स्थानीय तहको क्षमता अभिवृद्धिमा ध्यान देऊ

मुलुक संघीयतामा गएपछिको पहिलो चुनावबाट आएका जनप्रतिनिधिको पहिलो कार्यकाल सकिँदै छ । पहिलो कार्यकाल सकिँदै गर्दा कतिपय स्थानीय तहले नागरिकमा आशा तथा भरोसा जगाएका छन् भने कतिपयले भने निराश पारेका छन् । अघिल्लो व्यवस्थाअन्तर्गतका स्थानीय चुनाव नभएको करिब २५ वर्षपछि संघीय गणतन्त्र नेपालको तीन तहको सरकारमध्ये नागरिकको सबैभन्दा नजिक भएको तथा सेवाप्रवाहमा पनि नागरिकसँग प्रत्यक्ष […]

सम्बन्धित सामग्री

बजेटमा आर्थिक विकास र गरिबी निवारणलाई प्राथमिकता दिंँदै भरतपुर महानगर

चितवन  । भरतपुर महानगरपालिकाको आगामी आर्थिक वर्ष  २०८०/०८१ को बजेट तथा कार्यक्रम तर्जुमा गर्दा आर्थिक विकास र गरिबी निवारणका कामलाई प्राथमिकता दिइने भएको छ । यसका लागि महानगरका २९ ओटै वडालाई निर्देशन समेत दिइएको छ ।  वडागत बजेट दुई करोड ६० लाख रुपैयाँ सिलिङअन्तर्गत रही तयार गर्न पनि निर्देशन दिइएको भरतपुर महानगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत नरेन्द्रकुमार रानाले जानकारी दिए  । उनका अनुसार महानगर अन्तर्गतका सम्पूर्ण वडाहरूले आफ्नो वडाहरूमा योजना तथा कार्यक्रमको प्राथमिकताको आधार बनाई वडागत योजना तथा कार्यक्रम छनोट गर्नुपर्ने भनी निर्देशन दिइएको छ । जसअनुसार वडास्तरीय पूर्वाधार विकास योजना न्यूनतम ४० प्रतिशत, ग्राभेलिङका लागि न्यूनतम पाँच प्रतिशत, शैक्षिक विकासमा न्यूनतम १० प्रतिशत, स्वास्थ्यमा पाँच प्रतिशत, लक्षित वर्गको क्षमता विकासमा तीन प्रतिशत, कृषि तथा पशु विकासमा पाँच प्रतिशत, शीप विकासमा दुई प्रतिशत, पर्यटन पूर्वाधारमा दुई प्रतिशत, अन्य पूर्वाधारमा १८ प्रतिशत, विपद् व्यवस्थापनमा चार प्रतिशत र आकस्मिक पुँजीगत कार्यमा तीन प्रतिशत गरी कुल दुई करोड ६० लाखको वडागत बजेट सिलिङ तयार पार्न परिपत्र गरिएको महानगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रानाले बताए । समग्र देशको तथा महानगरको आर्थिक विकास तथा गरिबी निवारणमा प्रत्यक्ष योगदान पुग्ने योजना तथा कार्यक्रमलाई प्रमुख प्राथमिकतामा राखी योजना छनोट गर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । जनताको जीवनस्तरमा प्रत्यक्ष सहयोग पुग्ने गरी आम्दानी तथा रोजगारी सृजना बढाउन योगदान पुर्‍याउने योजना तथा कार्यक्रम छनोट गर्ने स्थानीय बासिन्दाहरूको सहभागिता जुट्ने, स्वयंसेवा परिचालन गर्न सकिने तथा लागत कम लाग्ने योजना छनोट गर्ने र स्थानीय स्रोत, साधन, ज्ञान, शीपको अधिकतम प्रयोग हुने खालका योजना तथा कार्यक्रम छनोट गर्न सबै वडालाई परिपत्र गरिएको महानगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रानाले जानकारी दिए । प्राथमिकताका अन्य आधारहरूमा महिला, बालबालिका तथा पिछडिएको वर्ग, क्षेत्र र समुदायलाई प्रत्यक्ष लाभ पुग्ने र लैङ्गिक समानता र सामाजिक समावेशीकरण अभिवृद्धि हुने योजनाहरूलाई प्राथमिकतामा राखी समतामूलक समाज निर्माण गर्न मद्दत पुग्ने योजना तथा कार्यक्रम छनोट गर्ने भनेर निर्देशन गरिएको छ । यसैगरी दिगो विकासका लक्ष्यलाई हरेक नागरिकको दैनिक जीवन पद्धतिलाई लाभ हुने गरी वडागत योजना तथा कार्यक्रमसँग मूलप्रवाहीकरण, स्थानीयकरण तथा संस्थागत हुने गरी योजनाहरूको छनोट गरी मानव, वातावरण र प्रकृतिसँगको सानिध्यतामा खलल नपुग्ने खालका योजनाहरूको छनोट गर्ने, भाषिक तथा सांस्कृतिक पक्षको जगेर्ना र सामाजिक सद्भाव तथा एकता अभिवृद्धिमा सघाउ पुग्ने, वडास्तरीय योजना छनोट गर्दा स्थानीय बुद्धिजीवी, विषय विज्ञ, अनुभवी, पेसाविद्, सीमान्तकृत तथा लोपोन्मुख समुदाय, महिला, बालबालिका, दलित, युवा, अल्पसङ्ख्यक, अपाङ्गता भएका व्यक्ति, ज्येष्ठ नागरिकलगायत सरोकारवालाहरूको सक्रिय सहभागिता गराई कार्यक्रम छनोट गर्न वडा तहमा निर्देशन गरिएको छ । त्यसैगरी युवा उद्यमशीलता संस्कृति विकासका लागि युवा स्वरोजगार कार्यक्रमलाई विशेष प्राथमिकता प्रदान गर्ने खालका योजना तथा कार्यक्रमलाई विशेष ध्यान दिने, एक आर्थिक वर्षभित्र कार्यान्वयन गर्न सकिने उत्पादन तथा उत्पादकत्वमा वृद्धि गर्न सहयोग पुग्ने र छिटो प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिने उत्पादनमूलक योजना मात्र छनोट गर्ने, पूर्वाधार विकासमा योजना छनोट गर्दा १० लाखभन्दा कम लागतको योजना छनोट नगर्ने भनी निर्देशन भएको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रानाले जानकारी दिए ।

पोखराका महिला उद्यमी भन्छन् : ‘सरकारको कमजोरीले व्यवसायमा सकस’

वैशाख ३, पोखरा । पोखराका महिला उद्यमीहरुले राज्यले व्यवसायी तथा उद्योगमैत्री वातारण बनाउन नसकेको बताएका छन् । शुक्रवार पोखरामा न्यू विजनेश एज प्रालि र पोखरा उद्योग वाणिज्य संघले संयुक्तरुपमा आयोजना गरेको ‘वित्तीय साक्षरता तथा महिला उद्यमशिलता’ विषयक कार्यक्रममा सहभागि उद्यमी महिलाहरुले उद्यमशितलाका लागि आवस्यक नीति निर्माण,प्रविधिको प्रयोग, बैकिङ तथा वित्तीय क्षेत्रमा सहज पहुँच र बजार प्रबर्दनलगायतमा राज्यको तर्फबाट पर्याप्त सहयोग नपाएको गुनासो गरेका हुन् । कार्यक्रममा महिला उद्यमी गिता लामिछानेले राज्यको नीति र कार्यक्रम उस्साहित गर्ने खालको भएपनि वास्तविक उद्यमी महिलाहरुले राज्यको प्रक्रिया पूरा गरेर सहयोग पाउन नसकेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘राज्यले महिला उद्यमीलाई प्रोत्साहन गर्न विभिन्न कार्य कार्यक्रम ल्याएको छ ।  तर, ती कार्यक्रम पर्याप्त छैनन् । ल्याइएका नीति तथा कार्यक्रममा पनि उद्यमी महिलाहरुको पहुँच पुगेको छैन । महिला उद्यमीलाई यस्ता नीति कार्यक्रमले सकारात्मक प्रभाब पार्न सकेको छैनन् । राज्यले लक्षित बर्गसम्म सहयोग पुग्ने गरी नीति निर्माण गर्न जरुरी छ ।’  उनले राज्यले महिलालाइ उद्योग ब्यवसायमा आकर्षित गर्ने खालका कार्यक्रमहरु नल्याएको बताइन । उनले भनिन,‘राज्यले महिलालाई उद्यम व्यवसायमा आकर्षित गर्न थप नीति कार्यक्रम ल्याउन आवस्यक छ । महिलालाई उद्यमी बनाएर स्वावलम्बि बनाउन राज्यने नीति निर्माणसंगै आर्थिक र प्रविधिक सहयोग गर्न आवस्यक छ ।’  लामिछानेले राज्यले महिला उद्यमीलाई सहुलियतपूर्ण कर्जाको व्यवस्था गरेको भएपनि सहजरुपमा नपाएको गुनासो गरिन् । उनले भनिन, ‘राज्यले महिला उद्यामीका लागि सहुलतपूर्ण कर्जा, व्यवसायीक पुनर्उत्थान कर्जाहरुको ब्यवस्था गरेको छ । तर,यसमा महिला उद्यमीको सहज पहुँच छैन । विभिन्न व्यवधानले कर्जा पाउने अवस्था छैन । राज्यले यसलाई सहज बनाउन आवस्यक छ ।’ राज्यले महिलालाई उद्यमशीलताका लागि सहुलियत ब्याजदरमा कर्जा दिने बताए पनि अहिले बैंकहरुमा कर्जा पाउन सक्ने अवस्था नरहेको पनि उनको भनाइ थियो । त्यसैगरी अर्का महिला उद्यमी रजनी कोइरालाले मुलूकमा उद्योग व्यवसायमैत्री वतावरण नभएको बताइन । उनले राज्यका तर्फबाट महिला उद्यमीहरुले आवस्यक पर्ने ज्ञान,सीप र प्रविधिलगायतका वारेमा आवस्यक असहयोग नपाएको गुनासो गरिन् ।  उनले भनिन, ‘हामी महिला उद्यमीहरुले राज्यबाट उद्यम व्यवसायका लागि आवस्यक पर्ने ज्ञान,सीप, प्रविधिलगायतका सहयोग पाउन सकेका छैनौं । उद्योग सञ्चालन गर्नका लागि आवस्क कच्चा पदार्थ सहजरुपमा पाउन सक्ने अवस्था छैन । स्थानीयस्तरबाट कच्चा पदार्थ खरीद गर्दा लागत बढ्छ । बजारमा प्रतिष्पर्धा गरेर उत्पादीत वस्तु बेच्न सक्ने अवस्था छैन । छिमेकी राष्ट्र भारत र चीन पुगेर कच्च पदार्थ ल्याउन सक्ने अवस्थामा महिला उद्यामी छैनन् । त्यहाँसम्म पुग्नका लागि उनीहरुको ज्ञान र पहुँच छैन । यसमा राज्यबाट सहजीकरण गरिदीने वातावरणसमेत छैन ।’ महिला उद्यमीहरुले जेन तेन उत्पादन गरेका विभिन्न वस्तुहरुको समेत निर्यात गर्न सरकारबाट आवस्यक सहयोग नपाएको उनको भनाइ छ । उनले भनिन्, ‘उद्योगका लागि सहज र सरलरुपमा कच्चा पदार्थ पाउँने ठाउँसम्म महिला उद्यमीहरुको पहुँच छैन । स्थानीयस्तरबाट खरीद गरेको कच्चपदार्थले उत्पादन लागत महंगो पर्छ । बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने अवस्था छैन । यस्तै अवस्थाका कारण मैले विगतमा उत्पादन गर्दै आएका केही उत्पादन नै बन्द गर्न बाध्य भएँ । राज्यबाट आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगसमेत नपाउँदा समस्या भएको छ ।’ विदेशी वस्तुसँग स्थानीय स्तरमा उत्पादित वस्तुले प्रतिस्पर्धा गर्न गह्रो रहेको र स्वदेशमा उत्पादित सामग्रीको निर्यातका लागि समेत राज्यले सहजिकरण गरिदिनु पर्ने उनको भनाइ छ ।  अर्का उद्यमी बसन्त श्रेष्ठले महिला लक्षित उद्यमशीलता सम्बन्धी कार्यक्रमहरुले महिला उद्यमीको क्षमता अभिवृद्धिमा सकारात्मक प्रभाब पर्ने भएकाले राज्यले यस्ता कार्यक्रमलाई प्राथमिकतामा राख्नु पर्ने बताइन् । उनले आआफू तनहुँको महिला उद्यमी रहेको बताउँदै महिलालाई उद्यमशीलता गर्न उत्प्रेरणा दिन यस्ता खालका कार्यक्रम तनहुँमा गर्न समेत आग्रह गरिन् । उनले सरकारले महिला उद्यमीका लागि सहुलियत पूर्ण कर्जाको व्यवस्था गरेपनि सहजरुपमा पाउन सक्ने वातावरण नभएको बताइन् । उनले भनिन, ‘सरकारले महिला उद्यमीका लागि सहुलियत ऋण कर्जा दिने व्यवस्था गरेपनि पहुँच नभएका महिलाले सहजरुपमा पाउने अवस्था छैन । कोभिडले थलिएका उद्यमी व्यवसायीलाई व्यवसायी .जीवन कर्जा सस्तो ब्याजमा दिने भनेपनि पाउने अवस्था छैन ।’  मुक्तिनाथ विकास बैकका क्षेत्रीय प्रबन्धक शंकर केसीले आर्थिक तरलताका कारण ऋण प्रबाहमा समस्या भएको बताए । उनले बैकहरुमा नियमित हुने निक्षेप घटेकाले व्यवसायीलाई ऋण दिन समस्या भएको बताए । बैकहरुमा निक्षेप वृद्धि हुन थालेपछि सवै किसिमका ऋण प्रबाह सहज हुने उनको भनाइ छ । महिला उद्यमी महासंघ नेपालका उपाध्यक्ष एवं स्रोत व्याक्ति बसन्ति प्रधानले महिलाले सफल उद्यमीको परिचय स्थापित गर्न आफूसँगै समाज रुपान्तरण गर्न सकेमात्र सार्थक हुने बताइन् । उनले भनिन, ‘महिला उद्यमी सफल व्यक्तित्वका रुपमा स्थापित हुन व्यवसायसँगै समाज रुपान्तरणमा योगदान गरेको हुनुपर्छ । समाज रुपान्तरणमा योजदान नभइ आफू मात्र सफल भएर सफल उद्यमीका रुपमा चित्रित भइदैन । सफल उद्यमी बन्न समाज रुपान्तरणसंगै आफू  सफल बन्नुहोस ।’ उनले व्यसायमा सफल बन्नका लागि ग्राहकको रुची अनुसारको उत्पादन, बजार अनुकुलको मुल्य, उच्च गुणस्तरलगायतमा उद्यमीले विषेश ध्यान दिनु पर्ने बताइन् । उपाध्यक्ष प्रधानले आफूले उत्पादन गरका सामग्रीहरुका वारेमा ग्राहकलाई छोटो प्रक्रियाबाट आकर्षक बनाउने विभिन्न सामग्रीको प्रयोगबाट ध्यान खिच्न सकिने समेत उल्लेख गरिन् ।  उनले व्यसायमा सफलता हासिल गर्नका लागि उच्च गुणस्तर,बजार मूल्य,आकर्षक प्याकिङ, डेलिभरी सेवा, बजारको अवस्यकता अनुसारको प्रचारप्रसारलगायतका वारेमा ध्यान दिन सहभागिलाई अनुरोध गरिन् । पछिल्लो समयमा बढ्दो प्रविधिलाई पच्याएर डिजिटल प्रविधिको प्रयोगमार्फत पनि उत्पादिन सामग्रीको विक्री बढाउन सकिने बताइन ।  न्य विजनेश एजका अध्यक्ष मदन लम्सालले नेपालमा व्यवसायीक क्षेत्रलाई सफल बनाउन र विशेष गरी महिला उद्यमीका उत्पादनलाई प्रबर्द्धन गर्ने खालका कायक्रमलाई सहयोग पुर्‍याउने उद्धेष्यले विभिन्न कार्यक्रम गर्दै आएको बताए ।  उनले नेपालको ब्यवसायीक इतिहासमा महिला उद्यमशीलता ६०/ ७० वर्षमात्र भएकाले यसको थप प्रबर्द्धनका लागि संस्थाले विभिन्न खालका उद्यमशीतलालाई प्रबर्द्धन गर्ने खालका कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको पनि बताए । अध्यक्ष लम्सालले महिला उद्यमीहरुलाई एउटा मात्र व्यवसायमा केन्द्रीत नभइ व्यवसायीक सफलताका लागि विभिन्न क्षेत्रमा विज्ञसँग परामर्श गरेर थोरै भएपनि लगानी गर्दा राम्रो प्रतिफल पाउन सकिने बताए ।  उनले भने, ‘महिला उद्यमीहरुले समयसँगै प्रविधिको विकासलाई पच्याउदै आम्दानी गर्ने विभिन्न क्षेत्रमा विज्ञसँग राम्रोसँग ज्ञान हिसिल गरेर उच्च मुनाफा हुने क्षेत्रमा लगानी गर्न सक्नु हुन्छ ।अहिले आफ्नो उद्यमसंगै शेयर बजार, म्युचुअल फण्ड, इन्स्योरेन्स लगायत विभिन्न क्षेत्रहरुमा पनि विज्ञसँग तालिम लिएर सानो लगानी गर्न सक्नुहुन्छ । यसले तपाईंको व्यवसायी सफलतासँगै थप आर्थिक पक्षलाई बलियो बनाउँन सक्छ ।’  अध्यक्ष लम्सालले उद्यमी महिलाका लागि उद्योग व्यवसाय सञ्चालनका लागि आवस्यक पर्ने ज्ञान,सिपलगायत विभिन्न खालका समस्या रहेको बताउँदै बढ्दो प्रविधिको प्रयोगबाट आवस्यक ज्ञान हासिल गरेर अगाडी बढ्न सुझाव दिए । उनले भने, ‘व्यवसायीक सफलताका लागि हामीलाई आवस्यक ज्ञानको आवस्यकता छ ।संसारमा प्रतिधिको विकास भएपनि हामी पछाडी छौं । सफलताका लागि मेहनतसँगै प्रविधिको प्रयोग गरेर अगाडी बढ्न आवस्यक छ । पूँजीसँगै बजार र प्रविधिको प्रयोगमा ध्यान दिन आवस्यक छ ।’ कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि युवा तथा साना व्यवसायी स्वरोजगार कोषका कार्यकारी निर्देशक विश्वमोहन अधिकारीले सरकारले सानो लगानी मार्फत रोजगारी सृजना गर्ने अभियान थालेको बताए । उनले सानो लगानीमा उद्यम ब्यवसाय गर्ने युवा तथा महिलाहरुलाइ प्रोसाहन गर्दै आर्थिक समृद्ध बताउनका लागि सरकारले सरल ब्याजदरमा ऋण कर्जा प्रदान गर्दै आएको बताए ।  निर्देशक अधिकारीले युवा स्वरोजगार कार्यक्रम समाजवादी कार्यक्रम भएको बताउदै यसमा सर्वसाधारण जनताको पहुँचमा पुर्‍याउने बताए । उनले यस कार्यक्रम अन्तरगत १२ हजार युवायुवतीलाई स्वरोजगार बनाउने सरकारले योजना रहेको बताए । यस कार्यक्रम अन्तरगत युवालाई २ देखि १५ लाख रुपैयाँ सम्मको ऋण प्रदान गरेर स्वारोजगार बनाउने रहेको उनले बताए । निर्देशक अधिकारीले नेपाल समावेशीताका हिसाबले विश्वकै अग्रणी देश भएपनि उद्यमशीलताका क्षेत्रमा महिला निकै पछाडी परेको बताए ।उनले भने, ‘समाजेशीताका हिसाबले नेपाल विश्वकै अग्रणी देशमा पर्छ ।तर,नेपालमा महिलाहरुको उपस्थिति उद्यामशीलताका क्षेत्रमा कमजोर छ । उद्यमशिलतामा लाग्ने महिलाको संख्या बढाउन राज्यले पनि विषेश ध्यान दिनु आवस्यक छ ।’  उनले राज्यको उच्च तहमा रहेको ब्यूरोक्रेट र नीति निर्माण तहमा रहेकाहरुले समेत उचित भूमिका निर्बाह गर्न नसक्दा देशमा समस्या बढेको बताए । राज्यको उच्च ओहोदामा बस्नेले विषेश अध्यायन विनानै पोलिसी बनाउने र बनाइएका पोलिसीहरुको समेत कार्यान्वयन पक्ष कमजोर भएकाले समस्या देखिएको निर्देशक अधिकारीको भनाइ छ । उनले गलत पोलिसी र कार्यान्वयन पक्ष कमजोर रहेकाले विभिन्न क्षेत्रका उत्पादिन बस्तुहरुमा उत्पादक भन्दा बिचौलिया हाबी भएको बताए । निर्देशक अधिकारीले व्यवसायीक र कर्पोरेट क्षेत्रले गरेको योगदानका कारण देश चलिरहेको बताए ।  उनले भने,‘देशमा व्यवसायीक र कर्पोरेट क्षेत्रको योगदान महत्वपूर्ण छ । यिनीहरुकै योगदानले देशलाई ठूलो टेवा पुगेको छ । कुनै पनि पोलिसीको कार्यान्वयनका चरणमा ब्यूरोक्रेटले फाइदा मात्र हेर्दा समस्या भएको छ । पोलिसीको कार्यान्वयन गर्ने ठाउँमा रहेका ब्यूरोक्रेट र नीति निर्माण तहमा रहेका राजनीतिज्ञलाई आर्थिक साक्षरताका वारेमा आवस्यक ज्ञान नहुँदा समस्या भएको छ । उच्च तहमा भएकालाई पनि यस्ता आर्थिक साक्षरता सम्वन्धित कार्यक्रममा सहभागी गराउँदा केही परिवर्तन आउन सक्छ ।’  अहिले देश आर्थिक तरलतामा गुज्रीएकाले सरकार, बैंकर र नागरिक समेत सम्वेदनशिलत बन्नु पर्ने निर्देशक अधिकारीको भनाइ छ । उनले भने, ‘अहिले देशमा आर्थिक तरलता देखिएको छ । यस्तो अवस्थामा बैक तथा वित्तीय संस्थाहरुले ब्याज बढाएर फाइदामात्र लिन खोज्नु हुँदैन ।अहिले त सवै मिलेर एकले अर्कालाई सहयोग गर्नु पर्छ । बैंकले अहिलेकै ब्याज कायम गर्दा घाटानै हुने होइन । आखिर नाफा नै कम हुने हो ।विषेश अवस्थामा नाफा थोरै लिएर पनि योगदान गर्नु पर्छ । त्यस्तै जनताले पनि जीवन स्तरमा परिवर्तन ल्याउन आवस्यक छ । आम नागरिकले अहिलेको अवस्थामा विदेशी वस्तुको प्रयोग रोकेर स्वादेशमा उत्पादीत बस्तुको प्रयोग गर्नु पर्छ ।’ पोखरा उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष नारायण कोइरालाले संघले व्यवसायीका विभिन्न समस्यामा सहयोग गर्दै आएको बताए । उनले ब्यवसायीलाइ आवस्यक पर्ने विभिन्न तालिहरु सञ्चालन गर्दै आएको बताए । उनले भने, ‘हामीले व्यवसायीलाई आवस्यक पर्ने विभिन्न खालका तालिम सञ्चालन गर्दै आएका छौं । व्यवसायीसँग निरन्तर सहकार्य गर्दै अगाडी बढ्दै आएका छौं।’ अध्यक्ष कोइरालाले सरकारलाई ट्रेड बिजनेश र उद्योगलाई फरक - फरक कर लगाउन आग्रह गरे । उनले देशमा अहिले आर्थिक तरलता देखिएकाले बैंक तथा वित्तीय संस्थामार्फत मात्र आर्थिक कारोबार गर्न व्यवसायीलाई आग्रह गरे । अध्यक्ष कोइरालाले सरकारले स्वदेशमा उत्पादित विभिन्न वस्तुहरुलाई निर्यात गर्ने वातावरण निर्माण आग्रह समेत गरे ।

निर्यात प्रवर्द्धनमा कूटनीतिक नियोगको भूमिका

विदेशस्थित कूटनीतिक नियोगहरूले निर्यात प्रवद्र्धनमा कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ भन्ने विषयमा नेपालमा प्रशासनिक, प्राज्ञिक र व्यावसायिक जगत्मा धेरै अभ्यास र विमर्शहरू सम्पन्न भइसकेका छन् । यिनै बौद्धिक विमर्शहरू, आर्थिक कूटनीतिमा प्रचलित अन्तरराष्ट्रिय अभ्यास, द्रुतगतिका निर्यात प्रवर्द्धनमा सफल देशहरूले अंगीकार गरेका व्यापार कूटनीति तथा नेपाल व्यवसायीहरूसँगको निरन्तरको बहुआयामिक अन्तरक्रिया समेतलाई दृष्टिगत गर्दा विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगका कार्यहरूलाई तीन वर्गमा विभाजित गर्न सकिन्छ । निर्यात व्यापारमा छोटो समयमा चामत्कारिक उपलब्धि प्राप्त गर्ने देशहरूले व्यापार इन्टेलिजेन्समा गरेको लगानी तथा तिनका कूटनीतिक नियोगमा कार्यरत जनशक्तिको दक्षता, समर्पण, निष्ठा र निरन्तरताको मुख्य भूमिका रहेको देखिन्छ । व्यापार इन्टेलिजेन्ससम्बन्धी कार्यहरू नियोजित, परिवर्तित र स्थानीय जनशक्तिको अधिकतम परिचालन गरी सम्बद्ध बजारका बारेमा अप्रकाशित, प्रक्षिप्त र अप्रचारित तथ्यहरूको व्यवस्थित संकलन, संश्लेषण, विश्लेषण गरी प्राप्त निष्कर्षहरूलाई प्रकाशित तथ्यांक, सूचना तथा प्रतिपादित सिद्धान्त र मान्यतासँग एकाकार गरी समयबद्ध रूपमा व्यापार सम्भावनाहरूको निक्र्यौल गर्नुलाई समग्रमा व्यापार इन्टेलिजेन्स भनिन्छ । यी क्रियाकलापको अर्थपूर्ण सञ्चालनबाट कूटनीतिक नियोग कार्यरत देशमा सम्बद्ध वस्तु तथा सेवाको यथार्थ वस्तुस्थितिको पहिचान हुने, व्यापार सम्भावनाको व्यावहारिक प्रस्ताव तयार हुने, व्यापार सञ्चालन गर्दा अपनाउनुपर्ने मोडालिटी विकास हुने र दुवै पक्षले जित्ने जयजय रणनीतिको परिस्थिति सृजना हुन जान्छ । स्थानीय प्रभावशाली क्रेता, वस्तुको मूल्य, उपभोक्ताको रुचि, प्रतिस्पर्धीहरूको रणनीति, आवश्यक नीति नियमहरू, सरकार र स्थानीय स्वार्थसमूहका सोच आदिको पहिचान हुन गई धरातलमा आधारित देशगत र वस्तुगत निर्यात रणनीति तर्जुमा हुने हुँदा कूटनीतिक नियोगको यस इन्टेलिजेन्ससम्बन्धी भूमिका सर्वाधिक महत्त्व राख्छ । निर्यात व्यापारमा छोटो समयमा चामत्कारिक उपलब्धि प्राप्त गर्ने देशहरूले व्यापार इन्टेलिजेन्समा गरेको लगानी तथा तिनका कूटनीतिक नियोगमा कार्यरत जनशक्तिको दक्षता, समर्पण, निष्ठा र निरन्तरताको मुख्य भूमिका रहेको देखिन्छ । नेपालले पनि निर्यात व्यापारलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउने हो भने व्यापार इन्टेलिजेन्समा लगानी वृद्धि गर्नुका साथै कार्यरत जनशक्तिको व्यापार इन्टेलिजेन्सजन्य क्षमता अभिवृद्धिमा विशेष ध्यान जानु आवश्यक देखिन्छ । यसका लागि वर्तमान साधारणज्ञ अवधारणामा आधारित परराष्ट्र सेवालाई विशेषज्ञमुखी सेवाका रूपमा विविधीकरण गर्नु जरुरी छ । व्यापार सम्बद्ध इन्टेलिजेन्सलाई सञ्चालन गर्न सक्ने विशेषज्ञतायुक्त अनुसन्धानमुखी परराष्ट्र सेवा आजको आवश्यकता पनि हो । समन्वयसम्बन्धी कार्यहरू विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगले बढी सक्रिय हुनुपर्ने अर्को महत्त्वपूर्ण क्षेत्र आफ्ना स्टेशनमा नेपाली व्यवसायका निर्यात व्यापार सम्बद्ध क्रियाकलापहरूको सहजताका लागि गरिने समन्वयसम्बन्धी कार्यहरू पर्छन् । कार्यरत क्षेत्रमा आयोजना हुने व्यापार मेलामा नेपाली निर्यातकर्ताको सहभागितासम्बन्धी प्रक्रियागत सहजतासम्बन्धी कार्यहरू, बीटुबी मिटिङको आयोजना, व्यावसायिक भेटघाटको व्यवस्था, कार्यरत क्षेत्रका सम्बद्ध सरकारी निकायहरू, निजीक्षेत्रका प्रतिनिधिमूलक संघसंस्था तथा क्रेताहरूसँग भेटघाटको व्यवस्था तथा भन्सार र करलगायत प्रक्रियागत असहजताको समाधानमा कूटनीतिक नियोगको समन्वयले अति महत्त्व राख्छ । यस्तै गरी निजीक्षेत्र, प्राज्ञिक क्षेत्र तथा सम्बद्ध सरकारी निकायहरूबाट गरिने बजारसम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान कार्यमा विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगको समन्वय अति महŒवपूर्ण हुन्छ । अध्ययन अनुसन्धानका अनुसन्धानकर्ताको बसाइ अवधि कम खर्चिलो र व्यवधानमुक्त बनाउन तथा आवश्यक तथ्यांक, सूचनामा पहुँच सहज बनाउन तथा महŒवपूर्ण भेटघाट एवम् अन्तरक्रियाजस्ता विषयमा नेपाली कूटनीतिक नियोगको समन्वयले अति महत्त्वपूर्ण हुन जान्छ । नेपालस्थित विदेशी कूटनीतिक नियोगहरूले यस्ता समन्वयका कार्यहरू कसरी र कुन मोडालिटीमा सञ्चालन गरिरहेका हुन्छन् भन्ने विषयमा नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालय अझ बढी परिचित छ । यी अभ्यासलाई हाम्रा कूटनीतिक नियोगले आफू कार्यरत क्षेत्रमा हुबहु लागू गर्ने प्रथाको थालनी गर्नु अझ व्यावहारिक छ । यस सम्बन्धमा के गर्ने र कसो गर्ने भनेर थप प्राज्ञिक र बौद्धिक बहसको आवश्यकता देखिँदैन । यस्ता समन्वयात्मक कार्यहरूले नेपाली निर्यातकहरूको समय, लागत र चिन्ता कम हुन गई निर्यात प्रवद्र्धनमा प्रभावकारी भूमिका खेल्ने निश्चित छ । पैरवीसम्बन्धी कार्यहरू निर्यात प्रवर्द्धनमा कूटनीतिक नियोगको तेस्रो भूमिकामा पैरवीसम्बन्धी कार्यहरू पर्छन् । यस भूमिका रही विदेशस्थित कूटनीतिक नियोगहरूले सर्वप्रथम आफ्ना वस्तु तथा सेवाहरूले सम्बद्ध देशमा विशेष सुविधाका लागि पैरवी गर्ने गरिन्छ । दोस्रो, आफ्ना वस्तु तथा सेवाहरूले अरू देशका आयातमा पाउने सरहको सुविधा नपाउँदाको अवस्थामा अरू समान आफ्ना उत्पादनहरूले पनि सोही प्रकारको छूट पाउनुपर्छ भनी पैरवी गर्ने गरिन्छ । तेस्रो, छूट सुविधाहरू पाइरहेका वस्तु तथा सेवाहरूले त्यस्ता छूट र सुविधा कायम नरहने अवस्था आएमा या आउने सम्भावना देखिएका सो अवस्था आउन नदिन पनि विशेष महत्त्वका साथ पैरवी गर्ने गरिन्छ । यस्ता पैरवीहरू गर्दा सम्भव भएका सबै मञ्चको उपयोग गरिन्छ । आफ्ना देशका शुभेच्छुकहरूको समूह, स्वार्थ समूह, प्राज्ञिक समूह, राजनीतिक दलहरू, नागरिक समाज, उद्योग व्यापारसम्बद्ध प्रतिनिधिमूलक संघसंस्था, सञ्चारजगत्को बृहत् उपयोग गरी यस्ता पैरवीहरू सञ्चालन गरिन्छन् । यस्ता छूट सुविधाहरू प्राप्तिका लागि सन्धि सम्झौताका लागि पनि निरन्तर पैरवी गर्ने गरिन्छ । यस विषयमा तथ्यपरक रूपमा देशको उपस्थिति जति बलियो हुन्छ देशका उत्पादनहरूले सम्बद्ध देशमा विशेष छूट सुविधाहरू प्राप्त गर्ने गर्छन् । तथ्यांकको आधार, सूचनाको आड, ज्ञानको बल तथा इन्टेलिजेन्सको सहायताबाट प्राप्त हुने बुद्धिमत्तामा टेकी गरिने यस्ता पैरवीहरू प्रभावकारी हुुनुपर्छ । यस्ता पैरवीहरूको सफलताको पछाडि आप्mनो मुलुकका साथै सम्बद्ध मुलुकको पनि हित हुने तथ्यलाई विश्वसनीय तर्कहरू तथा इमानदारीपूर्वक प्रयासहरूको सबैभन्दा ठूलो हात रहन्छ । त्यसैले दुवै पक्ष (आप्mनो देश र कार्यरत देशलाई समेत अधिकतम लाभ हुने) ले जित्ने गरी यस्ता पैरवीहरू सञ्चालन गर्ने गरिन्छ । कूटनीतिज्ञमा हुनेपर्ने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण गुण पनि यही हो । हाम्रो आर्थिक तथा सामरिक उपस्थितिलाई दृष्टिगत गर्दा नेपालजस्तो मुलुकका कूटनीतिज्ञहरूले आफ्ना वस्तुहरूको विशेष सुविधाका लागि अपनाउनुपर्ने सक्रियताको शैलीको उपयुुक्त र निर्विकल्प मोडल पनि यही हो । उपर्युक्त पक्षलाई दृष्टिगत गर्दै हाम्रा कूटनीतिक नियोगहरूले पनि नेपाली उत्पादनहरूलाई आप्mनो स्टेशन रहेको देशमा विशेष सुविधा प्राप्त गर्न, अरूले प्राप्त गरेसरह समान सुविधा प्राप्त गर्न र वर्तमान समयमा प्राप्त सुविधाहरू कायम राख्न विशेष पैरवी गर्नुपर्छ । यी सबै क्षेत्रमा सफलता हात पार्न यी विशेष सुविधाबाट दुवै पक्षलाई अधिकतम लाभ हुन्छ भन्ने प्रत्याभूति दिलाउनुपर्छ । यो प्रत्याभूति दिन सक्ने कला, शीप, दक्षता, ज्ञान, इमानदारी, तर्क र तथ्यहरूबाट हाम्रा कूटनीतिक नियोगहरू सुसज्जित हुनुपर्छ । यसरी माथि दिएका तीनओटा स्वभावजन्य कार्यहरूमा हाम्रा कूटनीतिक नियोगहरू क्रियाशील हुनुपर्छ । यत्ति मात्र गर्न सकेको खण्डमा बजार पहिचान, बजार प्रवेश र बजारमा टिक्न नेपाली उत्पादनलाई धेरै सहज हुने देखिन्छ । व्यापार तथा निर्यात प्रवर्द्धन केन्द्रका वरिष्ठ अधिकृत बजगाईंका यी विचार निजी हुन् ।