काठमाडौं । तीन देशमा नियमित उडान खुला गरिने भएको छ । बिहीबार बसेको मन्त्रीपरिषद् बैठकले जेठ १८ गतेदेखि चीन, कतार र टर्कीका लागि नियमित उडान खोल्ने निर्णय गरेको हो ।
चीन सरकारले आफ्ना नागरिकले निर्बाध घुम्न पाउने सूचीमा नेपाललाई समेत सूचीकृत गरेको छ । नेपालस्थित चिनियाँ दूतावासका अनुसार १५ मार्च २०२३ (१ चैत) देखि चिनियाँ नागरिकलाई एजेन्सीहरूले नेपाल भ्रमणका लागि प्याकेज विक्री गर्न खुला भएको छ । चिनियाँ नागरिकका लागि नेपाल लोकप्रिय गन्तव्य हो । यसो हुनुमा नेपाल चीनको नजिकको मुलुक हुनु र विनाट्रान्जिट सीधा उडानबाट नेपाल आउन सक्नु हो । साथै चिनियाँहरूले भिसा शुल्कसमेत तिर्नु पर्दैन । त्यसैले आगामी दिनमा चिनियाँ पर्यटकको संख्या उल्लेख्य रूपमा बढ्ने देखिन्छ । तर, सही नीति लिन नसके संख्या बढे पनि लाभ भने लिन नसक्ने अवस्था आउँछ ।
नेपालमा कोभिड–१९ को संक्रमण हुनुअगाडि सन् २०१९ मा इतिहासमै सर्वाधिक पर्यटक अर्थात् ११ लाख ९७ हजार १९१ जना नेपाल आएका थिए । उक्त वर्ष चिनियाँ पर्यटकको संख्या १ लाख ६९ हजार ५४३ थियो । फेब्रुअरी २०२३ मा २ हजार २६६ जना चिनियाँ पर्यटक नेपाल आएका छन् । अघिल्लो महीना (जनवरी) मा भने १ हजार ४३६ जना चिनियाँ पर्यटक नेपाल आएको तथ्यांक छ । यसले अब चिनियाँ पर्यटकको आगमन बढ्ने संकेत दिन्छ ।
संसारमा सबैभन्दा बढी खर्च गर्ने पर्यटकको सूचीमा चिनियाँ पनि पर्छन् । तर, नेपालमा त्यस्ता खर्चालु चिनियाँ पर्यटक निकै कम आएको देखिन्छ । कन्जुस पर्यटक नै आए पनि नेपालको पर्यटन व्यवसायले राम्रो अवसर पाएको देखिन्छ । चीनबाट घुमफिरमा निस्कने धेरैजसो पर्यटक उच्च र मध्यम आय भएकाहरू नै हुन्छन् । चिनियाँ पर्यटकको प्रमुख गन्तव्य पोखरा हो । त्यहाँ उनीहरू प्याराग्लाइडिङ, जिपलाइन, हट एयर बलुन, बन्जी, बोटिङ सबै गर्न रूचाउँछन् । काठमाडौं, पोखरा र चितवन चिनियाँ नागरिकले सबैभन्दा बढी रुचाएका गन्तव्य हुन् ।
चीनले नेपाल जान खुला गरेको मात्र होइन, नेपालमा हवाई उडान पनि शुरू गरेको छ । अहिले चाइना साउदर्न, एयर चाइना आदिले उडान थालेका छन् । त्यस्तै हिमालय एयरलाइन्सले कुनमिङ र बेइजिङमा नियमित उडान गरिरहेको छ । यसले आगामी दिनमा चिनियाँ पर्यटकको संख्या उल्लेख्य मात्रामा आउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ
अहिले चीनले धेरै प्रगति गरेको छ । चीन विश्वको पहिलो अर्थतन्त्र बन्दै छ । त्यहाँ मध्यम वर्गको उदय भइसकेको छ । अर्बपतिहरूको संख्या निकै बढेको छ । यसरी चीनमा बढिरहेको समृद्धिबाट नेपालले फाइदा लिन सक्छ । त्यो फाइदा भनेको पर्यटन क्षेत्र नै हो । धेरैभन्दा धेरै चिनियाँ पर्यटकलाई नेपाल ल्याउने हो भने यसबाट नेपालको अर्थतन्त्रले लाभ लिन सक्छ ।
चीन नेपालको दोस्रो व्यापारिक साझेदार हो । चीनसँग व्यापार घाटाको अन्तर पनि निकै ठूलो छ । नेपालबाट वस्तु निर्यात गर्न सकिँदैन किनभने त्यहाँको उत्पादनसँग नेपाली उत्पादनले प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैन । विश्वभरि नै सस्तो सामान उत्पादन गरेर चीनले ठूला अर्थतन्त्रलाई समेत समस्यामा पारेको छ । यो व्यापारघाटा कम गर्न हामीले सेवा निर्यात गर्नुपर्छ । त्यो भनेको पर्यटन नै हो ।
नेपालले चीनबाट लाखौं पर्यटक भित्र्याउन सक्छ । अमेरिका, बेलायत, क्यानाडा, अस्ट्रेलियाजस्ता देशमा पनि आजकाल थुप्रै चिनियाँ पर्यटक तथा व्यापारी देख्न सकिन्छ । तीमध्ये २–३ प्रतिशत पर्यटक नेपाल ल्याउन सक्यौं भने लाखौं नेपालीलाई रोजगार बनाउन सकिन्छ ।
विश्व पर्यटन संघको तथ्यांकले बताएअनुसार अहिले वार्षिक करीब ९ करोड चिनियाँ विदेश भ्रमणमा निस्कन्छन् । त्यसको १ प्रतिशत नेपाल ल्याउन सकिए ९ लाख पर्यटक मात्र चीनबाट आउने रहेछन् । अहिलेका लागि यो अंक निकै ठूलो हो तर असम्भव भने होइन । चिनियाँ पर्यटकको संख्यामा भइरहेको वृद्धि हेर्दा केही वर्षमै त्यो संख्या नभेटिएला भन्न सकिँदैन । तर, उचित प्रचार नीति आवश्यक छ । चिनियाँहरूको नेपालप्रतिको सद्भावलाई समेत दृष्टिगत गरी सरकारी र कूटनीतिक तहबाट पर्यटनको प्रचारका लागि काम गरिनुपर्छ । त्यस्तै चिनियाँ पर्यटकको रुचि र रोजाइअनुसार लगानी पनि आवश्यक हुन्छ । तर, चिनियाँ पर्यटकको रोजाइअनुसार पर्यटन प्रडक्टमा नेपाल निकै पछाडि छ । ठूला पूर्वाधारमा लगानी गरेर साहसिक खेलहरू थपिनुपर्छ । त्यस्तै नेपालमा थीम पार्कको आवश्यकता देखिएको छ । ठूलो लगानीको थीम पार्क बन्न सके चिनियाँ पर्यटकबाट बढी लाभ लिन सकिन्छ ।
चिनियाँ पर्यटक बढेसँगै चिन्ता पनि थपिएको छ । नेपालमा चिनियाँ लगानी बढ्दो छ । नेपाललाई वैदेशिक लगानी आवश्यक छ । त्यसैले चिनियाँ लगानीलाई पनि स्वागत गर्नुको विकल्प छैन । तर, होटेल, रेस्टुराँजस्ता पर्यटन क्षेत्रमा चिनियाँ लगानी स्वीकार्दा नेपालले नोक्सान खानु परिरहेको तथ्यलाई यहाँनेर बिर्सनु हुँदैन । चिनियाँ वायुसेवा कम्पनीबाट नेपालमा आउने, चिनियाँ लगानीको होटेलमा बस्ने र चिनियाँ रेस्टुराँमा नै खाने धेरैजसो पर्यटकले वीच्याटबाट भुक्तानी गर्छन् । त्यसरी भुक्तानी गर्दा नेपाललाई केही पनि फाइदा हुँदैन । त्यसैले पर्यटन क्षेत्रमा ठूलो पूर्वाधारमा मात्रै चिनियाँ लगानी स्वीकार्नु उपयुक्त हुन्छ । सानोतिनो लगानी गर्न दिँदा नेपाली व्यवसायीलाई नै समस्या पर्छ ।
कोरोना नआएको भए अहिले ठमेल करीब करीब चिनियाँहरूको नियन्त्रणमा गइसक्ने थियो । अझै पनि चिनियाँ लगानीका होटेलहरू प्रशस्त छन् । त्यसैले चिनियाँ पर्यटकको संख्या गनेर मात्रै हुँदैन, तिनले गर्ने खर्चको भुक्तानी नेपाली च्यानलबाट हुनुपर्छ ।
चिनियाँ पर्यटकबाट नेपालले त्यति बेला लाभ लिन सक्छ जति बेला उनीहरूलाई पर्याप्त गतिविधिमा सामेल गराई बढीभन्दा बढी खर्च गर्ने सेवा दिइन्छ । नेपालको मनोरम प्रकृति भनेर आए पनि अन्य देशका पर्यटकको दाँजोमा उनीहरू पदयात्रा, हिमाल आरोहण जस्ता गतिविधिमा कमै रमाउने गरेका छन् । त्यसैले चिनियाँ पर्यटन बजारमा आँखा लगाउँदा हामीले यो पक्षलाई ध्यान दिनैपर्छ ।
लेखक पर्यटन व्यवसायी हुन् ।
कोरोना संक्रमण भित्रिन नदिन सरकारले डेढ वर्षदेखि पर्यटक आगमनमा विभिन्न किसिमले लगाएको बन्देज हटाएको छ । यसबाट तत्कालै पर्यटक आगमन ठूलो संख्यामा वृद्धि त नहोला तर जोखिमकै बीच नेपाल आउन चाहने पर्यटक भने आउन सक्नेछन् । पर्यटन व्यवसायीले राख्दै आएको माग पूरा भएकाले सरकारको निर्णयको उनीहरूले स्वागत गरेका छन् । यतिले मात्रै पर्यटक आगमन बढाउन सक्ला त ?
अहिले विश्वभरि नै अत्यधिक छूटमा पर्यटनका प्याकेज ल्याइरहेको छ । त्यही रणनीतिअनुसार नेपालले पनि पर्यटनको बजार खोज्नु उपयुक्त हुन्छ ।
अहिले पर्यटनको विश्वबजार सबैजसो खुलिसकेको अवस्था छ । विभिन्न पर्यटकीय गन्तव्यहरूमा पर्यटकको भीड देखिएको पनि पाइन्छ । तर, बाह्य पर्यटक भने कमै देखिएका छन् । त्यसैले विभिन्न देशले अहिले पर्यटन व्यवसायलाई गति दिन आन्तरिक पर्यटनलाई प्रोत्साहित गर्ने नीति लिएका छन् र त्यसको कार्यान्वयनले सकारात्मक परिणाम दिएको पनि पाइएको छ । यद्यपि विश्व पर्यटन बजार पूर्णरूपमा पुरानै लयमा फर्किन अझै २/३ वर्ष लाग्ने प्रक्षेपण सम्बद्ध संस्थाहरूले गरिरहेका छन् । यस्तोमा नेपालले पर्यटक आगमन खुला गरेर विश्व पर्यटन बजारमा सकारात्मक सन्देश दिन त खोजेको छ । तर, उनीहरूलाई आकर्षित गर्नेगरी प्रचारप्रसार तथा प्रडक्ट ल्याउन तथा सुरक्षित छ भन्ने सन्देश दिन भने ठोस कदम चालिएको पाइँदैन ।
यसअघि बाह्य मुलुकबाट आउने पर्यटकका लागि क्वारेन्टाइनको अनिवार्य व्यवस्था थियो । साथै, उनीहरूलाई अनअराइभल भिसा पनि उपलब्ध थिएन । १ हप्ताजति नेपाल घुम्ने योजना बनाउने पर्यटकलाई त्यति नै दिन क्वारेन्टाइनमा बस्न परेपछि नेपाल आउने अर्थै रहेन । त्यसमा पनि क्वारेन्टाइन अवधिमा पूरै कोठामा थुनिएर बस्नुपर्ने र उसले कुनै पनि पर्यटकीय गतिविधिमा सहभागी हुन नसक्ने भएपछि उनीहरू नेपाल आउने कुरै भएन । यद्यपि हिमाल आरोहणका लागि पनि केही पर्यटक नआएका होइनन् । नया“ व्यवस्थाले कोरोनाविरुद्ध पूर्ण खोप लगाएका तथा ७२ घण्टे पीसीआर रिपोर्टबाट कोरोना नेगेटिभ देखिएका पर्यटकले विमानस्थलमै भिसा प्रक्रिया पूरा गर्न सक्ने र त्यही“बाटै पर्यटकीय गन्तव्यमा जान सक्ने बनाएको छ । यसरी व्यवसायीको माग पूरा भएको छ । तर, पर्यटकलाई ल्याउन पर्यटन व्यवसायीले नया“ ढंग, प्रडक्ट र रणनीति तय नगरेर पुरानै तरीकालाई निरन्तरता दिए यो नया“ व्यवस्थाले पनि पर्यटक नआउन सक्छन् ।
नेपालले पर्यटकहरूका लागि आगमन खुला गरे पनि नेपालको पर्यटनको स्रोत बजार भएका मुलुकले नेपाललाई रेड जोन अर्थात् कोरोनाको जोखिम उच्च रहेको क्षेत्रमा राखिरहेका छन् । अहिले संक्रमितको संख्या निकै घटेको भए पनि रेड जोनमा राखिएपछि ती देशबाट नेपाल आउन त्यति सहज हुँदैन । ती देशमा सबैजसो नागरिकले भ्याक्सिन लगाइसकेका छन् तैपनि जोखिम उत्तिकै रहेकाले उनीहरूले आफ्ना नागरिकलाई नेपालमा जान पक्कै पनि सल्लाह नदेलान् । यस्तो बेला कूटनीतिक क्षेत्रको काम महत्त्वपूर्ण हुन्छ । नेपालको कूटनीतिक क्षेत्रले नेपाल पर्यटकका लागि सुरक्षित छ, खोप र स्वास्थ्य मापदण्ड पालना सही ढंगले भएको छ भनेर विश्वास दिलाउन पहल गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, त्यस्तो भएको देखि“दैन । कूटनीतिक क्षेत्रले सही ढंगले ती देशमा सकारात्मक सन्देश लान सकेको भए नेपालमा खोप अभियान व्यापक नभएको अवस्थामा पनि पर्यटक आउन सक्छन् । तर, नेपाल सुरक्षित छ भन्ने सन्देश दिन कूटनीतिक क्षेत्र सफल भएको देखिँदैन ।
पर्यटनको स्रोत बजारमा नियमित उडान शुरू हुन थालेका छन् । ती ठाउँमा सरकार, नेपाल पर्यटन बोर्ड तथा व्यवसायीले प्रचारको काम थाल्नुपर्छ । तत्कालै पर्यटक नआए पनि छूटका साथ रिजर्भेशन गराउन थाल्नु उपयुक्त हुन सक्छ । अहिले विश्वभरि नै अत्यधिक छूटमा पर्यटनका प्याकेज ल्याइरहेको अवस्था छ । त्यही रणनीति अनुसार नेपालले पनि पर्यटनको बजार खोज्नु उपयुक्त हुन्छ । भ्याक्सिन नलगाएका पर्यटकले पनि क्वारेन्टाइनका बेलामा गर्न सक्ने केही प्रडक्ट ल्याउनुपर्छ । त्यस्तै भीडभाड नहुने पदयात्राजस्ता विभिन्न प्याकेजमा बढी केन्द्रित हुनुपर्छ । अन्य देशमा नहुने खालको पर्यटकीय गतिविधिमा केन्द्रित रहेर प्याकेज ल्याउँदा पर्यटक आगमन बढ्न सक्छ । साथै, स्तरीय पर्यटक ल्याउन यो नयाँ अवसर पनि बन्न सक्छ ।
अब ढुंगागिटी बेचेरै धनी हुने रे । निर्यात हुने गरेको एउटै वस्तु अर्थात् देशभरिका युवा विदेश निर्यात भैसके । अनि खोप किन्न ढुंगै बेचेर भएनि पैसाको जोहो गर्नु परेन ? यो हो नि आर्थिक विकासको नेपाली मोडल । तर यो त अस्थायी मात्र हो । किनकि ढुंगागिटी त केही वर्षमा सकिन्छ । नेपालको विकासको स्थायी मोडल त अर्कै छ । फरक देशको फरक मोडल त हुन्छ नै ।
जनताको सन्दुकबाट जति बढी पैसा बाहिर आयो, देशको अर्थतन्त्र अझ बढी चलायमान हुन्छ भन्ने औजार बन्दोनोमिक्समा हुबहु लागू गरिएको छ । माओवादीको बन्दुकको कुरो किन सम्झिरहनु र, २०७२ कै केस काफी छ ।
जस्तै– अमेरिकाका तत्कालीन राष्ट्रपति रोनाल्ड रेगनले अर्थतन्त्रमा नयाँ सूत्र निकालेका थिए । उनको इकोनोमिक्सलाई रेगनोमिक्स वा रेगनिज्म भनिन्छ । जापानका आबेको इकोनोमिक्सलाई आबेनोमिक्स भनियो । बेलायतमा थ्याचरिज्म थियो । सिको गर्ने कुरामा दक्षिणका दरबारियाहरू किन पछि परिरहन्थे र ? त्यहाँ अहिले मोदीनोमिक्स चलिरहेको छ ।
तर, त्यो पूँजीवादी धार भयो । साम्यवादीले त्यसलाई मान्ने कुरै भएन । त्यै भएर उत्तरका बादशाहका पण्डितहरूले चाहिँ विचारधारा वा पथ भन्ने शब्द झुन्ड्याउने गर्छन् । सी विचार भनेर उताका पण्डितहरूले यताका गुुरुभाइहरूलाई कहिले उतै बोलाएर त कहिले यतै आएर बेलाबेलामा गुरुमन्त्र पनि दिने गरेका छन् ।
तर, नेपालीहरूको मन त्यसमा किन लाग्थ्यो ? विश्वमा कसैको पनि उपनिवेश नभएको मुुलुकले अरूको अर्थशास्त्र पछ्याउने कुरै भएन । त्यै भएर देशमा पहिल्यैदेखि सबैभन्दा बढी चल्ने गरेको बन्द भन्ने शब्दमा इकोनोमिक्सको सन्धि गरेर बन्दोनोमिक्स भन्ने मौलिक आर्थिक मोडल तयार भएको छ । यसलाई सबैतिर बन्द गरेरै आर्थिक समृद्धि हासिल गर्ने मोडल भनेर बुझ्दा हुन्छ ।
जो सरकारमा भए पनि प्रतिपक्षमा भए पनि प्रयोग गर्न मिल्नेगरी यो आर्थिक मोडल स्थायी रूपमा फिक्स गरिएको छ । नामै वैज्ञानिक भएपछि बन्दोनोमिक्सको काम त झन् महावैज्ञानिक हुने नै भयो ।
बन्दोनोमिक्सको पहिलो प्रयोग कहिले भयो भन्नेमा विभिन्न मतमतान्तर भए पनि २०४६ सालको नाकाबन्दीबाट भने यसले बलियो स्वरूप पाएको हो भन्नेमा चाहिँ मतान्तर छैन । यसले बोर्डरको दुवैतिरका इधरउधरवालाहरूमा ठूलो आर्थिक समृद्धि ल्याउन सफल भएको थियो । त्यसपछि यस मोडलले व्यापकता लिएको हो ।
२०५० सालतिर मलेखुको पुल भत्केको खबर काठमाडौंमा फैलनासाथ मट्टितेलको भाउ एकैचोटि दोब्बर भएपछि यो मोडल अन्य घटनामा पनि सफल हुने रहेछ भन्ने प्रमाणित भयो । त्यसपछि आकाशमा बादल देखिए पनि भाउ दोब्बर, बाढीपहिरो गए पनि भाउ दोब्बर । इराकमा बम पड्के पनि, समुद्रतिर छाल छड्के पनि भाउ दोब्बर । तर भाउ दोब्बर तेब्बर जति भए पनि किन्ने ग्राहकको कहिल्यै कमी नहुनु बन्दोनोमिक्सको खास विशेषता हो ।
जनताको सन्दुकबाट जति बढी पैसा बाहिर आयो, देशको अर्थतन्त्र अझ बढी चलायमान हुन्छ भन्ने औजार बन्दोनोमिक्समा हुबहु लागू गरिएको छ । माओवादीको बन्दुकको कुरो किन सम्झिरहनु र, २०७२ कै केस काफी छ ।
त्यतिखेर रोटीबेटीवालाहरूले दानापानी बन्द गरे, ग्यासको भाउ १५ हजार रुपैयाँ पुग्यो । तर, न विक्रेताको कमी भयो न क्रेताकै कमी । रोटीबेटीबालाहरूको बोर्डर–धर्ना वर्षौं वर्ष जाओस् भनेर लविङ गर्ने ठूलै जमात थियो त्यस बेला । तर देशको समृद्धि नचाहनेहरूले बोर्डर खुला गरेर बन्दोनोमिक्सलाई ठूलै धक्का दिए ।
‘तँ आँट, म पुर्याउँछु’ भनेझैं बन्दोनोमिक्सका माध्यमबाट आर्थिक समृद्धि ल्याउने कुरामा पोहोर देशले ठूलै फड्को मार्यो । महामारी नियन्त्रण गर्ने नाममा गरिएको लकडाउनका कारण यसले चम्कने मौका पाएको छ ।
गाडी बन्द भएपछि पास वितरण तथा ओसारपसार उद्योग स्थापना भयो । अनि १ हजार रुपैयाँ गाडी भाडा पर्ने ठाउँमा ८ हजार रुपैंयाको व्यापार हुन थाल्यो । प्लेन पनि नियमित उडान बन्द, चार्टर खुला । १० हजारले पुग्ने भाडा अब १ लाख ।
तरकारी, दाल, तेल, नून सबैतिर कहीँ दोब्बर, कहीँ तेब्बर बेरोकटोक व्यापार भएको भयै हुन थाल्यो । सटर बन्द भए पनि सटरको पछाडितिरबाट फोनबाट खुसुक्क हुने व्यापारमा कहीँ मन्दी आएन । दोब्बर पैसा तिरेपछि घरघरै सामान आइपुग्ने ।
बन्द वा लकडाउन जति टाइट गरे पनि व्यापारमा कुनै असर नपर्ने भएकैले यसलाई बन्दोनोमिक्स भनिएको हो । यही कारण सरकारले अर्थतन्त्र उकास्न यसैको सहारा लिएको छ ।
बजार भाउ पनि लकडाउनको स्तर हेरी तय हुन्छ । ठीक ठीकैको लकडाउन भनेपछि भाउ दोब्बर हुन्छ । कडा लकडाउन, चेकजाँच कडा भन्ने समाचार बाहिरिएपछि भाउ तेब्बर वा चौबर हुन्छ । जति कडा बन्द, उत्ति बढी आर्थिक गतिविधि र उत्ति नै बढी भाउ । गज्जब छैन त बन्दोनोमिक्सको नेपाली मोडल ?
जति कडा बन्द भए पनि शेयर बजारको साँढे भने कुदेको कुद्यै गर्छ, साउन महीनामा झैं सधैं हरियोको हरियै हुन्छ । यो सबै बन्दोनोमिक्सकै त कमाल हो ।
बन्दको हजुरबाउ भनिने लकडाउनमा झन् मालामाल हुन्छ अर्थतन्त्र । पोहोरको लकडाउनको बेलामा मुलुकमा डबल डिजिटको आर्थिक वृद्धिदर हुन्छ भनेर डाक्टर खजाञ्चीले यही मोडललाई तथ्यांकसँग फिट गरेरै भनेका थिए । अघिपछि घटेको घट्यै हुने निर्यात व्यापार यही बन्दका बेला २० प्रतिशतले बढ्यो । तथ्यांकले नै बोलि सकेपछि बन्दोनोेमिक्स गलत छ भन्न छ कुनै माइकालालको तागत ?
बन्दोनोमिक्स नबुझेका अल्पज्ञानीहरू यस्तो मोडलमा पैसा एकै ठाउँमा थुप्रिन्छ भन्ने चिन्ता गर्छन् । तर त्यसो होइन । आयको बाडफाँट बडो इमानदारीका साथ हुन्छ । बन्दको वातावरण तयार गरिदिने, बन्द गर्ने, गौंडा कुर्ने, सहजीकरण गरिदिने, संंरक्षण गर्ने सबैले बन्दोनोमिक्सबाट समानुपातिक लाभ लिइरहेका हुन्छन् । साम्यवादका अनुयायीहरू भएपछि समानुपातिक बाँडफाँटमा त लाग्नैपर्यो नि, कसो ?
त्यसैले बरु आउनोस्, तपाईं हामी सबै मिली देशलाई थप समय बन्द गरौं वा गराऔं । बन्दमा फस्टाउने बन्दोनोमिक्सलाई अझ विस्तार गरौं र बन्दमार्फत समृद्धि हासिल गरौं । ‘लण्डन स्कुल अफ इकोनोमिक्स’लाई मात दिनेगरी ‘स्कुल अफ बन्दोनोमिक्स’ नै खोलौं । यसमै नोबेल पुरस्कार पनि पाइहालिन्छ कि ?
काठमाण्डौ – सरकारले तीन देशमा नियमित उडान खोल्ने निर्णय गरेको छ ।
बिहीबार बसेको मन्त्रीपरिषद् बैठकले जेठ १८ गतेदेखि चीन, कतार र टर्कीका लागि नियमित उडान खोल्ने निर्णय गरेको संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री भानुभक्त ढकालले उज्यालोलाई जानकारी दिनुभयो ।
कतारको राजधानी दोहा, टर्कीको इस्तानबुल र चीनका कुनै पनि स्थानमा दोहोरो अन्तर्राष्ट्रिय उडान खुला गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । तीनै देशबाट सातामा एउटा मात्र उडान हुने छ ।
एअर बबल सम्झौता अन्तर्गत अहिले पनि भारतमा सातामा दुई उडान न...
