औषधीय आवश्यक्तालाई समेत पूर्ति गर्न सकिन्छ । घरमा उपलब्ध ठाउँ, कौसी वा गमलामा के–कस्ता जातका तरकारी, फूल वा उपयोगी अन्य वनस्पति लगाउने भन्नेबारे तरकारी तथा फलफूल खेती गर्नेहरूका सफलताका कथा र उपयोगी ज्ञान सामाजिक सञ्जाल फेसबुक समूह तथा युट्युब च्यानलमा प्रशस्तै पाइन्छ ।
काठमाडौं । बढ्दो सहरीकरणसँगै खेतीयोग्य जमिन पनि मासिँदै छ भने खेती गर्ने प्रचलन पनि साँघुरिँदै छ । तर, कोरोना भाइरसका कारण र त्यसपछिको बन्दाबन्दीमा घरका छत तथा कौसीमै भए पनि खेती गरौं र आफ्नो भान्सामा प्रयोग हुने तरकारीहरू आफैं फलाऔं भन्ने सोचले सहर बजारमा गति लिएजस्तो देखिएको छ । अहिले कहीँकतै घरधनी तथा उपभोक्ताले खेती गरेको देख्न पाइन्छ ।
कतिपय युवा उद्यमीहरूले कौसी खेतीलाई नै लक्षित गरी व्यवसाय सुरु गरेका छन् भने अर्काेतर्फ कौसी खेती तरकारीले गर्जाे टार्नेमा सहायक भूमिका वहन गर्दै छ । त्यसभन्दा पनि सहरको कोलाहल, कंक्रिटका भवनबीच छतमा हरियालीद्वारा मानिसलाई आराम तथा शान्त दिने माध्यम पनि बनेको छ । घरमै कुहिने वस्तुको उपयोग पनि सोही खेतीमा हुने गर्छ ।
बन्दाबन्दीपछि कौसी खेतीको प्रयोग बढेको देखिएको छ । घरधनी तथा उपभोक्ताले आफ्नै तरिकाले गमला, बोरामा माटो भरेर खेती गरेको देखिन्छ भने कतिपय कृषिका जानकार तथा उद्यमीसँग सल्लाह गरेर खेतीमा जोडिएका छन् ।
घरको छतमा सिजनअनुसार तथा अफ सिजन तरकारी पर्याप्त मात्रामा उत्पादन गर्न इच्छुक हुनुुहुन्छ भने तपाईंलाई मिनी टनेल उपयुक्त प्रविधि हुन सक्छ । कौसीबारी नै भनेर काम सुरु गरेको १ वर्ष भए पनि ५ जना कृषि उद्यमी, प्राविधिक तथा अध्ययनकर्ता मिलेर २०१७ सालमा अभियान एग्रो नामक कृषि बिजनेस कम्पनी स्थापना गरे ।
उनीहरूले हालै घरको छतमा मिनी टनेलको प्रयोगमार्फत प्रशस्त तरकारी फलाउन सकिने प्रविधिको विकास गरेका छन् । अभियान एग्रोका संस्थापक तथा प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) सुवास पण्डित खासगरी बर्खायाम र चिसो सिजनमा खेती गर्न मिनी टनेल उपयुक्त हुने बताउँछन् । ‘छतमा गरिने खेतीमा बर्खामा पानी र जाडो याममा शीतबाट जोगाउन यो प्रविधिको प्रयोगबाट तरकारी उत्पादन गर्न सकिन्छ,’ पण्डितले भने, ‘जसले अर्डर गर्नुहुन्छ, उहाँकहाँ सामान मात्रै नपु¥याएर, त्यसलाई चाहिने सबै सामग्री सेट गरिदिने र पछि फलोअप पनि गर्ने गरेका छौं ।’
सेटअप गरिदिँदा तरकारीको बिउ छर्ने, रोप्ने र पछि कसरी सुरक्षित र व्यवस्थित गर्ने भन्ने सिकाउने गरेको उनी बताउँछन् । दुई वटा मोडलमा टनेल बनाएको भन्दै उनी भन्छन्, ‘एउटा चार फिट चौडाइ र १० फिट लम्बाइ छ, किनभने घरको छतको स्पेस नै कम हुने भएकाले टनेलभित्र भन्दा पनि वरिपरिबाटै गोडमेल, फलेको तरकारी टिप्न सक्ने गरी मोडल बनाइएको हो भने अर्काे ५ फिट चौडाइ र ६ फिट लम्बाइको छ ।’
चार फिट चौडाइ र १० फिटको मिनी टनेल सेटअप गर्दा २५ हजार खर्च हुन्छ भने ५ फिट चौडाइ र ६ फिट लम्बाइको टनेल राख्दा भने २० हजार रुपैयाँसम्म खर्च हुन्छ । यसमा मल, माटो, बिउ, थोपा सिँचाइ, त्रिपाललगायत आवश्यक सबै सामग्री हुने उनको भनाइ छ । नयाँ वर्ष अफरस्वरूप कम्पनीले वैशाख १५ गतेसम्मका लागि दुवै खाले टनेल खरिद गर्दा ५ प्रतिशत छुट दिएको छ ।
२५ केजी मल, ४० केजी माटो, ५० लिटरको ड्रमलगायतका सामग्री दिने र सिजनअनुसारको बिउ सिफारिसका लागि सल्लाह दिने गरेको उनले बताए । कौसी खेती गरेपछि बेलाबेला कम्पोस्ट मल राख्ने, गोडमेल गर्ने र केही रोग तथा किरा आए प्राविधिकको सल्लाह लिन आवश्यक छ ।
