बानी सुधार्न किन गाह्रो हुन्छ ?

गाउँको शिक्षा-स्वास्थ्य सुधार्न एक्लैले ६० लाख दान

गलकोट नगरपालिका-६ का ६३ वर्षीय झप्परबहादुर बस्नेतले माध्यामिक तह उत्तीर्ण गरेपछि उच्च शिक्षा पढ्न पाएनन् । गाउँघरमा उच्च शिक्षाको अवसर नभएपछि राजधानी पुगेर पढ्न गाह्रो थियो ।

कान्तिपुर माघ २०८०

नयाँ स्टक एक्सचेन्ज अहिलेको आवश्यकता हो ? 'नयाँ आउनुअघि नेप्सेको निजीकरण आवश्यक'

कुनै बेला चुरोट उद्योगको बादशाहका रूपमा रहेको जनकपुर चुरोट कारखाना, जसबाट सरकारलाई राजस्व पनि राम्रै आर्जन हुन्थ्यो तथा जहाँ हजारौंले रोजगारी पाएका थिए, सूर्य नेपाल प्रालिको स्थापनापश्चात् उत्पादित चुरोटसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसकी क्रमशः अधोगतितर्फ जाँदै आज इतिहास भइसकेको छ । निजीक्षेत्रले आफ्नो उद्योग, व्यवसायलाई विस्तार गर्न आफ्नो मेहनत, पूँजीको साथै साम, दाम, दण्ड र भेदजस्ता जुनसुकै अस्त्रको प्रयोग गर्न पछि पर्दैन । यसले आफ्नो सरकारी प्रतिस्पर्धीको उद्योग, व्यवसायमा श्रमिकको हडताल गराइदिने, मेशिन बिगारी दिनेजस्ता क्रियाकलाप गर्न पनि पछि पर्दैन । अर्कोतर्फ सरकारी नियन्त्रणको उद्योग व्यवसायमा ओभर स्टाफिङ, निर्णय प्रक्रियामा ढिलाइ, घरीघरीको नेतृत्व परिवर्तनजस्ता कुराले लागत बढ्ने तथा न्यून उत्पादकत्वजस्ता समस्याले प्रतिस्पर्धामा टिक्न नसकी अन्ततः रुग्ण भएर बन्द हुन्छ । उच्च गुणस्तरको हुँदा पनि हेटौंडा तथा उदयपुर सिमेन्ट उद्योगको अवस्था अहिले कस्तो छ, कसैसँग लुकेको छैन । नयाँ स्टक एक्सचेन्जको सान्दर्भिकता जनकपुर चुरोट कारखाना तथा हेटौंडा एवम् उदयपुर सिमेन्ट उद्योगको अवस्थाको सेरोफेरोमै रहेर नयाँ स्टक एक्सचेन्जको आवश्यकताको सान्दर्भिकतालाई हेरिनुपर्छ । शेयरबजारलाई अर्थतन्त्रको ऐनाको रूपमा हेरिन्छ । अर्थात् विदेशीले लगानी गर्दा सबभन्दा पहिले त्यहाँको शेयरबजारलाई हेर्छ । शेयरबजार र आर्थिक विकासका बीच बलियो सम्बन्ध हुन्छ । त्यसैले जबजब आर्थिक गतिविधिमा परिवर्तन आउँछ तबतब शेयरबजारमा तदनुकूल उतारचढाव आउँछ । तर, हाम्रो जस्तो अल्प विकसित मुलुकमा शेयरबजारको प्रतिक्रिया फरक देखिन आएको छ । उदाहरणको लागि २०७२ को भूकम्पपश्चात् जब मुलुक आर्थिक नाकाबन्दीमा परी आर्थिक वृद्धि एकदमै न्यून थियो तब हाम्रो शेयरबजारले नयाँ उचाइ लिएको थियो । यसो हुनुमा सानो बजार पूँजीकरण भएको नेपालको शेयरबजार काठमाडौं केन्द्रित तथा केही टाठाबाठा तथा ठूला लगानीकर्ताबाट सञ्चालित हुनु हो भन्दा अतिशयोक्ति नहोला । बुलिशको बेला ४४/४५ खर्बको बजार पूँजीकरण भएको हाम्रो शेयरबजार बियरिस चक्रको अन्तिम विन्दुमा २४ खर्बको हाराहारीमा रहेको छ । बजारमा बुल र बियर त देखा परिरहन्छ तर बियरिस चक्रमा रू. १ अर्ब पनि कारोबार नहुने बजारमा अर्को प्रतिस्पर्धी आएमा दुवैलाई टिक्न गाह्रो हुन्छ भन्ने भनाइमा कसैको दुईमत हुँदैन । यस्तो अवस्थामा नयाँ आउने स्टक एक्सचेन्जले कि त नयाँ नयाँ कम्पनीलाई शेयरबजारमा भित्र्याएर सूचीकृत गराउनुपर्‍यो कि त नेप्सेकै व्यापार खोस्नुपर्‍यो । निजीक्षेत्रका कम्पनीहरूको नेप्सेमा सूचीकरण उल्लेख्य नभएबाट निजी कम्पनीहरू पब्लिकमा रूपान्तण भई सूचीकृत हुन अनिच्छुक देखिएका छन् । यस्तो अवस्थामा नयाँ स्टक एक्सचेन्जले त्यस्ता कम्पनीलाई विश्वासमा लिई सूचीकरण गराउन उपयुक्त हुन्छ । तर, यो त्यति सहज छैन । त्यसैले निजी कम्पनीका लागि नेप्सेको व्यापार खोस्नुको विकल्प छैन । निजी कम्पनीका संस्थापकका राजनीतिक, व्यापारिक तथा औद्योगिक सम्बन्ध बलियो हुने भएकाले यिनले सहजै नेप्सेको व्यापार खोस्न सक्छन् र समयको अन्तरालमा नेप्से बजारमा टिक्न नसक्ने हुन्छ । अर्को उपाय भनेको दोहरो सूचीकरण हो अर्थात् एउटै कम्पनी दुवै स्टक एक्सचेन्जमा सूचीकृत हुनु हो । तर, विद्यमान कानूनले त्यसो गर्न मिल्छ कि मिल्दैन ? यदि मिल्दैन भने कानून नै संशोधन गर्नुपर्ने हुन्छ जुन त्यति सहज भने हुँदैन । नेपलमा विगतदेखि चलिआएको एउटा अचम्मको नीति छ । राम्रो आर्जन तथा बजार भएको सरकारी कम्पनीको प्रतिस्पर्धी अर्को कम्पनी ल्याउने र त्यसपछि सरकारी कम्पनीको कार्यसम्पादनलाई कमजोर बनाई उत्पादकत्वमा ह्रास ल्याएर बजारमा टिक्न नदिई बन्द गराएर भए भरको बजार निजी कम्पनीलाई सुम्पिदिने । जनकपुर चुरोट कारखाना यसको उदाहरण हो । हेटौंडा तथा उदयपुर सिमेन्ट कारखाना त्यही बाटोमा लम्किरहेका छन् । लाइसेन्सको खेल नेपालमा लाइसेन्सको खेल विगतदेखि नै चलि आएको छ । शायद, यस्तो लाइसेन्सको खेलमा खेलाडीलाई निकै मजा आउँछ होला । त्यही भएर त सरकार परिवर्तन भएपिच्छे कुनै न कुनै क्षेत्रमा लाइसेन्स वितरणको प्रतिस्पर्धा भएकै हुन्छ । वाणिज्य बैंकहरूको नयाँ लाइसेन्स बाँडेको केही समयपश्चात् बैंक सक्षम हुन पूँजी ठूलो हुनुपर्छ भनेर मर्जरमा दबाब दिन थोरै समयावधि दिई पूँजी वृद्धि अथवा मर्जरको विकल्प दिइयो । तर, सोचेजस्तो नभएपछि केन्द्रीय बैंकले बाध्यात्मक मर्जरको नीति लिएर बैंकहरूको संख्या घटायो । माइक्रोफाइनान्स क्षेत्रमा पनि लाइसेन्सको खेल चलेकै हो । ‘लुटको धन फुपूको श्राद्ध’ जस्तो गरी लाइसेन्स बाँडियो । अहिले आएर एक किसिमको बाध्यात्मक मर्जरको नीति लिइएको छ । अर्कोतर्फ बीमाक्षेत्र पनि अछुतो छैन । नयाँ लाइसेन्स बाँडेको केही वर्ष नबित्दै मर्जरको नीति ल्याइएको छ । यी सबै क्रियाकलापमा संख्या बढी भई व्यापार नपुगेकोले मर्जर गर्नुको विकल्प नरहेको भन्ने कारण प्रमुख हो । नयाँ स्टक एक्सचेन्जको कुरा नेप्सेको एकाधिकार तोड्न नयाँ स्टक एक्सचेन्ज ल्याउन लागेको भनिए तापनि वास्तवमा के अहिले दोस्रो स्टक एक्सचेन्जको आवश्यकता छ त भन्ने विषयमा गहन अध्ययन भएको छैन । अनलाइन कारोबार शुरू भएपछि कारोबारमा आएको वृद्धि तथा नेप्सेले गरेको करोडौंको आर्थिक लाभ नै कारक हो भन्दा अतिशयोक्ति हुँदैन । यहाँ एकथरी बिग हाउसहरू नयाँ क्षेत्रमा लगानी गरेर लाभका लागि वर्षौ कुर्नुको सट्टा सरकारी एकाधिकारको व्यवसायलाई हत्याउन लागिपरेका हुन्छन् । यसका लागि राजनीतिक पहुँच तथा निर्णायक तहमा बसेका कर्मचारीलाई समेत प्रयोग गर्न पछि पर्दैनन् । अहिलेको अवस्था आउनुमा नेप्से आफै पनि ठूलो कारक हो । उसले कहिले पनि समयको मागअनुसार आफूलाई ढाल्न सकेन । नयाँनयाँ औजार ल्याउनु त परेको कुरा भयो नेप्सेमा सूचीकृत सम्पूर्ण कम्पनीहरूको मूल्य आम्दानी अनुपात कति हो भनेर आफ्नो वेब साइटमा देखाउन पनि सक्दैन । यसका लागि कुनै ठूलो मेहनत पनि गर्नु पर्दैन । नेप्सेमा सूचीकृत सम्पूर्ण कम्पनीको बजार पूँजीकरणको योगफललाई सूचीकृत सम्पूर्ण कम्पनीको वार्षिकीकरण गरिएको मुनाफाको योगफलले भाग गरेर गणना गर्न सकिन्छ । यो किन आवश्यक छ भने हरेक बियरिस चक्रमा मूल्य आम्दानी अनुपात एउटा निश्चित तहभन्दा तल आउँदैन । भारतको कुरा गर्ने हो यस्तो अनुपात १० भन्दा तल आएको इतिहास छैन । यस्तो सूचनाको उपलब्धताले लगानीकर्ता लगानीको उचित निर्णय लिन सक्षम हुन्छन् । यो त एउटा उदाहरण हो, यस्ता धेरै सूचना नेप्सेले लगानीकर्तालाई दिन सक्छ । तर, नेप्से सरकारी काम कहिले जाला घामजस्तो एउटै ढर्रामा अगाडि बढिरहेको छ । उता नयाँ स्टक एक्सचेन्जका बिग हाउसहरूले च्याउ जस्तो उम्रेका लगानीकर्ता संगठनका हर्ताकर्तालाई उपयोग गरी राजनीतिक वृत्तमा दबाब सृजना गर्न थालेका छन् । जित कसको हुन्छ भविष्यले भन्ने छ । अर्कोतर्फ नयाँ स्टक एक्सचेन्ज ल्याउन मरिहत्ते गरिरहेको धितोपत्र बोर्डले त्यही मेहनत नेप्सेलाई सुधार्न लगाएको भए त्यो प्रशंसायोग्य काम हुन्थ्यो । अर्थ मन्त्रालयको भूमिका नेप्सेमा भइरहेको अहिलेको कारोबारको हिसाबले मुलुकले अर्को स्टक एक्सचेन्ज धान्न सक्दैन । अतः अर्थ मन्त्रालयले स्वतन्त्र विज्ञहरूको समूहबाट राज्यले दोस्रो स्टक एक्सचेन्ज धान्न सक्छ कि सक्दैन भनेर अध्ययन गराउनुपर्छ । त्यो अध्ययनले आवश्यकता देखायो भने लाइसेन्स दिनुपूर्व नेप्सेको निजीकरण गर्नुपर्छ । विगतबाट शिक्षा लिने हो भने सरकारी निकायले निजीक्षेत्रसँग एउटै व्यवसायमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैन । निजीक्षेत्रसँग निजीक्षेत्रले नै प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छ । त्यसैले सरकारले आफूसँग भएको ५८ दशमलव ६६ प्रतिशत शेयरमध्ये १०/१५ प्रतिशत शेयर आफूसँग राखी बाँकी अंश निजीक्षेत्रलाई विनिवेश गर्न हिचकिचाउनु हुँदैन । जसले जे भने पनि लाइसेन्सको खेलमा रमाउन पल्केका समूहको सामुन्ने अर्थ मन्त्रालयको केही शीप लाग्दैन र वर्षेनि आफूले पाइरहेको करोडौंको आम्दानी दिने सुनको अण्डा पार्ने नेप्सेको सौतालाई प्रतिस्पर्धाको नाममा भित्र्याउने खेलाडीको खेललाई रोक्न किमार्थ सक्दैन । ढिलो चाँडो नयाँ स्टक एक्सचेन्ज त आउँछ नै । लेखक आनन्दराज भट्टराई अर्थ मन्त्रालयबाट अवकाशप्राप्त उपसचिव हुन् ।

Aarthik Abhiyan बैशाख २०८०

लघुवित्तविरुद्ध अहिले जे भइरहेको छ, त्यो अराजकता हो : प्रकाशराज शर्मा[अन्तरवार्ता]

Aarthik Abhiyan माघ २०७९

शिक्षण संस्थालाई सुधार्न शिक्षामन्त्री र मेयर साहबीच छलफल

साहले विद्यार्थीले बोक्ने किताबहरु धेरै र गाह्रो भएको भन्दै किताब राख्नका लागि लकर सिस्टमको व्यवस्था गर्नुपर्ने बताए।...

नागरिक दैनिक आषाढ २०७९

नयाँ मतदाताको माग : निःशुल्क शिक्षा र रोजगारी

काठमाडौं । राजनीतिक दलनिकट वा स्वतन्त्र उम्मेदवारले आर्थिक र सामाजिक विकासका महत्त्वाकांक्षी योजना अघि सारिरहँदा पहिलोपटक मतदान गर्न लागेका युवाले भने उम्मेदवारसँग उनीहरूको घोषणापत्रमा शिक्षा निःशुल्क वा कम शुल्कको हुनुपर्ने र रोजगारीका अवसर उपलब्ध गराउन ध्यान दिनुपर्ने अपेक्षा गरेका छन् । गाउँ वा नगरपालिका पदाधिकारीका उम्मेदवारले पूर्वाधार विकास, सामाजिक विकास, पार्किङ, फोहोरमैला व्यवस्थापनसम्बन्धी मुद्दा बढी उठाएको पाइन्छ । दलका केन्द्रदेखि स्थानीयस्तरका घोषणापत्रमा पूर्वाधारलाई बढी जोड दिएका छन् । नयाँ संविधान जारी भएपछि दोस्रोपटक स्थानीय तहको निर्वाचन भइरहँदा पहिलोपटक मतदान गर्न लागेका युवा ज्यादा उत्साहित नभए पनि आफ्नो भोट हाल्न पाउने अधिकारको प्रयोगमा सचेत पाइएको छ । काठमाडौं उपत्यकाका पालिकामा मतदान गर्ने तयारीमा रहेका र चुनावका लागि उपत्यकाबाहिर जान लागेकासँग कुरा गर्दा उनीहरूले उम्मेदवारले धेरै कुरा राख्नुभन्दा थोरै राखेर त्यो पूरा गर्नुपर्ने बताए । पहिलोपटक मतदानमा सहभागी हुन लागेका कतिपय युवाले जोसुकैले जिते पनि फरक नपर्ने बताए पनि सोचेर, बुझेर मात्रै मतदान गर्छु भन्ने धेरै भेटिए । पाका उमेरका मानिसले विगतमा केके काम गर्‍यो वा पार्टीमा के योगदान छ भन्ने हेर्ने गरे पनि युवाले भविष्यको सम्भावनामा बढी जोड दिएको पाइएको छ । कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिकाका विजय ढकाल पहिलोपटक मतदान गर्न लागे पनि निर्वाचनमा आफूले कसलाई र किन भोट हाल्ने भन्नेमा स्पष्ट छन् । उम्मेदवारमध्ये पनि युवा र कुनै न कुनै क्षेत्रमा ज्ञान प्राप्त गरेको तथा केही गर्छु भन्ने योजना भएको व्यक्ति छान्ने उनको भनाइ छ । प्राविधिक शिक्षाको विकास गर्ने सबैले भने पनि ठोस रूपमा हुन नसकेकाले अब विजयी भएर आउने व्यक्तिले प्राविधिक शिक्षाको विकासमा लगानी बढाउनुपर्ने उनको सुझाव छ । उनले भने, ‘नगरपालिका आफैले लगानी गरेर कलेज खोल्नुपर्छ र रोजगारीका अवसर पनि बढाउनुपर्छ ।’ ढकालले परिवारको दबाबमा नभई आफ्नो इच्छाअनुसार मतदान गर्ने बताए । युवाले पारिवारिक पार्टीभन्दा पनि को ठीक छ र कसले काम गर्नसक्छ हेरेर मतदान गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । अभिभावकले आफूले समर्थन गरेको पार्टीलाई भोट दिन छोराछोरीलाई दबाब दिने प्रवृत्ति गलत भएको उनी बताउँछन् । ‘म सधैं व्यक्ति हेरेर भोट हाल्छु । यसपटक एउटा पार्टीलाई दिए पनि अर्कापटक अर्कालाई दिन सक्छु,’ उनले भने । सल्यान बाघचौर नगरपालिकाकी समृद्धि खनाल पहिलोपटक मतदान गर्न उत्साहका साथ घर जाँदै छिन् । स्नात्तकोत्तर (एमबीए) अध्ययनरत उनी जुनसुकै दल वा व्यक्ति निर्वाचनमा विजयी भए पनि शिक्षाको विकासमा ध्यान दिनुपर्ने बताउँछिन् । शिक्षाक्षेत्र सेवा भए पनि अहिले व्यवसाय भइसकेकाले नियम बनाएर जनप्रतिनिधिले सुधार्न सक्ने खनालले बताइन् । निजी कलेजहरू त्यसमा पनि प्राविधिक विषयमा अध्ययन गर्न महँगो भएकाले नगरपालिकाले नै त्यस्ता निकायमा लगानी गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ । आफू पनि बाध्यताले स्नाकोत्तर गरेपछि विदेश जाने सोचमा रहेको बताउने खनाल थप्छिन्, ‘दुःख गरेपछि त्यहीअनुसारको अपेक्षा हुन्छ तर यहाँ पाइँदैन ।’ काभ्रेपलाञ्चोकको रोशी गाउँपालिकाका नीतेश थापाले चुनाव जितेर आउने स्थानीय तहका पदाधिकारी शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, संस्कृतिलगायत सबै क्षेत्रको विकास गर्न योजनाबद्ध रूपमा लाग्नुपर्ने बताए । विकासको योजना बनाउँदादेखि नै युवालाई सहभागी गराउनुपर्नेमा उनको जोड छ । ‘योजना बनाउनेदेखि कार्यान्वयनसम्ममा युवा सहभागी हुनुपर्छ,’ थापाले भने । आसन्न निर्वाचनमा थापाले अपेक्षा गरेका विषयमा ध्यान दिने उम्मेदवार पनि देखिएका छन् । नयाँ सोच भएका युवाले केही गर्न चाहे पनि अधिकांशले नपत्याउने हुँदा जित्न गाह्रो पर्ने उनको भनाइ छ । कतिपयले पटकपटक आश्वासन दिएर पूरा नगरे पनि पत्याउने तर युवा र केही गर्छु भन्ने फरक सोचका मान्छेलाई सबैले नपत्याउने उनको भनाइ छ । जनकपुर उपमहानगरपालिकाका रीतेश यादवले जनप्रतिनिधिले शिक्षाको गुणस्तर सुधार र रोजगारी सृजनामा ध्यान दिनुपर्ने बताए । कृषिका स्नातक अध्ययनरत उनी कृषिमा निर्भर देश भए पनि अहिलेसम्म यस क्षेत्रमा योजनाबद्ध विकास हुन नसकेको ठानछन् । परिवारले एकातिर भोट हाल्ने भए पनि आफूले अर्कै सोचेको उनले बताए । बुबाआमाले रोजेको व्यक्ति आफूलाई सही नलागेको उनी बताउँछन् । ‘अघिल्लो पुस्ताले अहिलेसम्म केके गर्‍यो हेर्नुहुन्छ । तर, हामी भविष्यमा के गर्नसक्छ भनी हेरेर भोट हाल्छौं,’ उनले भने । स्थानीय निर्वाचनमा पार्टी नभई व्यक्ति हेरेर भोट हाल्नुपर्ने यादवको सुझाव छ । प्रदेश र प्रतिनिधिसभामा केन्द्र वा प्रदेशमा पुगेर नीति बनाउने वा सरकार बनाउने हुँदा पार्टी पनि हेर्नुपर्छ स्थानीय निर्वाचनमा भने जनताका काम गर्नसक्ने व्यक्ति को हो भनेर हेर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

Aarthik Abhiyan चैत्र २०७८

माटोप्रति मोहक एडिक्शन, 'माटो बेचेर पनि राम्रै कमाउन सकिने रहेछ'

काठमाडौं । कुनै समय महँगो मूल्यमा माटाका कलाकृति बेच्ने विनीता बस्नेतको समय अचेल विशालनगरको सेन्ट्रल अपार्टमेन्टअगाडिको विनीता बस्नेत (बीबी) कलेक्शनमा बित्छ । नशा बनिसकेको माटोमा कला भर्ने पेशालाई रूपान्तरण गरेर सिल्क साडीमा डिजाइन भर्न थालेपछि उनको मुकाम विशालनगर सरेको हो । नत्र उनी कुपण्डोलतिर हुन्थिन् । माटोसँग जोडिएको उनको कथा रोचक छ । ‘माटो रोज्छु भनेर रोजिनँ,’ उनी विगतमा पुगिन् । माटोबाट कलायात्रा शुरू गरेकी विनीताले अध्ययन गरेको कलाकारितालाई नै व्यवसायको रूप दिइन् । आफ्नो कलाले कति बेला व्यवसायको रूप लियो उनलाई ठम्याउन गाह्रो पर्छ । उनले भारतको जयपुर र दिल्लीबाट कलामा ग्य्राजुएशन र कमर्शियल आर्टमा स्पेशलाइज्ड गरी सन् १९९८ मा अध्ययन सकिन् । त्यसपछि कलालाई नै व्यवसायको माध्यम बनाएकी उनी क्ले क्राफ्टसहित व्यावसायिक यात्राको २४ वर्षमा छिन् । भारतबाट अध्ययन सकेर फर्केपछि सिद्धार्थ आर्ट ग्यालरीकी सञ्चालक संगीता थापाले उनलाई माटोसम्बन्धी वर्कशपमा तालीम अफर गरिन् । यो अफर विनीताको बिहेलगत्तै आएको थियो । त्यही वर्कशपले उनलाई माटोको काम अघि बढाउन प्रेरित गर्‍यो । जति पढेलेखेको महिला भए पनि त्यो समयमा बुहारीलाई घरबाहिर काम गर्न र व्यवसाय रोज्न छूट थिएन । यो मामिलामा विनीता निक्कै भाग्यमानी । सासूससुरा र श्रीमानको सहयोगका कारण उनले अध्ययन गरेको कला छोड्नु परेन, बरु व्यवसायमा लाग्ने प्रेरणा मिल्यो । ‘कला मैसँग थियो, आवश्यक थियो केबल माध्यमको,’ उनी भन्छिन्, ‘माटोमा लागेपछि म एडिक्टेड नै भएँ, वर्कशप सकेर घर फर्केपछि माटोमै समय बिताउन थालेँ ।’ कुमाल समुदायमा सीमित माटोको व्यवसायमा समस्या रहेको उनी सुनाउँछिन् । उनीहरू निकै क्षमतावान् तर, काम गर्ने ढर्रा पुरानै । माटोको गुणस्तर र डिजाइन विकसित भइसकेको थिएन । अरूले देखाएको बाटोभन्दा पहिचानयुक्त र नयाँ विषयमा केही गर्ने हुटहुटीले माटोलाई कलाको माध्यम बनाएको उनले सुनाइन् । यसै क्रममा उनले भक्तपुर, सानोठिमीका कुमालहरूलाई आश्वस्त पारेर आफ्नै छातामुनि ल्याइन् । अनि थालिन्– माटोको डिजाइन गर्न, गुणस्तर सुधार्न र त्यसलाई आवश्यक पर्ने सामग्रीको जोहो गर्न । त्यसबेला कुमालहरूले माटोका क्राफ्टलाई नयाँ ढंगबाट लैजाने योजना सुनाउँदा हामी सक्दैनौं भन्थे । तैपनि सानोठिमीकी लक्ष्मी प्रजापति र अन्य केही महिलाले साथ दिए । उनीहरूको मौलिक शीपलाई कलाको माध्यमबाट अन्तरराष्ट्रियस्तरमा लैजाने विनीताको योजना थियो । आकर्षक सामग्री बनाउन नेपालको माटो उपयुक्त भने नभएको उनको भोगाइ छ । ‘माध्यम नेपाली माटो, डिजाइन र सृजनशीलता आफ्नै तथा रङ बेलायतबाट मगाउँछु भनेर योजना बनाएँ,’ उनले विगत सम्झिइन्, ‘तर पनि बिजनेश गर्ने सोच थिएन, सासूआमाको सहयोगमा घरको छुट्टै कोठामा माटोका प्लेट, टी कपजस्ता सामग्री बनाएर राख्न थालेँ ।’ शोखका लागि बनाएका भाँडाकुँडा घरमा आएका पाहुनाले लैजान्थे । त्यतिबेलासम्म उत्पादनको मूल्य राख्न नसकेको उनको भनाइ छ । सरकार, दरबारका मानिसको आउजाउ हुने उनको घरमा मात्रै सामान राखेर भएन भनेर श्रीमानको सहयोगमा ललितपुरको कुपण्डोलमा आउटलेट खोलिन् । त्यो आउटलेट उनको व्यावसायिक यात्राको पहिलो कदम थियो । माटोका आकर्षक सामग्री बनाउने समूह नै भए पनि विक्री गर्ने ढंग छैन भन्ने लागेर दुई जना कर्मचारी राखेको उनले सुनाइन् । हिमालय होटेलनजिक आउटलेट भएकाले ग्राहक विदेशी हुन्थे । सोल्टी होटेलमा बसेका विदेशी पनि सामान किन्न उनको आउटलेट पुग्थे । भर्खर खुलेका टेलिभिजन पनि डेकोरेशनका लागि उनकैमा आउँथे । त्यतिबेला उनले ५० हजार रुपैयाँ लगानी गरेकी थिइन् । विक्री राम्रो भएपछि क्ले क्राफ्टमा स्थापित हुन उनलाई गाह्रो भएन । अन्य व्यवसायीको भन्दा उनको उत्पादन महँगो हुन्थ्यो । यसको कारण कला, डिजाइन, रङ र राम्रो गुणस्तर हो । ‘आजभन्दा २३ वर्षअघि १ दिनमै लाख रुपैयाँसम्मको सामान बेचेँ,’ उनी उत्साहित देखिन्छिन्, ‘अहिले आश्चर्य लाग्छ, त्यतिबेला माटोका भाँडाको क्रेज निकै थियो ।’ त्यसपछि उनी आउटलेट विस्तार गर्दै भाटभटेनी, ब्लुबर्ड होटेल जस्ता ठाउँमा पुगिन् । ‘मैले माटोमा गुणस्तर र क्रिएटिभिटी दिँदा अरू कुमाल पनि प्रभावित भए,’ उनी भन्छिन्, ‘माटोबाट राम्रै कमाउन सकिने रहेछ भन्ने विश्वास भयो ।’ त्यसपछि नेपालमा माटोमा क्रान्ति नै भएको उनको बुझाइ छ । यो हाम्रो लागि एकदमै राम्रो पेशा हुन सक्छ भन्ने विश्वासको जग चाहिँ त्यही बेला बसेको उनले बताइन् । अहिले आर्टमार्फत नेपाली माटो विक्री भएको छ । ‘माटो मूल्यवान वस्तु हो,’ उनी भन्छिन्, ‘यसलाई उपयोग गर्न जान्नुपर्छ ।’ उनले नेपालकै जोनसन रिसोर्टलाई १४ हजार पिस सामग्री बेचेको जानकारी दिइन् । सृजनशीलता, डिजाइन र गुणस्तरले उच्च आयवर्गका ग्राहक तान्यो । याक एन्ड यती, हायात जस्ता पाँचतारे होटेल, राजदूतावास हुँदै राजदरबारसम्म क्ले एन्ड क्राफ्टका सामग्री पुगे । तर, मुलुकमा चलेको १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वले क्ले एन्ड क्राफ्टलाई धराशयी बनायो । विदेशी आउन छाडे, होटेलहरू राम्ररी चल्न सकेनन्, उनले बनाउने माटोका सामग्रीको माग घट्यो । ग्राहक नपाएर उत्पादन घटाए पनि उनी कहिलेकहीँ शोखका लागि क्ले क्राफ्ट बनाउने गर्छिन् । ‘द्वन्द्वले गर्दा क्ले छोडेँ र त्यससँगै सिकेको साडी डिजाइन तथा उत्पादन बढाएँ,’ उनले भनिन् । अहिले हातले बनाएका सिल्क साडी व्यवसायबाट उनी सन्तुष्ट छिन् । ‘मेरो गुरुमन्त्र नै ग्राहकलाई उच्च गुणस्तरका वस्तु विक्री गर्नु हो । गुणस्तरीय हुनुपर्छ, जति महँगो भए पनि माग हुन्छ ।’ कला र सृजनशीलतालाई उनले माटोमा मात्रै सीमित नराखेर सिल्क साडी, ज्वेलरीसम्म पुर्‍याइन् । उनी गरगहना डिजाइन पनि गर्छिन् । कोभिड–१९ का कारण व्यवसाय र लगानी विस्तार गर्ने आँट भने गर्न नसकेको उनले सुनाइन् । क्ले एन्ड क्राफ्टमा फर्किन र साडी उत्पादन बढाउन अझै १ वर्ष कुर्ने मनस्थितिमा छिन् । ‘त्यसपछि व्यवसाय विस्तार गर्ने योजना छ,’ उनले भनिन् ।

Aarthik Abhiyan चैत्र २०७८

बानी सुधार्न किन गाह्रो हुन्छ ?

‘पढ्न खोज्यो, मोबाइलमा ध्यान जान्छ, इन्टरनेट चलाउँदा पत्तै हुँदैन कति छिटो समय बित्छ’ धेरैजनाको गुनासो हुन्छ । इन्टरनेट चलाउने विषयमा मात्र होइन, प्राय: कुनै पनि नराम्रो बानी हटाउन निकै गाह्रो हुन्छ भन्‍ने धेरैको अनुभव छ । फेसबुक, युट्युब, फायरफ्री, पब्जी, कोरियन ड्रामा होस टिकटक होस् या यस्तै अन्य । सब...

ekagaj फाल्गुन २०७८

बानी सुधार्न किन गाह्रो हुन्छ ?

‘पढ्न खोज्यो, मोबाइलमा ध्यान जान्छ, इन्टरनेट चलाउँदा पत्तै हुँदैन कति छिटो समय बित्छ’ धेरैजनाको गुनासो हुन्छ । इन्टरनेट चलाउने विषयमा मात्र होइन, प्राय: कुनै पनि नराम्रो बानी हटाउन निकै गाह्रो हुन्छ भन्‍ने धेरैको अनुभव छ । फेसबुक, युट्युब, फायरफ्री, पब्जी, कोरियन ड्रामा होस टिकटक होस् या यस्तै अन्य । सब...

ekagaj फाल्गुन २०७८

बानी सुधार्न किन गाह्रो हुन्छ ?

‘पढ्न खोज्यो, मोबाइलमा ध्यान जान्छ, इन्टरनेट चलाउँदा पत्तै हुँदैन कति छिटो समय बित्छ’ धेरैजनाको गुनासो हुन्छ । इन्टरनेट चलाउने विषयमा मात्र होइन, प्राय: कुनै पनि नराम्रो बानी हटाउन निकै गाह्रो हुन्छ भन्‍ने धेरैको अनुभव छ । फेसबुक, युट्युब, फायरफ्री, पब्जी, कोरियन ड्रामा होस टिकटक होस् या यस्तै अन्य । सब...

ekagaj फाल्गुन २०७८

अमेरिकाको बाइडनले प्रशासनले भारतलाई पार्न सक्छ निराश, यस्तो छ कारण

अमेरिकाका राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पले चीनलाई अमेरिकाका लागि सबभन्दा ठूलो जोखिमका रूपमा प्रस्तुत गरेकाले राष्ट्रपति–निर्वाचित जो बाइडनलाई चीनसँगको सम्बन्ध सुधार्न गाह्रो देखिन्छ । चीनको सामना गर्न युरोपेली संघको साथ पनि बाइडनले पाउन अप्ठ्यारो छ किनकि ट्रम्पले युरोपसँगको सम्बन्ध बिगारिसकेका छन् । ट्रम्पले दिएको चोटका कारण युरोपले चीनसँग लगानीसम्बन्धी एक सम्झौता हतारहतार गरिदियो जबकि बाइडनको टीमले उनी राष्ट्रपति नबनुन्जेल सम्झौता नगर्नू भनी युरोपलाई अनुरोध गरेको थियो । भ्लादिमिर पुटिनले रुसलाई पुनः ऊर्जावान ...

Lokaantar मंसिर २०७७

बानी सुधार्न किन गाह्रो हुन्छ ?

सम्बन्धित सामग्री