Nagarik

जेष्ठ २०७४

प्राकृतिक रेसाका आकर्षक डिजाइन

आजभोलि धेरै मानिसले प्राकृतिक वस्तुको प्रयोगमा जोड दिन थालेका छन् । प्राकृतिक रेसाबाट तयार गरिएका र हाते तानबाट बुनेका कपडा धेरैको रोजाइमा पर्न थालेका छन् । ढाका, खाँडी, अल्लो, गाँजा, बाँस, केरा, रेसम किरा, च्यांग्रा, भेडा, खरायोजस्ता प्राकृतिक झार तथा जीवका भुवाबाट तयार पारिएका कपडालाई परिमार्जित गरिएका उत्पादन फेसनका लागि डिजाइनरको रोजाइमा पर्छन् । सारी, सल, स्कार्फ, दौरासुरुवाल, कोट, प्यान्ट, सर्ट, टिसर्ट, कुर्तादेखि वानपिसजस्ता आधुनिक ड्रेससमेत बन्छन् यस्ता फेब्रिकबाट ।

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

काठको विकल्प बन्दै बेतका फर्निचर, डिजाइनअनुसारको मूल्य

चैत १८, काठमाडौं । घर, कार्यालय, होटल, रेस्टुराँ आदिमा अत्यावश्यक फर्निचरका लागि काठ अधिक उपयोग हुने गर्दछ । पछिल्लो समय काठको भाउ अकासिएको र यसको विकल्पमा आउने अन्य सामग्री काठजस्तै नहुने, केमिकलयुक्त हुन सक्ने र अनावश्यक महँगो पर्ने सम्भावना भएकाले अर्को विकल्पको रूपमा बेतलाई लिन सकिन्छ । घर तथा कार्यालयमा आवश्यक फर्निचरहरू, जस्तै– सोफा, टेबल, कुर्सी, सजावटका सामान, विभिन्न सामान राख्ने टोकरी आदि बेत फर्निचर पसलमा पाइन्छन् । प्राकृतिक रूपमा उपलब्ध बेतलाई सुकाएर वा सिजनिङ गरेर चाहिएको बिन्दुमा उच्च ताप दिई आवश्यकताअनुसार मोडेर विभिन्न साइज र डिजाइनका फर्निचर वा उपयोगी वस्तु बनाइन्छ । आवश्यक ठाउँमा स–साना काँटी प्रयोग गरेर, बाँसको चोया वा बेतलाई नै उपयोग गरेर बेतको फर्निचरलाई पूर्णता दिइन्छ । यसबाट कुनै पनि सामान तयार गर्दा सबैजसो प्राकृतिक सामग्रीको प्रयोग हुने भएकाले बेतको फर्निचर प्रयोग गर्नुको सबैभन्दा सन्तुष्टिको विषय यो वातावरणमैत्री हुनु हो । प्राकृतिक वातावरणमाथि चुनौती रहेका बेला हामीले उपयोग गर्ने सामान प्राकृतिक सामग्री हुनु सकारात्मक नै हो । बेतका सामान हलुका हुनु अर्को फाइदाको कुरा हो । कोठामा काम विशेषले फर्निचर सार्नुपर्ने भए वा कोठामा सेटिङ भइरहेको फर्निचर परिवर्तन गर्नुपर्ने अवस्थामा सजिलै घरपरिवारकै सदस्य मिलेर एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा सार्न र मिलाउन सकिन्छ । यसबाट अतिरिक्त जनशक्तिलाई गर्नुपर्ने खर्च बच्छ । बेतका सामान हेर्दा बढी प्राकृतिक र आकर्षक पनि हुन्छन् । डिजाइनअनुसारको मूल्य बेत र बाँसबाट बनेका फर्निचरको व्यवसाय गरिरहेका इटहरीस्थित भूमिका फर्निचरका सञ्चालक विशाल श्रेष्ठ राजधानी बाहिरै भए पनि आफ्नो व्यवसायबाट सन्तुष्ट छन् । उनका अनुसार बेतका फर्निचर डिजाइनअनुसार काठको परम्परागत फर्निचरभन्दा महँगो पर्न सक्छ । तर, साधारण डिजाइनको हो भने सस्तैमा पनि उपलब्ध हुन सक्छ । श्रेष्ठका अनुसार बेत फर्निचरका लागि आवश्यक कच्चा पदार्थ बेत भारतबाटै आयात हुन्छ । नेपालमा व्यावसायिक बेतको उत्पादन नहुने एवं भारतबाट चाहिएको साइज र गुणस्तरको बेत ठूलो मात्रामा ल्याउन सकिने भएकाले भारतीय बेतकै प्रायोग भएको हो । उपलब्ध बेतबाट ग्राहकले चाहेको जस्तै साइज र डिजाइनमा विभिन्न फर्निचर सामग्री बनाउन सकिन्छ । डिजाइन र परिमाण अनुसार मगाइएका सामान केही दिनमै तयार गरी ग्राहकले चाहेको स्थानसम्म पुर्‍याउन सकिन्छ । उनका अनुसार सामान्य डिजाइनको ५ सिट क्षमताको बेतको सोफा सेटलाई ४० हजार रुपैयाँसम्म पर्दछ । काठको प्रचलित त्यति नै सिट क्षमताको सोफालाई १५ हजार जति बढी पर्ने देखिँदा बेतको फर्निचर केही सस्तो हुन्छ । बेतको फर्निचर टिकाउ पनि हुन्छ । बेतका सामग्रीको औसत आयु २५ वर्षको हुने व्यवसायी श्रेष्ठ बताउँछन् । बेतका फर्निचरलाई विशेष स्याहार गर्नुपर्दैन । तिनलाई सीधा घाम वा पानी पर्ने ठाउँमा भने राख्नुहुन्न । घामको उच्च तापका कारण चर्किने र पानीका कारण ढाडिने हुन सक्छ । बेतका फर्निचरमा अत्यधिक गह्रौं सामान पनि राख्नुहुँदैन । स–साना काँटीको प्रयोग हुने र बेत आफै पनि सानै साइजको हुने हँुदा अत्यधिक गह्रौं वस्तु राख्नाले फर्निचर चाँडै बिग्रिन सक्दछ । घरमा साना केटाकेटी छन् भने उनीहरूलाई सोफा, फर्निचरमाथि उफ्रिन वा खेल्नबाट वर्जित गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ । सामान्य होशियारी अपनाउँदै हेर्दा आकर्षक देखिने, प्रकृतिमैत्री फर्निचर आफ्ना कोठा तथा कार्यालयमा उपयोग गर्न सक्दछौं । फर्निचरको साथमा जुत्ता राख्ने र्‍याक, फोहोर राख्ने डस्टबिन, कपडा झुन्ड्याउने ह्यांगर, ल्याम्प पोस्ट र विभिन्न थरी सजावटका सामानसमेत पनि बेत फर्निचर पसलमा पाइने हुनाले तिनको उपयोग गर्न सकिन्छ ।

Aarthik Abhiyan फाल्गुन २०७८

कार्यालय कोठामा वनस्पति हुनुका फाइदा

चैत ४, काठमाडौं । सरकारी होस् वा निजी । कार्यालय कोठा वा कुनै कर्मचारीको कार्यकक्ष भन्नेबित्तिकै कर्मचारी बस्नका लागि कुर्सी, साथमा टेबल, दराज र सेवाग्राहीका लागि बस्ने मेच वा सोफासहितको सामग्री स्मरणमा आउँछ । अझ सरकारी कार्यालयका कार्यकक्ष सम्झँदा असरल्ल रहेका कागजात, फाइल पोको पारिएका गुन्टा पनि सम्झन्छौं । अधिकांश कार्यालयमा यस्तै वातावरण बनाउन सम्बन्धित कर्मचारी आफूलाई तोकिएको जिम्मेवारीअनुसार खटिइरहेको पाइन्छ । पछिल्लो समय विशेषगरी निजी क्षेत्रका कम्पनी, उद्योग, वित्तीय संस्था, शिक्षालयमा कार्यालयलाई सकेसम्म आकर्षक देखाउन सरसफाइ, फर्निचरको गुणस्तरमा ध्यान दिनुका साथै गमलामा इन्डोर प्लान्टसमेत राखेर सजाउने चलन पनि बढ्दै गएको पाइन्छ । व्यावसायिक कार्यक्षमता विकाससम्बन्धी विभिन्न लेख प्रकाशित हुने बी वर्क डटकममा प्रकाशित एक लेखअनुसार सन् २०१४ मा इंग्ल्यान्ड, नेदरल्यान्ड र अस्ट्रेलियामा महिनौं लगाएर सम्पन्न गरिएको एक अध्ययनले हरियालीयुक्त वातावरणमा काम गर्ने व्यक्तिमा सामान्य अवस्थामा काम गर्नेमा भन्दा बढी आत्मसन्तुष्टि र काममा एकाग्रता रहेको पाइएको उल्लेख गरिएको छ । सोही अध्ययनले हरियालीयुक्त वातावरणमा काम गर्नेहरू कम्तिमा १५ प्रतिशत बढी परिणाममुखी रहेको देखाएको छ । हरियालीले बढाउँछ काममा ऊर्जा यसबाट कार्यकक्षमा उपयुक्त खालको वनस्पतिसहितको प्राकृतिक हरियाली हुनुले सम्बन्धित कार्यालयको शोभा बढ्नुका साथै काम गर्ने व्यक्तिको ऊर्जाशीलतामा पनि सहयोग पुग्ने देखिन्छ । त्यसैले कार्यालय कोठाको डिजाइन गर्दा आफू बस्ने कुर्सी टेबल, दराज आदि फर्निचर मात्र नभई उपयुक्त स्थानमा हरियालीको लागि पनि व्यवस्था गरिनु उपयुक्त हुन्छ । हिजोआज कार्यालय कोठा कस्तो बनाउने र त्यसलाई कसरी सजाउने भन्ने कामकै लागि व्यावसायिक इन्टेरियर डिजाइनरको सहयोग लिने चलन छ । कार्यकक्षमा प्राकृतिक हरियालीलाई ठाउँ दिन उनीहरूसँग अनेक जुक्ति हुन सक्छन् । साथै, कस्तो खाले वनस्पति राख्दा उपलब्ध स्थान र हेरचाहका लागि सहज हुन्छ भन्नेबारे विज्ञहरूको सहयोग लिन सकिन्छ । कार्यकक्षमा आफ्नो उपस्थिति कार्यालय समय मात्र हुने, बिदा तथा काम नभएको समय त्यहाँ आफ्नो उपस्थिति नहुने हुँदा कार्यकक्षमा राख्न इन्डोर प्लान्ट नै उपयुक्त हुन्छ । प्रकाश कम भए पनि हुने, केही दिन बिराएर पानी हाले पनि हुने र स्याहारसम्भारका लागि कम समय दिए पुग्ने प्रकृतिका थुप्रै प्रजातिका वनस्पति नर्सरीमा पाइन्छन् । घरसंसारकैै विगत अंकमा घरभित्रै हुर्काउन मिल्ने, अक्सिजन पनि धेरै दिने र हेर्दा पनि आकर्षक वनस्पतिबारे उपयोगी सामग्री पस्किइसकेका छौं । कार्यालय कोठामा पनि त्यस्तै किसिमका इन्डोर प्लान्ट राख्नु बढी उपयुक्त देखिन्छ । कार्यालय कोठामा राख्न उपयुक्त वनस्पति क्याक्टस : सामान्य गमलाभन्दा धेरै सानो भाँडोमा पनि आकर्षक किसिमले सजाउन सकिने हुँदा सानै ठाउँमा क्याक्टसलाई राख्न सकिन्छ । यसलाई पानी, मल र स्याहारसम्भारका लागि धेरै लगानी गर्नैपर्दैन । यो मरुभूमितिर मात्र पाइने हुँदा हेर्दा नौलो साथै आकर्षक पनि देखिन्छ । बाँस वा लक्की बाम्बु : चिनियाँहरूमाझ शौभाग्यको प्रतीक भनिने लक्की बाम्बु (बाँस) पनि आकर्षक तरिकाले कार्यालयका टेबल तथा उपयुक्त स्थानमा राख्न सकिन्छ । यसका लागि गमलाको सट्टा काँचको पारदर्शी वर्तन प्रयोग गरिने हुनाले थप आकर्षक हुन्छ । लक्की बाम्बुलाई करिब एक साताको अन्तरमा थोरै पानी थप्ने र १–२ महिनाको अन्तरमा थोरै मल हालिदिए अन्य विशेष स्याहार गरिरहनु पर्दैन । एलोभेरा : नेपालीमा घिउकुमारी नामले प्रख्यात यो वनस्पति आगोले पोलेको, सानातिना घाउ, छालासम्बन्धी अन्य समस्याका लागि अत्यन्त लोकप्रिय औषधीय गुणयुक्त वनस्पति हो । एलोभेरालाई पनि कुनै खास किसिमको स्याहार आवश्यक पर्दैन । उपयुक्त साइजको गमलामा लगाएर केही दिनको अन्तरमा थोरै पानी र केही महिनाको अन्तरमा थोरै मल राखिदिए पुग्छ । माथि उल्लेख गएिका छालासम्बन्धी वा सानातिना घाउ भए प्राथमिक उपचारका लागि यसको पात काटेर तत्कालै औषधीको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । मनीप्लान्ट : आकर्षक लहराको रूपमा फैलिने मनीप्लान्ट वा पोथसको बिरुवाले कार्यालय कोठालाई हरियालीयुक्त र स्वस्थ देखिनमा मद्दत गर्दछ । आफूले रोपेको मनीप्लान्ट जति फैलियो त्यति नै व्यापार व्यवसाय सफल भई आर्थिक आम्दानी बढ्छ भन्ने विश्वास कहीँ–कतै रहेको पाइन्छ । सोही कारण यो बिरुवालाई मनीप्लान्ट भनिएको हुन सक्छ । यसलाई पनि गमला वा पारदर्शी काँचको भाँडोमा पानी राखेर कार्यालय कोठामै हुर्काउन सकिन्छ । माथि उल्लिखित केही प्रतिनिधि वनस्पति तपाईं–हाम्रा छिमेक वा नर्सरीमा सहजै र सस्तैमा पाइन्छन् । यिनलाई हाम्रो कार्यकक्षमा सजिलै रोप्न र हुर्काउन अनि आफ्नो कार्यालयलाई थप आकर्षक रूप दिन सक्छौं । आफूलाई पायक पर्ने नर्सरी वा इन्टेरियर डिजाइनर वा वनस्पति विज्ञको सल्लाह लिई अरू विभिन्न थरी वनस्पतिलाई हामी आफ्नो कार्यालयमा राख्न सक्दछौं । यसबाट कार्यव्यस्तताको समय मन बहलाउन र स्वस्थ वातावरणमा काम गर्न सहज हुन्छ ।

Aarthik Abhiyan फाल्गुन २०७८

सम्भावना बोकेको हस्तकला उद्योग

कुनै पनि देशका कला र संस्कृति त्यस देशका अमूल्य निधि हुन् । यिनीहरूको संरक्षण संवर्द्धन गर्नु राष्ट्रको दायित्व हो । नेपालको ललितकला शताब्दीऔंदेखि विश्वमा प्रचलित छ । कुनै पनि व्यावसायिक संघसंस्थाको अस्तित्व तब मात्र सिद्ध हुन्छ, जब त्यस संघसस्ंथाले आफ्ना सदस्यहरूको सामूहिक व्यावसायिक हक, हित, प्रवर्द्धनमा आत्मसात् गरी समयानुकूल पहल, लवी गरी सम्बद्ध पक्षहरू, राज्य, सरकार, निकाय, राष्ट्रिय तथा क्षेत्रीय, महादेशीय, अन्तरराष्ट्रिय मञ्चहरूमा पुर्‍याई समग्र उद्योगको विकासमा प्रतिबद्ध रहन्छ । त्यसकारण नेपाल हस्तकला उद्योग महासंघबाट समग्र उद्योग, पेशा र व्यवसायको उत्थानका लागि परिणाममुखी पहल हुनुपर्छ । जिम्मेवारपूर्ण व्यवसाय, जसमा वातावरणमैत्री, कामदारमैत्री, पेशाकर्मीमैत्री जस्ता विशेषता विद्यमान रहन्छन् । जहाँ हस्तकलाको उत्पादन तथा निर्माणबाट वातावरणमा प्रतिकूल प्रभाव तथा असर नहुने, हस्तकलामा आबद्ध कलाकर्मीहरूको उचित सम्मान, समायानुकूल जीविकोपार्जनका लागि श्रमको उचित ज्याला प्रदानका लागि निश्चितता अनिवार्य शर्त रहन्छ । यो विषय अन्तरराष्ट्रिय क्षेत्रमा नेपाली हस्तकलाको विक्री प्रवर्द्धनमा महत्वपूर्ण पक्ष हो । नेपालले हस्तकलाको विक्रीका लागि नयाँ मुलुकहरू पहिचान गर्नुपर्छ र निर्यात गरिरहेका देशहरूबाट पनि उपभोक्ताहरूको रोजाइ, छनोट, चासो र गुनासोहरू संकलन गरी अनुसन्धान तथा सर्वेक्षण गर्नुपर्छ । हस्तकला निर्माण र सृजनाका क्रममा स्थानीय क्षेत्रमा उपलब्ध प्राकृतिक, जैविक, खनिज, वनस्पति आदि कच्चा पदार्थका रूपमा प्रयोग गरीने भएकाले स्थानीय स्रोतसाधनको सहज उपलब्धतामा महासंघको पहल महत्त्वपूर्ण हुन्छ । हस्तकला उत्पादनमा यदाकदा प्रविधिको पनि प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्थालाई दृष्टिगत गर्दै उत्पादन गर्न सहयोग हुने औजार, मेशिन प्रविधिको आयातमा सहुलियतका लागि सरकारसँग पहल गर्न जरुरी छ । यसको उत्पादनका लागि चाहिने कच्चापदार्थ, रसायनको आयातमा पनि सहजता हुनुपर्छ र विदेशतर्फ निर्यात गर्दा हस्तकला उद्योगले पाउने छुट तथा सहुलियतका लागि सरकार, नेपाल राष्ट्र बैंक, भन्सार विभागसँग निरन्तर समन्वय गर्नुपर्छ । रसरकारसँग संगठित रूपमा माग प्रस्तुत गर्न कुल उत्पादन, आयात, निर्यात, रोजगारी, कर, श्रमबजारमा योगदान, उद्योगमा महिलाहरूको संलग्नता, स्थानीय साधनस्रोतको प्रयोग, वस्तुनिष्ठ सत्य, तथ्य तथ्यांक प्रस्तुत गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ । कुनै पनि क्षेत्रको विकास, विस्तार, प्रवर्द्धन, संरक्षण र संवर्द्धनका लागि सही तथ्यांक, नेटवर्क, आदान प्रदान, सहकार्य, समन्वय हुन जरुरी छ । यसअनुसार हस्तकला निर्माता, स्थानीय विक्रेता र निर्यातकर्ताबीचमा गहिरो सहकार्य, समन्वय तथा सञ्चार हुनुपर्छ जसमा महासंघले सेतुको काम गर्छ । यसको विकास र प्रवर्द्धनका लागि पर्यटन उद्योगको विकाससमेत जोडिएको हुन्छ । तसर्थ पर्यटन उद्योग र हस्तकला उद्योगबीचमा सहकार्य, समन्वय आवश्यक छ । महासंघले हस्तकला उद्योग व्यवसायसँग प्रत्यक्ष परोक्ष सरोकार राखी विद्यमान ऐनकानूून, उद्योग व्यवसाय ऐन, वैदेशिक लगानी तथा प्रविधि, हस्तान्तरण ऐन, भन्सार ऐन, बीमा ऐन, आयकर ऐन, कम्पनी ऐन, विदेशी विनिमयसम्बन्धी ऐन, विद्युतीय कारोबार ऐन आदिमा राखिएका प्रावधानबाट पर्ने असरको समीक्षा गर्दै संशोधनका लागि पहल गर्नुपर्छ । युवा उद्यमी तथा व्यवसायीहरूलाई आकर्षित गर्न तालीम, गोष्ठी सेमिनार, कार्यशाला, प्रदर्शनीको आवश्यक छ । राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमहरूका लागि हस्तकलासम्बन्धी चेतनामूलक वृत्तचित्र, श्रव्यदृश्य सामगी्रहरू प्रकाशन प्रसारण गर्ने कार्यले आम जनमानसमा हस्तकलाको योगदान, अवस्था पहिचान आदिको बारेमा सचेत गराउँछ । एक्काइसौं शताब्दी प्रचारप्रसारको युग भएकाले नेपाली हस्तकलाको व्यापक रूपमा प्रचार गरी उत्पादन, प्रयोग, खरीद, विक्रीमा आकर्षित गर्न जरुरी छ । व्यापार, मेला तथा प्रदर्शनीमा सहभागी हुँदा प्रवर्द्धन, प्रचार, प्रसार, जनसम्पर्क, हस्तकलाको माग, निर्यातमा वृद्धि तथा नयाँ ग्राहकसमेत प्राप्त गर्न सकिने हँुदा यसका लागि महासंघबाट वार्षिक क्यालेन्डर तय गरी जुट्नु आवश्यक छ । नेपाली हस्तकला उद्योग तथा व्यापारमा देखिएका वर्षौंदेखिका समस्याहरू शिक्षा तथा तालीमको अभाव, प्रवर्द्धनको कमी, युवाहरूमा हस्तकलाप्रति निरुत्साही भावना, सरकारी सहयोगको अभाव तथा हस्तकला निर्यातमा राज्यले दिएको नगण्य प्रोत्साहनलाई छलफल, विचार र विमर्श गरी समाधानमा जुट्नु आवश्यक छ । नेपालले हस्तकलाको विक्रीका लागि नयाँ मुलुकहरू पनि पहिचान गर्नुपर्छ र निर्यात गरिरहेका देशहरूबाट पनि उपभोक्ताहरूको रोजाइ, छनोट, चासो, दुःखेसो, गुनासोहरू संकलन गरी अनुसन्धान तथा सर्वेक्षण गर्नुपर्ने हुन्छ । तथ्यांक र अनुसन्धानबाट उद्योग तथा व्यवसायका मूल समस्याहरूको जरोसम्म पुग्न सकेमात्र यसलाई दिगो, सक्षम, आकर्षक बनाउन सकिन्छ । यसका लागि सामूूहिक पहल जरुरी छ । सन् १९७२ देखि २००५ सम्मको आँकडा हेर्दा नेपाली हस्तकला उद्योगको निर्यात उल्लेखनीय देखिन्छ । सन् २००५ पश्चात् मुलुकमा आएको विभिन्न परिवर्तन, महामारी, नाकाबन्दी आदिका कारणले गर्दा नेपाली हस्तकलाको बजार खस्केको देखिन्छ । गुणस्तर कच्चापदार्थ, डिजाइन, मूूल्य, प्याकेजिङ, प्रचारप्रसार, तालीम, बजार अनुसन्धान, प्रविधि, शीप, भौतिक पूर्वाधार, कानूनी संरचना, हौसला तथा प्रोत्साहनको अभावजस्ता कारणले नेपाली हस्तकलाको उद्योग तथा व्यापारमा असर गरिरहेको छ । त्यस्तै वनजन्य, धातुजन्य, कृषिजन्य, माटोजन्य, पशुजन्य, ऊनजन्य कच्चा पदार्थहरूको सहज, सरल, पहुँच भएमा नेपाली हस्तकलाको उत्पादनको क्षेत्रमा मनग्य विकास हुन सक्छ । विश्व बजारमा जाने नेपाली हस्तकलाको महत्त्वपूर्ण अंश रहेको नेपाली पश्मिनाका लागि चाहिने कच्चा पदार्थ हिमाली बाख्रा अर्थात् च्याङ्ग्राको पालनमा सरकारले हिमाली क्षेत्रमा प्रोत्साहन गरेमा उद्योगलाई सहज हुने तथा सँगसँगै किसानको जीवनस्तर पनि वृद्धि हुने दोहोरो फाइदा हुनेछ । नेपालमा रहेको वनपैदावारबाट उत्पादन गरिने हस्तकलाका लागि चाहिने कच्चापदार्थको सहजताका लागि उद्योग प्रयोजनमा प्रयोग गर्ने बनजन्य कच्चा पदार्थको ढुवानी, ओसारपसार आदिमा स्थानीय निकाय, समुदाय, प्रहरी, प्रशासनबाट हुने अवरोध, व्यवधान, हैरानीलाई कम गर्न आवश्यक छ । नेपालबाट विदेशतर्फ निर्यात गरिने हस्तकलामा सरकारबाट दिइने नगद प्रोत्साहनलाई बढाउन जरुरी देखिन्छ । नेपाली हस्तकला बजारका मूूलभूूत समस्याहरूमा विदेशी तयारी हस्तकलाको नेपाली बजारमा आयात, नेपाली हस्तकलाको प्रचारप्रसार, विज्ञापन प्रवर्द्धनको अभाव, उचित बजार मूूल्यको अभाव, प्रभावकारी ऐन नियमावलीको अभावजस्ता कारणले गर्दा स्थानीय बजार प्रभावित रहेको छ । त्यस्तै हस्तकलाको मुख्य समस्याका रूपमा देखिएको ढुवानी हो । उत्पादन विन्दुबाट सीधै उपभोक्ताबिन्दुसम्म नपुग्नु तथा उत्पादनको बारेमा स्पष्ट प्रमाणित लिपिबद्ध लिखतहरू उपलब्ध नहुनु पनि समस्या हो । विश्व इ–कमर्शतर्फ बढिरहेको अवस्थामा नेपाली हस्तकला उद्योगहरूले पनि यो अवधारणालाई अवलम्बन गर्न आवश्यक छ । त्यस्तै हस्तकलात्यसको प्याटेन्ट राइट नहुँदा सृजनाको अनाधिकृत नक्कल, चोरी आदिबाट कलाकर्मीहरूमा रहेको उदासीनता तथा पीडाबाट नव सृजनामा असर परिरहेको छ । सरकारले मूूल्य अभिवृृद्धि कर ऐन २०५२ को जारीसँगै हस्तकलालाई कर छूटमा राखेको छ । तथापि पूर्णरूपमा लागूू हुन नसकेको अवस्था छ । नेपालबाट विदेशमा प्रतिनिधित्व गर्ने अवैतनिक महावाणिज्य दूूतहरूबाट र राजदूतहरूबाट ती देशहरूमा स्थानीय बजारमा नेपाली हस्तकलाको प्रवर्द्धन, प्रचारप्रसार गर्न जरुरी छ । यूरोपेली संघका १५ राष्ट्र तथा अमेरिका, क्यानडा, जापान, दक्षिण कोरिया, बेलायत, रसिया, दक्षिण अमेरिकी राष्ट्रहरू तथा दक्षिण पूूर्वएशियाली राष्ट्रहरूमा पहल गर्न सके नेपाल हस्तकला बजारल विस्तार हुन सक्छ । डिजिटल अर्थतन्त्रमा प्रभावकारी रहेको सामाजिक सञ्जालमा नेपाली हस्तकलाहरूको ब्रान्डिङ गर्न जरुरी छ । समग्र हस्तकला उद्योगी तथा हस्तकला निर्यातकर्ता व्यवसायी, स्थानीय हस्तकला व्यापारीहरूले सामूहिक सोचको विकास गरी समग्र हस्तकलाको पाई अर्थात् बजार बढेमा सबैले धेरथोर फाइदा पाउने सोच विकास गर्न जरुरी छ । उद्योग बढाउने, बजार विस्तृतीकरण गर्ने, बजारलाई विभिन्न विशेषताका आधारमा विविधीकरण गर्ने, बजार विस्तार गर्ने, गुणस्तरमा र विश्वसनीयतामा बढावा दिने कुरामा अग्रसर हुनुपर्छ । प्रविधि, गुणस्तर, जनशक्ति र बजारको विकास आजको आवश्यकता हुन् । हस्तकला उद्योगमा हस्तकलाका उत्पादनहरूमा निखार र एकरूपता ल्याउन प्रविधिको प्रयोग गर्नुपर्छ साथै प्याकेजिङ, उत्पादित सामानहरूको विवरण तथा जानकारी आदि विषयमा सचेत हुन जरुरी छ । नेपाली हस्तकलाका कालिगढहरूका लागि देश विदेशमा क्षमता अभिवृद्धि तथा त्यसपश्चात् पेशामा निरन्तरता, प्रतिबद्धताको निश्चितता एवं जागीर छाड्ने तथा तलबमा मोलमोलाइ गरी एकबाट अर्कोमा सर्ने वातावरणको कमी गराउनुुपर्छ । नेपालबाट विदेश निर्यात हुने ७० किसिमका हस्तकलाहरूमा वर्गीकरण गरी खास समस्याको पहिचान गरी त्यस क्षेत्रमा आबद्ध निर्यातकर्ता तथा उत्पादकहरूको बीचमा गहन अन्तरक्रिया छलफल गरी निर्यातका बेला उपभोक्ताबाट आएका प्रतिक्रिया, गुनासा र सुझाव निर्यातकर्ताहरूबाट संकलन गरी हस्तकला उत्पादकहरूले उत्पादनसँग सम्बन्धी समस्याहरू हल गर्न सामूूहिक पहल गर्ने तथा उत्पादकहरूले पनि निर्यातकर्ताबाट लिइएका सुझाव कालिगढसम्म पुर्‍याई गुणस्तरमा सुधार गर्न जरुरी छ । साथै ऐन, नियम, कार्यविधि, नीतिहरूबाट सृजित समस्याको समाधानका लागि प्रश्नावली तयार गरी आम सदस्यमाझ पठाउने र संकलन गर्ने तत्पश्चात् उक्त विषयलाई लिपिबद्ध गरी समयसमयमा पत्रकार सम्मेलन गरी राजनीतिक, कर्मचारी, नीति निर्माण तथा जनमानस तहमा सुसूचित गराउन जरुरी छ । प्रविधि हस्तान्तरण, क्षमता हस्तान्तरण, पुस्तान्तरण गर्न परिष्कृत सोच जरुरी छ । मुलुकमा सबै क्षेत्रमा ज्ञान हस्तान्तरणको सोच संस्कारको कमी छ, जसलाई हस्तान्तरण गरिने हो त्यो वर्ग पनि सिक्न, जान्न र बुझ्नका लागि सचेत, गम्भीर र उद्यत हुन आवश्यक छ । नेपाली हस्तकला क्षेत्रको विकास र विस्तारका लागि हस्तकला उद्योग निर्यात आदि विषयबाट समग्र मुलुकमा हुने प्रभावलाई उजागर गर्नुपर्छ । हस्तकलाबाट रोजगारी सृजना, निर्यात तथा कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा वृद्धि गरी राष्ट्रिय आयमा योगदान, विदेशी मुद्रा आर्जन, नेपाली मूूल्य बराबरको स्थानीय कच्चा पदार्थको प्रयोगबाट स्थानीय जनतामा लाभ, स्थानीय बजारमा हस्तकला विक्रीबाट सरकारलाई राजस्व तथा निर्यातबाट नेपाल र अन्य देशबीच हुने व्यापारघाटा कटौतीमा योगदान मिल्छ । नेपालमा वातावरण तथा पर्यटनको विकासमा यो उद्योगको योगदान अर्को उदाहरणीय पक्ष हो । धूवाँरहित उद्योगका रूपमा परिचित हस्तकला उद्योगले वातावरण जोगाउन योगदान गरेको छ । यति नै बराबरको निर्यात गर्न अन्य उद्योगले वातावरणमा असर गर्छ । तर, वातावरणलाई कुनै हानि नगरी स्वच्छ तथा सफा किसिमबाट उत्पादन गर्ने उद्योगको पहिचान तथा बढावा जरुरी छ । साथै नेपालमा आउने पर्यटकलाई आकर्षणको केन्द्र बनेको नेपाली कलाकृतिको प्रतिबिम्ब नेपाली हस्तकलाबाट पर्यटन उद्योगको विकास तथा प्रचार प्रवर्द्धनमा महत्त्वपूर्ण टेवा पुगेको छ जसमा नेपालमा आउने अधिकांश पर्यटकले नेपालबाट भ्रमणपश्चात् स्वदेश फर्कंदा उपहारका रूपमा लैजाने मुुख्य वस्तु नेपाली हस्तकला हो । हस्तकला उद्योगको विकास, प्रवर्द्धन र उत्थानलाई राज्यले प्राथमिकतामा राखेर यस क्षेत्रलाई सहुलियत दिँदै नेपाली हस्तकला विदेश निर्यातका लागि दूतावासको पहलमा निर्यात प्रवर्द्धन योजना बनाउनुपर्छ । उत्पादक, सरकार, बजार, निर्यातकर्ता, स्थानीय विक्रेता तथा ग्राहकसँग नियमित सम्पर्क संवाद, अन्तरक्रिया हुनुपर्ने भएकाले महासंघबाट वार्षिक कार्यक्रम तालिका बनाएर अगाडि बढ्नुपर्छ । यसका लागि हस्तकला उद्योगमा गर्नुपर्ने कार्यहरूलाई प्राथमिकताको आधारमा विभाजन गर्नुपर्छ । उत्पादकहरूका समस्या र अपेक्षा पहिचान गरी ती समस्या समाधान गर्न तत्काल र आगामी दिनमा गर्न सकिने कदम केके छन् छुट्ट्याउनुपर्छ । सबै कार्य एकैपटक गर्न चुनौतीपूर्ण हुन्छ । हस्तकला व्यवसायको समग्र समस्या समाधानका विषयमा सोच, विचार, चेतना, प्रतिबद्धता र प्रतिज्ञाबाट विनापैसा गर्न सकिने पहल तत्काल थाल्नुपर्ने हुन्छ । उद्योगमा देखिएको जनशक्तिको अभावलाई कम गर्न केकस्ता कदम अगाडि बढाउन सकिन्छ भन्ने विषयमा तालीम, शीप विकास, क्षमता अभिवृद्धि, वृत्ति विकास, ज्याला, जीवनस्तर उठानजस्ता गम्भीर विषयहरूमा सूक्ष्म अध्ययन गरी वास्तविक यथार्थ समस्यालाई क्रमबद्ध रूपमा समाधान गर्नुपर्छ । साथै, कार्यरत कालिगढ, कलाकर्मीहरूको तलब, ज्याला, सुविधा र वृत्ति विकासका योजनालाई सर्वे गरी महासंघबाट सबै सदस्यका लागि एकरूपता ल्याउनुपर्छ । निर्यात, रोजगारी, राजस्व, दक्ष जनशक्ति, स्थानीय कच्चापदार्थ प्रयोग तथा आयातित कच्चा पदार्थ, आयातित प्रविधि, मेशिन, प्रविधिलाई स्पष्ट रूपमा तथ्यांकमा निकाल्नुपर्छ । हामीले हाम्रा सबल, सकारात्मक, दूरगामी, महत्त्वपूर्ण योगदानहरूलाई खुलस्त रूपमा बाहिर ल्याउन सकेका छैनौं । यसबाट हाम्रो योगदानमा राष्ट्र अनभिज्ञ छ । विश्वबजारमा वातावरण ‘निष्पक्ष व्यापार, जिम्मेवार व्यापार’ तथा कामदारको वृत्ति विकास बारम्बार उठ्ने विषयहरू भएकाले यसमा सचेत र गम्भीर हुन जरुरी छ । आफ्नो उद्योग व्यवसायको सुधार आफैबाट थाल्नुपर्छ । लेखक नेपाल विज्ञापन संघका कार्यकारी निर्देशक हुन् ।

Aarthik Abhiyan आश्विन २०७८