Desh Sanchar

श्रावण २०८०

श्रीलंकालाई हराउँदै भारत फाइनल पुग्दा यस्ता बने रेकर्ड

काठमाडाैँ – भारतले श्रीलंकालाई मंगलबार राति ४१ रनले हराउँदै एसियाकपको फाइनलमा स्थान बनायो। कप्तान रोहित शर्माले ५३ रनको अर्धशतकीय इनिङ खेल्दै लो स्कोरिङ म्याचमा भारतलाई जित दिलाए। उनले अर्धशतक पुरा गरेसँगै एकदिवसीय अन्तराष्ट्रियमा १० हजार रन समेत पुरा गरे। यो एसियाकपमा उनको १० औं ५० प्लसको स्कोर समेत हो। भारतले श्रीलंकालाई हराएँदै फाइनल पुग्दा बिभिन्न […]

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

भारत अष्ट्रेलियासँग पराजित, बने यस्ता रेकर्ड

भारतले तेस्रो टी–२० क्रिकेट श्रृंखलामा अष्ट्रेलियासँग हार बेहोरेको छ ।

HamraKura कार्तिक २०८०

कतारमा हुन गइरहेको फिफा फुटबल विश्वकप यति धेरै विवादित किन ?

यो बर्ष फुटबल विश्वकप मध्य एशियाली देश कतारमा हुन गइरहेको छ। यो अहिलेसम्को सबै भन्दा विवादित विश्वकप समेत भएको बताइन्छ। कतारलाई यो विश्वकप आयोजनाको अवसर कसरी मिल्यो, स्टेडियम लगायतका पूर्वाधार बनाउने कामदारसँग कस्तो व्यवहार गरियो र विश्वकप आयोजनाको लागि उपयुक्त ठाउँ हो जस्ता प्रश्नहरु यस विश्वकपसंग जोडिएका छन्। फाइनल खेलको लागि कतारमा ७ स्टेडियम, एउटा नयाँ विमानस्थल, नयाँ मेट्रो र सदःहरु बनाइएको छ। जुन स्टेडियममा फाइनल खेल खेलिनेछ त्यहि स्टेडियममा नै ९ दोस्रो खेलपनि हुनेछ र यो नयाँ शहरको केन्द्रबिन्दु समेत हो। तर कतारको यो परियोजनासँग जोडिएका ३० हजार प्रवासी मजदुरसंग गरिएको व्यवहारलाई लिएर आलोचना खेपिरहनु परेको छ। सन २०१६ मा मानवअधिकार समुह एम्नेष्टी इन्टरनेश्नल ले कतारमा मजदुरहरुसंग जबर्जस्ती काम गराएको आरोप लागेको थियो। धेरै मजदुरहरुलाई पर्याप्त सुविधाको अभावमा एकै कोठामा राखिने र बस्ने ठाउँ पनि गुणस्तरीय र सफा नहुने, काममा भर्ना गर्दा मोटो रकम लिने र कामदारहरुलाई उनीहरको पासवर्ड खोसिने जस्ता ब्योहार कतार सरकारबाट भएको छ भने आरोप लाग्दै आएको छ। सन् २०१७ मा कतार सरकारले प्रवासी मजदुरहरुलाई गर्मिमा काम गर्नबाट रोक्ने, कामको घण्टा सिमिति गर्ने र क्याम्पमा बस्ने व्यवस्था गरेको थियो। तर ह्युमन राइट्स वांचको २०११ को रिपोर्टमा भनिएको थियो। विदेशी कामदार अहिले पनि तलबमा अत्यधिक कटौती भएको छ। त्यस्तै दिनभर कयौं घण्टा काम गरे पश्चात कयौं महिनासम्म बीना पारिश्रमिक काम गर्न मजबुर गरिएको कतार सरकारमाथि आरोप छ। एम्नेष्टी इन्टरनेश्नलका अनुसार कफला वा स्पोन्सरशिप प्रणालीलाई खत्तम गरेपनि कर्मचारीहरुलाई दबाबमा राखिएको थियो। कफला वा स्पोन्सरशिप प्रणाली मातह नियुक्ति गरिएको वा सहमतीमा राखिएका कर्मचारीहरुलाई जागिर छोड्न प्रतिबन्ध लगाईएको थियो। यस्ता सुधारका कार्यक्रम प्रभावकारी रुपमा लागू गर्नलाई सफलता मिलिरहेको एम्नेष्टी इन्टरनेश्नलको भनाई छ। नियम तोड्ने कम्पनीको संख्या लगातार कम भएको छ। कति मजदुरको भयो मृत्यु ? फेव्रुरी २०२१ मा गार्ड़ीएन पत्रिकाले भनेको थियो, कतारले जबदेखि विश्वकप पाएको छ। त्यो बेलादेखि भारत, नेपाल, पाकिस्तान, बंगलादेश र श्रीलंकाबाट करिब ६५०० को मृत्यु भएको छ। अधिकारीहरुले मृत्युको जुन तथ्यांक दिएका छन् त्यसमा मृतकको पेशा वा स्थानको आधारमा बर्गिकरण गरिएको छैन। तर श्रम अधिकार समुह फेयरस्केयरका अनुसार मृत्यु हुनेहरुमा धेरैजसोले पूर्वाधारको परियोजनामा काम गर्ने गर्दथे। यस बिषयमा कतार सरकारले भने मृतकको संख्या धेरै भनिएको आरोप लगाएको छ। कतार सरकारको अनुसार यसरी मृत्यु हुनेमा कयौं बर्षदेखि कतारमा बसेर त्यहीं काम गर्दै आएकाहरु पनि रहेका छन्। कतार सरकारको अनुसार मृतक हुनेहरुमा कयौं मानिसहरु भवन निर्माणको क्षेत्रमा काम गरेका थिएनन। कतारकाअनुसार सन् २०१४ देखि २०२० को बीचमा विश्वकप स्टेडियम बनाउने मजदुरहरुमा ३७ जनाको मात्रै मृत्यु भएको छ। यसमा ३४ जनाको मृत्यु कामको कारण नभएको कतारको दाबी छ। तर अन्तराष्ट्रिय श्रम संगठन, आइएलओं को अनुसार कतारले अचानक र अप्रत्याशित तरिकाबाट मृत्यु भएका मजदुरलाई मृत्युको गणनामा गणना गरेको छैन। कतार सरकारले मृत्यु हुनेहरुलाई हृदयघात, हिटस्ट्रोक जस्तो कारण देखाएको आइएलओको आरोप छ। आइएलओले कतारमा सरकारी अस्पताल र एम्बुलेन्स सेवाबाट मृत्यु हुनेको तथ्यांक जम्मा गरेको जनाएको छ। यसमा विश्वकप परियोजनासंग जोडिएका मृत्युको तथ्यांक पनि सामेल छन्। यस तथ्यांकको अनुसार सन् २०२१ मा ५० मजदुरको मृत्यु भएको छ भने ५०० भन्दा बढी गम्भीर रुपमा घाइते भएका छन्। त्यस्तै ३७ हजार ६०० जनालाई मध्यम तहको चोट लागेको छ। यी मृत्यु तथा गम्भीर दुर्घटनाका कारण उचाईबाट खस्नु, सडक दुर्घटना र अन्य बस्तु शरीरमा खस्नु रहेको आएलओको अध्ययनमा देखाएको छ। क्या एलजिबिटि समुदायका मानिस सुरक्षित छन् ?कतार एउटा रुढीवादी मुस्लिम देश हो र यहाँ समलैंगिक सम्बन्ध अबैध छ। एलजिबिटि समुदायका अधिकारिहरुले समर्थन गर्ने समुहले प्रतियोगिता सुरु हुनु भन्दा पहिल्यै फिफा र कतारको आयोजना समितिलाई केहि परिवर्तन गर्न भनेको थियो। यो परिवर्तनले समुदायको सुरक्षा सुनिस्चित गर्ने, कतारमा प्रवेशको अधिकारलाई सुनिश्चित गर्ने र एलजीबिटि संग जोडिएका मुद्दा सम्बन्धमा चर्चा प्रतिबन्ध नलगाउने माग सामेल छन्। कतार विश्वकपका आयोजकहरुले पहिले भनेका थिए कि सबैलाई स्वागत छ। तर समलैंगिक र गैर समलैगिंकको तर्फबाट स्नेहका सार्वजनिक प्रदशन गर्नु आफ्नो परम्पराको हिस्सा नभएको उनीहरुको दाबि छ। कतारलाई विश्वकपको आयोजना कसरी पायो ?बर्ष २०१० मा जब फिफाले कतारलाई प्रतियोगिता आयोजना गर्न पाउने घोषणा गर्यो। त्यो समय देखि अहिलेसम्म कतार विवादको घेरामा रहेको छ। एउटा निकै सानो समुद्र देश जसको फुटबल इतिहास पनि सानो छ । विश्वकपका लागि कहिल्यै पनि छनौट भएको रेकर्ड छैन। यस्तो देशले जब अमेरिका, अष्ट्रेलिया, दक्षिण कोरिया र जापान जस्तो देशलाई पछाडी छोडेर प्रतियोगिता आयोजनाको अवसर पाउनु आफैंमा चमत्कार र आश्चर्यजनक हो। फिफाका अधिकारीहरुलाई घुस दिएर प्रतियोगिता आयोजना पाएको पनि कतारमाथि आरोप लाग्दै आएको छ। यद्दपी फिफाले यी आरोपलाई स्वतन्त्र जांच गराएको थियो र कुनै पनि ठोस प्रमाण भेटेको थिएन। कतारले यी आरोपहरुलाई अस्विकार गरेको छ। उसले प्रतिनिधिहरुको भोट किनेको भन्ने थियो तर फ्रान्सका अधिकारी सम्मेलित जांच टोलिको अनुसन्धान अहिलेपनि जारी छ। बर्ष २०२० मा अमेरिकाले फिफाका तीन अधिकारीहरुमाथि कतारबाट मोटो रकम लिएको आरोप समेत लगाएको थियो। जाडोमा किन हुँदैछ कतारमा विश्वकप ?विश्वकप प्रतियोगिता सामान्यतया जुन र जुलाईमा आयोजना हुने गर्दछ। तर कतारमा बर्षका यी महिनाहरूमा औशत तापमान करिब ४१ डिग्री सेल्सियर हुन्छ र यो ५० डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने गर्दछ। यस्तो गर्मि खतरनाक हो र यस्तो स्थितिमा ९० मिनेट फुटबल खेल्ने कुरा सोच्न पनि सकिदैन। विश्वकप आयोजनाको बोलि लगाउने क्रममा कतारले एडभान्स एयर कन्डिसनको प्रयोग गर्ने प्रतिबद्दता गरेको थियो। स्टेडियम र परिक्षण पिच जस्तो ठाउँलाई २३ डिग्री सेल्सियससम चिसो गर्ने कतारको दाबी थियो। जबकी २०१५ मा फिफाले यो निर्णय लियो कि विश्वकप फुटबल २०२२ को आयोजना जाडोमा आयोजना गरिने छ। विश्वकप २१ नोभेम्बरदेखि सुरु हुनेछ र फाइनल डिसेम्बरमा खेलिनेछ। यसको अर्थ कयौं देशहरुको क्लब फुटबल सिजनको ठिक बीचमा पर्नेछ। र विश्वकपका कारण क्लबका खेलहरुमा बाधा आउँन सक्नेछ। उदाहरणको लागि इंगलिस प्रिमियर लिग १३ नोभेम्बरदेखि २६ डिसेम्बरको बीच कुनै खेल खेलिने छैन। र यसको भर्पाइको लागि २०२२-२०२३ सिजन सामान्य भन्दा एक साता पहिले सुरु हुनेछ र एक हप्तामा सकिनेछ।

Bizpati फाल्गुन २०७८

निर्यात व्यापारका चिन्ताजनक संकेतहरू

गत आर्थिक वर्ष (अब) २०७७/७८को प्रथम ७ महीनाको तुलनामा चालू आव २०७८/८९ मा नेपालको निर्यात व्यापारमा ८८ दशमलव ३ प्रतिशतले वृद्धि भएको भन्सार विभागबाट प्रकाशित तथ्यांकमा उल्लेख गरिएको छ । सरसर्ती हेर्दा समीक्षा अवधिमा भएको यसप्रकारको वृद्धिलाई उत्साहजनक नै मान्नुपर्छ । परन्तु वैदेशिक व्यापारका प्रवृत्तिहरूलाई तथ्याकको समष्टि र व्यष्टिका आधारमा विश्लेषण गर्ने परिपाटी विकास हुन नसक्दा उत्साहभित्रमा निरुत्साह र निरुत्साहभित्रका उत्साहहरू प्रतिबिम्बित हुन सकेका छैनन् । भन्सार विभागबाट तथ्यांक प्रकाशित भएपछि सञ्चारमाध्यमहरूमा निकासी व्यापारमा उत्साहजनक वृद्धि भएको, निर्यातले रेकर्ड कायम गरेको जस्ता तस्वीरहरू सार्वजनिक भएका छन् । परन्तु, यस अवधिमा निर्यातमा केही निरुत्साहजनक संकेतहरू पनि भेटिएका छन् । नेपालको कुल निर्यातमा करीब २८ प्रतिशत अंश ओगटी रहेका भटमासको तेलको निर्यात आर्थिक वर्षको शुरुआतदेखि नै घट्न थालेको छ । चाल आवको शुरू महीना साउनमा भटमासको तेलको निर्यात रू. ८ अर्ब ९९ करोड रहेकोमा माघ महीनामा आइपुग्दा उक्त निर्यात रू. २ अर्ब ५८ करोडमा सीमित हुन पुगेको छ । उक्त ह्रासलाई परिपूर्ति गरिरहेको पामतेलको निर्यातमा पनि पुस र माघ महीनामा ठूलो ह्रास आएको छ । यी २ महीनामा पामतेलको निर्यातमा क्रमशः ४५ दशमलव ९ प्रतिशत र ५२ दशमलव १ प्रतिशतले ह्रास आएको छ । यसरी यस अवधिमा मङ्सिर महीनामा रू. ८ अर्ब ४० करोड पुगेको पामतेलको निर्यात माघ महीनामा रू. २ अर्ब १८ करोडमा खुम्चिएको छ । माघ महीनामा रू. १२ अर्ब ८१ करोड बराबरको कुल निर्यात भएकोमा उक्त महीनामा भटमास र पामतेलको अंश क्रमशः २० र १७ प्रतिशतमा खुम्चेको छ । उक्त महीनाको कुल निर्यातमा यी दुईओटा वस्तुको अंश करीब ३७ प्रतिशत रहेको छ । जबकि समग्रमा चालू आवको माघ महीनासम्मको कुल निर्यातमा यी दुईओटा वस्तुको योगदान करीब ५४ प्रतिशत रहेको छ । मुलुकको निर्यातमा आधाभन्दा बढी योगदान दिने यी दुईओटा वस्तुको निर्यातमा आएको यसप्रकारको ह्रासले मुलुकको समग्र निर्यातमा केही अशुभ संकेत गरेको छ । भटमासको तेल र पाम तेल मात्रै हैन, यस अवधिमा तयारी पोशाक, चिया, पश्मिना सल, पाउपोश, ढुटो, शिरपोश, रेशम अन्य उत्पादनहरू, लेन्स र ट्रान्सफरमरको निर्यात यी २ महीनामा लगातार रूपले घटेको छ । उपर्युक्त ह्रासले केवल अंकलाई प्रतिनिधित्व गर्दैन परन्तु यस्ता वस्तु उत्पादन गर्ने उद्योगहरूको भविष्यतर्फ पनि केही अशुभ संकेत गर्छ । उपर्युक्त १२ ओटा वस्तुले नेपालको कुल निर्यातमा करीब ६१ प्रतिशत अंश राख्छन् । विगतमा पनि नेपालले यस्ता समस्या बारम्बार भोग्दै आएको छ । कोटा प्रथाको व्यवस्थासँगै वनस्पति तेल, बालश्रम र गुणस्तरको विवादसँगै ऊनी गलैंचा, तथा मल्टी फाइबर सम्झौताको खारेजीसँगै तयारी पोशाक र पश्मिना सलको निर्यातमा यस्तै संकेतहरू देखिएका थिए । परन्तु उक्त समस्यालाई समयमै सम्बोधन गर्न नसक्दा ती वस्तुहरूको निर्यातमा ठूलो ह्रास आई धेरै उद्योगहरू नै धराशयी भएको र लाखौंको संख्यामा रोजगारीहरू गुमेको र मुलुकको वैदेशिक व्यापारमा जडता आएको धेरै समय भएको छैन । उपर्युक्त पक्षलाई दृष्टिगत गर्दै यी वस्तुको निर्यात कायम गर्न र अभिवृद्धि गर्न समयमै सोच्नु आवश्यक देखिन्छ । चालू आर्थिक वर्षका पछिल्ला २ महीनामा लगातार निर्यात घटिरहेका उपर्युक्त वस्तुहरूलाई दुई भागमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ । भटमासको तेल र पामतेलको निर्यात घट्नुमा आपूर्ति पक्षीय व्यवधानभन्दा पनि माग पक्षीय आशंका र व्यवधान बढी जिम्मेवार रहेको छ । मागपक्षीय आशंका र व्यवधानलाई सम्बोधन गर्ने उपयुक्त उपाय भनेको आर्थिक कूटनीतिको परिचालन नै हो । नेपाल भारत मित्रता र नेपालको भारतसँगको बढ्दो फराकिलो व्यापारघाटा भारतका भटमासको तेल र पाम तेलको निर्यातको निरन्तरताको लागि आर्थिक कूटनीति परिचालनका केही औजारहरू हुन् । यस पक्षलाई जत्ति दक्षताका साथ सम्बोधन गर्न सकिन्छ, यी दुईओटा वस्तुहरूको निर्यातमा आउने ह्रासलाई त्यत्ति नै चाँडो सम्बोधन गर्न सकिन्छ । डलर तिरेर भारू किनिरहेको वर्तमान समयमा ३० प्रतिशतभन्दा माथितिर नै मूल्ययोग भई भारत निर्यात भई भटमासको तेल, पामतेल र सूर्यमुखीको तेलको निर्यात नेपालका लागि अति महत्त्वको विषय पनि हो । यसै गरी निर्यातमा ह्रास आइरहेका अन्य वस्तुहरूको निर्यातमा आपूर्ति पक्षीय बाधाहरू न्यून गर्न विशेष पहल हुन आवश्यक छ । निर्यातयोग्य उद्योगको लागत न्यूनीकरण, क्षमता सबलीकरण र निर्यात सरलीकरण उपायहरू यस पहलको केन्द्रमा रहेका छन् । छिमेकी मुलुक भारत र चीनले निर्यातजन्य उद्योगको लागत न्यूनीकरण, क्षमता सबलीकरण र निर्यात सरलीकरणका चालेका कदमहरू हामीले पनि अपनाउनु आवश्यक छ । यी तीनओटा पहलले नेपाली वस्तुलाई मूल्यमा थप प्रतिस्पर्धी बनाउने, गुणस्तरमा थप विश्वसनीय बनाउने र आपूर्ति क्षमता थप सुनिश्चिता ल्याउने निश्चित छ । यसरी नेपालको निर्यातमा वर्तमान समयमा देखिएको ह्रासोन्मुख झुकावलाई उपर्युक्त विधिबाट समयै सम्वोधन गर्नु आवश्यक छ ताकि निर्यात व्यापारलाई ‘पुनः मूषिको भव’ को अवस्थामा जानबाट जोगाउँदै नयाँ उचाइ छुन सकियोस् । यसका लागि नेपाल सरकार, निजीक्षेत्र ( छाता संगठन र उद्यमी), अनुसन्धानकर्ता र प्रबुद्ध नागरिकहरूको संयुक्त प्रयास हुन जरुरी देखिएको छ । व्यापार तथा निर्यात प्रवर्द्धन केन्द्रका वरिष्ठ अधिकृत बजगाईंका यी विचार निजी हुन् ।

Aarthik Abhiyan माघ २०७८

भारतीय कांग्रेस नेताको विवादास्पद अभिव्यक्ति- कंगनाको गालाभन्दा चिल्लो सडक बनाउँछु

Lokaantar मंसिर २०७८

विप्रेषण घट्नुमा क्रिप्टोकरेन्सीको आशंका

पछिल्लो समय क्रिप्टोकरेन्सीमा प्राप्त हुने विप्रेषण उपयोग भइरहेकाले विप्रेषण आप्रवाहमा कमी आएको आशंका गरिएको छ । विशेषत: क्रिप्टोकरेन्सीहरू डिजिटल विधिमा गणना हुने मुद्राको प्रारूप हो तर भौतिक मुद्राहरू होइनन् । क्रिप्टोकरेन्सी परम्परागत मुद्राको कुनै पनि रूप वा संरचनाहरू र सरकारी निकाय वा बैंकिङ संस्थाहरू जोडिएका हुँदैनन् । शुरूमा भौतिक मुद्रासँग सम्बद्ध कुनै विधिहरूजस्तै डेबिट वा क्रेडिट कार्डमार्फत यो मुद्राको खरीदका लागि भुक्तानी गरिन्छ वा आफूले प्राप्त गर्नुपर्ने रकमलाई डिजिटल रूपमा नै प्राप्त गरिन्छ । त्यसपछि भने सबै प्रकारका लेनदेनहरूलाई त्यहाँको स्थापित प्रणालीले विस्थापित गर्छ । क्रमश: खरीद गरिएको त्यो मुद्राको मूल्यलाई शेयरबजारमा गरेको लगानीजस्तै गरी सट्टेबाजीमा उपयोग हुन्छ । अन्त्यमा अनुकूल समयमा त्यसलाई विभिन्न माध्यमबाट डिजिटल हुँदै भौतिक रूपमा समेत रूपान्तरण गर्न सकिन्छ । क्रिप्टो बजारमा अनौपचारिक माध्यमले प्लेटफर्महरू तयार भएको हुन्छ र सट्टेबाजीको उपकरणका रूपमा विभिन्न नाममा डिजिटल मुद्राहरू तयार हुन्छन् । क्रिप्टोकरेन्सी सञ्जालहरू सामान्यतया नि:शुल्क हुन्छन् र जो कोहीले प्रयोग गर्नका लागि खुला रहन्छन् । कोभिड १९ को विश्वव्यापी महामारीसँगै वैदेशिक श्रम बजार संकटमा परेकाले मुद्राको बचतसँगै नेपालीहरूको उपभोग चक्रमा ठूलो प्रभाव परेको देखिन्छ । नेपालमा विप्रेषण घट्नुमा भने क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी भएको आशंकाले मात्र हेर्नु सर्वथा अनुचित छ । क्रिप्टोकरेन्सीको सट्टेबाजीमा विप्रेषणको रकम उपयोग भएको छ वा छैन भन्ने आशंका निवारणका लागि यसमा आबद्ध लगानीकर्ताको चरित्र, नेपालको विप्रेषणको आप्रवाहको चरित्र, पछिल्लो विप्रेषण आप्रवाहको अवस्था र समग्र अर्थतन्त्रमा परेको प्रभावका बारेमा अध्ययन एवं विश्लेषण हुनुपर्ने देखिन्छ । पछिल्लो समय विश्वभर विभिन्न मुलुकले औपचारिक अर्थतन्त्रमा पर्ने प्रभावका बारेमा धेरै शोध र अनुसन्धान गरिरहेका छन् । चुङ–आङ विश्वविद्यालय, दक्षिण कोरियामा आबद्ध अनुसन्धानकर्ताहरूले बिटक्वाइन र शेयरमा संलग्न लगानीकर्ताको व्यवहार र चरित्रका बारेमा गरेको अध्ययनअनुसार दुई प्रकृतिका लगानीकर्ता त्यसमा धेरै आबद्ध रहेको देखिएको थियो । यसअनुसार जो सट्टेबाजीमा धेरै अनुभवी छन् तर शेयरबजारको औपचारिक प्रणालीमा आबद्धतामा हुन असमर्थ छन् । तिनीहरू स्वतन्त्रपूर्ण क्रिप्टोको कारोबारमा पहिलो पंक्तिमा देखिएका छन् । यस्ता समूहहरूले पटकपटक सानोसानो एकाइमा लगानी गर्ने, अल्पकालमा अधिक नाफा कमाउने मनसाय राख्ने, बारम्बार रणनीतिहरू परिवर्तन गर्ने र अत्यधिक घाटासमेत प्रवाह नगरेको पाइएको थियो । विशेषत: आप्रवासी कामदारहरू बढी संलग्न हुनुमा उनीहरू आप्रवासन रहेको स्थानमा शेयरबजारमा लगानी गर्ने औपचारिक अनुमति नपाउनु हो । त्यसैगरी दोस्रो प्रकृतिका लगानीकर्ताहरूमा जो पूँजी बजारमा समेत प्राविधिक औजारहरू र सूचकहरूको विश्लेषण गर्न सक्षम छन् उनीहरू बढी संलग्न रहेको देखिएको थियो । अर्थात् बजारको उच्च अस्थिरतामा रमाउन चाहने प्रकृतिका व्यक्ति वा अल्पकालीन लगानीकर्ताहरू र विशेषत: शेयरबजार वा अन्य डेरिभेटिभ प्लेटफर्ममा जुवा खेल्ने खोज्ने प्रवृत्तिका व्यक्तिहरू क्रिप्टोतर्फ आकर्षित रहेको देखिएको थियो । पछिल्लो समय आप्रवासनमा रहेका धेरै नेपालीहरू पनि क्रिप्टोतर्फ मोडिएका विभिन्न तथ्यहरू सार्वजनिक भएका छन् । आप्रवासनमा रहेका वा अन्य नेपालीहरू जोडिएका सन्दर्भ र संलग्न कारोबारहरूलाई चार प्रकारले विभाजन गरी हेर्न सकिन्छ । पहिलो पंक्तिमा आप्रवासमा रहेको दक्ष र उच्च अध्ययन गरेका कामदारहरू जो विभिन्न मौद्रिक उपकरणहरूका बारेमा जानकारी राख्छन्, उनीहरू सहज रूपमा प्रवेश गरेको अनुमान गर्न सकिन्छ । अध्ययनमा रुचि राख्ने र प्राविधिक विश्लेषणको धेरथोर जानकारी भएकाहरू अधिकतर क्रिप्टो कारोबारको अनुमति प्राप्त मुलुकहरूमा आबद्ध कामदारहरू क्रिप्टोमा प्रवेश गरेको देखिएको छ । तर, धेरै नेपाली कामदारहरू जो अदक्ष छन् र न्यून तलबमानमा खाडी वा अन्यत्र काम गरिरहेका छन्, उनीहरू प्रवेश गरिरहेको अनुमान गलत हुन्छ । त्यसैगरी दोस्रो समूहमा जहाँवाट नेपालमा सहजै पैसा पठाउन सकिँदैन, ती मुलुकमा रहेका कामदारहरू छन् । नेपाली रेमिट्यान्स सेवा एजेन्सीको सहज उपस्थिति नभएका देशहरू दक्षिण कोरिया, जापान, अस्ट्रेलिया, न्यूजील्यान्डमालगायत मुलुकहरूमा अस्थायी आप्रवासनमा रहेकाहरूको पहुँच क्रिप्टोमा बढी रहेको देखिन्छ । त्यसैगरी अर्को समूहमा नेपालमै रहेकाहरू पनि देखिन्छन्, जो कोही न कोही अर्को मुलुकमा रहेका आफन्त वा व्यक्तिमार्फत कारोबार गरिरहेका छन् । आप्रवासनमा रहेका कामदार आफै आबद्ध हुनु वा साथीभाइमार्फत क्रिप्टोमा संलग्न भएपछि नेपाल आउने रेमिट्यान्स धेरथोर रोकिनु स्वाभाविक हो । चौथो समूहमा भने हुन्डीको साहारा लिएर समेत क्रिप्टोको कारोबार गरिरहेका व्यक्तिहरू भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । सामान्य अर्थमा एक ठाँउमा पठाइने पैसा अर्कोतिर पठाएर वा पैसाको ओसारपसारमार्फत अनुचित लाभ लिने कार्य हुन्डी हो, जुन नेपालमा अवैध हो । तर, हुन्डीको अन्तरराष्ट्रिय सञ्जाल एवं ठूलो चेन रहेकाले त्यसलाई रोक्न नेपाल राष्ट्र बैंक वा सरकार असफल हुन्छ । नेपालको अन्तरराष्ट्रिय व्यापारदेखि पूँजी पलायन गर्नमा समेत हुन्डी प्रयोग भइरहेको छ । कतिपय अवस्थामा नेपालको पैसा नेपालमा रोकेर बाहिरबाट आउने पैसासमेत अन्यत्र परिचालन भइरहेको हुन्छ । पाउने वा पठाउनेले कमिशन तिर्नु नपर्ने र बैंकको भन्दा ज्यादातर सटहीदर एवं सुविधा पाउने भएकाले सर्वसाधारण त्यसतर्फ आकर्षित हुनु अन्यथा होइन । यसर्थ पछिल्लो समय हुन्डीको साहारा लिने र क्रिप्टोमा संलग्न हुनेहरूको संख्या पनि बढेको अनुमान गर्न सकिन्छ । नेपालको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको २७ प्रतिशत विप्रेषणले धानेको छ भने गत वर्ष नेपालले ९ खर्ब ६१ अर्ब रुपैयाँ मुलुक भित्र्याएको देखिन्छ । तर, अवैध माध्यमबाट कति रकम कारोबार भएको छ वा विप्रेषणका रूपमा भित्रिएको छ भन्ने कुनै रेकर्ड छैन । नेपालको अर्थतन्त्रमा विप्रेषणले अन्तरराष्ट्रिय मुद्राको भुक्तानी र बचत खाताको सन्तुलनका लागि प्रभावकारी भूमिका खेलेका छ । विप्रेषण उपयोगको चरित्र भने दोहोरोसमेत छ, किनकि उपभोगमार्फत व्यापारघाटा वृद्धि गर्नमा समेत यसको योगदान छ । विप्रेषणले एकातिर श्रमिकहरूको जीवनस्तरमा व्यापक परिवर्तन ल्याएको छ भने उपभोग प्रणालीमा वैदेशिक वस्तुको वर्चस्वलाई स्थापित गर्दै लगको छ । साथै, विप्रेषणको सामाजिक र सांस्कृतिक प्रभावको पनि नेपालमा गहिरो र त्यसको असर बहुआयामिक क्षेत्रमा परिसकेको छ । दशैं, तिहार वा चाडबाडहरू विप्रेषणमय बन्ने गरेका छन् र विप्रेषणले उल्लास थपेको हुन्छ । नेपालले प्राप्त गरेको औसत ७९ प्रतिशतको विप्रेषण रकम उपभोग र खरीदमा जाने प्रवृत्ति देखिन्छ । त्यसैगरी विप्रेषणको कुल औसत ४४ प्रतिशत उपभोग्य वस्तु वा सेवामा र ३२ प्रतिशत आवासीय घर वा जग्गा खरीदमा प्रयोग भएको देखाएको छ । त्यसैगरी घर खरीद वा निमार्णमा प्रयोग भएको रकमको ५० प्रतिशत अंश निमार्णसँग सम्बद्ध कच्चा पदार्थको आयातमा उपयोग हुने देखिन्छ । यो अर्थमा विप्रेषणले आन्तरिक बजार, उपभोग हुँदै आयातलाई समेत टेवा पुर्‍याएको स्पष्ट हुन आउँछ । साथै नेपालमा विप्रेषण आप्रवाहको वृद्धिदर बढेसँगै उक्त अवधिमा चालू खाता र भुक्तानी सन्तुलनसँगै व्यापारघाटा पनि समानान्तर रूपले बढेको देख्न सकिन्छ । पछिल्लो समय भने कोभिड–१९ को महामारीपछि विश्वको समग्र परिस्थिति र अर्थव्यवस्थामा व्यापक फेरबदल आएको छ, जसका कारण विप्रेषण प्रभावित भइरहेको छ । नेपालीहरूका लागि भारत खुला श्रम गन्तव्यका रूपमा रहेकाले त्यहाँको विप्रेषण तथ्यांकमा यकिन गर्न गाह्रो भइरहेको छ । यसको अतिरिक्त नेपालले भारततर्फ पनि ठूलो मात्रामा विप्रेषण पठाइरहेको छ र नेपालबाट विप्रेषणको करीब एक तिहाइ पैसा विप्रेषणकै रूपमा विदेशमा पुग्ने गरेको देखिएको छ । यसको अतिरिक्त नेपालबाट चीन, पाकिस्तान, भुटान, बंगलादेश र श्रीलंकासमेत विप्रेषण लैजाने मुलुकहरूको सूचीमा देखिन्छन् । नेपालमा आउने विप्रेषण मूलत: श्रम गन्तव्यमा रहेका नेपाली कामदारहरूको अंश ज्यादा रहेकाले तिनीहरूको समस्या समाधानतर्फ लाग्नु आवश्यक छ । छिटो वा छरितो रूपमा नेपाल पैसा ल्याउने वातावरण तयार गर्ने हो भने विप्रेषणको रकम अन्यत्र परिचालन हुने अवस्था रहँदैन । तसर्थ देशको बैंकिङ प्रणालीमार्फत नेपाल पुग्ने प्रक्रिया झन्झटिलो, कमिशन बढी भएको र रेट दर कम हुने कारणलाई यथोचित रूपमा समाधान दिन आवश्यक छ । सरकारले बढीभन्दा बढी सहुलियत वा सुविधा विप्रेषण वाहकलाई दिनुपर्छ र जहाँबाट नेपाल पैसा ल्याउन असहज छ, त्यहाँ कूटनीतिक मिशनहरूको समेत सहयोग लिनु आवश्यक छ । मुलुकभित्र लगानी गर्ने यथेष्ट अवसर भएमा पनि नेपालीहरूले विना प्रत्याभूतिको बजारमा लगानी गर्ने अवस्था सृजना हुँदैन । लगानीकर्ताको चरित्रअनुसार लगानीका लागि विभिन्न डेरिभेटिभ र करेन्सी सेगमेन्टहरू समेत तयार गर्न सकिन्छ । विप्रेषण वा क्रिप्टोलाई परोक्ष रूपमा हुन्डीले प्रभाव पारेकाले नेपाल आउने वा नेपालबाट बाहिर जाने वैधानिक प्रकृतिको पैसालाई प्रक्रियाहरू छिटो सम्पन्न गराउने अवस्था सिर्जना गर्नुपर्छ । अहिले पठाएको पैसा क्षणभरमा पाउने अवस्था सृजना भएमा ४ दिनसम्म पर्खेर पैसा लिनुपर्ने वा इमरजेन्सीको अवस्थामा हुन्डी विकल्पविहीन रूपमा प्रयोग गर्ने स्थिति अन्त्य हुन्छ । विशेषत: पछिल्लो समय कोभिड–१९ को विश्वव्यापी महामारीसँगै वैदेशिक श्रम बजार संकटमा परेकोले मुद्राको बचतसँगै नेपालीहरूको उपभोग चक्रमा ठूलो प्रभाव परेको देखिन्छ । नेपालमा विप्रेषण घट्नुमा भने क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी भएको आशंकाले मात्र हेर्नु सर्वथा अनुचित छ । लेखक आर्थिक विकास तथा अनुसन्धान केन्द्र (नारेक) नेपालका निर्देशक हुन् ।

Aarthik Abhiyan मंसिर २०७८

भारत–पाकिस्तान भिडन्त : बन्न सक्छन् यी पाँच कीर्तिमान

भारत र पाकिस्तानबीच टी–२० विश्वकप क्रिकेटको समूह चरणको खेलमा आज प्रतिस्पर्धा हुँदैछ । नेपाली समयअनुसार ७ बजेर ४५ मिनेटमा सुरु हुने यो खेललाई लिएर दुबै देशका जनता निकै आतुर देखिएका छन् । दुई देशबीचको खेलमा बन्नसक्ने केही सम्भावित रेकर्ड यस्ता छन् । कीर्तिमानमा बुमराहको नजर भारतीय फास्ट बलर जसप्रित बुमराहसामु पनि कीर्तिमान बनाउने अवसर छ । उनले ५० टी–२० खेलमा ५९ विकेट लिएका छन् । भारतका तर्फबाट टी २० मा सर्वाधिक विकेट लिनेको सूचीमा बुमराह दोस्रो नम्बरमा छन् । युजवेन्द्र चहलले

Ratopati आश्विन २०७८

भारत–इङ्गल्याण्ड एक दिवसीय सिरिजमा बने यस्ता कीर्तिमान

यो सिरिजमा विभिन्न रेकर्ड बनेको छ । यो सिरिजमा दुवै टिमले ७० छक्का हानेर दुई वर्ष पुरानो रेकर्ड तोडेका छन् । कुनै पनि तीन खेलको एक दिवसीयमा बनेको ७० छक्का यो पहिलो पटक हो ।

HamraKura फाल्गुन २०७७