जेठ १३, काठमाडौं। अर्थतन्त्र अन्य विषयजस्तै विशिष्टीकृत र स्वतन्त्र विधा हो । विशिष्टीकृत विषय भएकाले अर्थतन्त्रबारे बुझ्न यसका आधारभूत पक्षबारे जान्नैपर्ने हुन्छ ।
यसका लागि अर्थतन्त्रमा प्रयोग भइरने शब्दहरू, त्यस्ता शब्दले भन्न खोजेको अर्थ बुझ्नुपर्ने हुन्छ । आउँदै गरेको बजेट र बजेट कार्यान्वयनलगायत समग्र अर्थतन्त्रको बुझाइमा सहज बनाउने केही शब्द र तिनको अर्थ प्रकाशित गरिएको छ ।
कुल राष्ट्रिय उत्पादन : एक वर्षको अवधिमा कुनै पनि देशको सीमाभित्र उत्पादन भएका सम्पूर्ण अन्तिम वस्तु तथा सेवाको बजार मूल्य तथा विदेशबाट प्राप्त भएको खुद साधन (देशका नागरिक र उत्पादनका साधनलाई खुद साधन मानिन्छ) आम्दानीको योगफल कुल राष्ट्रिय उत्पादन हो ।
कुल राष्ट्रिय उत्पादनमा चाहिँ विप्रेषण आय, उक्त देशका उत्पादनका साधनले विदेशबाट प्राप्त गर्ने आम्दानीसमेत समावेश भएको हुन्छ । विदेशी नागरिक वा विदेशी स्वामित्वका उत्पादनका साधनहरूले उक्त देशमा गरेको आम्दानी पनि कुल राष्ट्रिय उत्पादनमा समावेश हुँदैन ।
खुद राष्ट्रिय उत्पादन : कुल राष्ट्रिय उत्पादनमा मूल्यह्रास घटाएपछि कायम हुन आउने खुद राष्ट्रिय उत्पादन हुन्छ । मूल्यह्रासलाई ह्रासकट्टी पनि भनिन्छ ।
राष्ट्रिय आम्दानी : कुनै पनि देशका उत्पादनका साधनहरू (उत्पादनका साधन भनेको भूमि, पूँजी, श्रम र संगठन हुन्) ले आफ्नो भौगोलिक सीमाभित्र १ वर्षको अवधिमा ज्याला, लगानी, ब्याज र नाफाको रूपमा आर्जन गरेको आम्दानीमा विदेशबाट प्राप्त खुद साधन आम्दानी जोडेर निस्कने योगफल राष्ट्रिय आम्दानी हो । यसलाई कुल राष्ट्रिय आम्दानी भनिन्छ । यसमा स्थिर सम्पत्तिको मूल्यह्रास घटाएपछि खुद राष्ट्रिय आय निस्कन्छ ।
प्रतिव्यक्ति आय : कुनै पनि देशको राष्ट्रिय आम्दानीलाई जनसंख्याले भाग गर्दा निस्किने रकम प्रतिव्यक्ति आय हो । निश्चित अवधिमा कुनै देशका जनताको औसत आम्दानी नै प्रतिव्यक्ति आय हो ।
राजस्व घाटा : प्रक्षेपित राजस्वको तुलनामा खुद राजस्व कम भयो भने राजस्व घाटाको अवस्था मानिन्छ । अर्थात् यति राजस्व उठाउने भनी सरकारले बजेटमा गरेको प्रक्षेपणअनुसार राजस्व उठेन भने त्यसलाई राजस्व घाटा भनिन्छ । राजस्व घाटा हुँदा सरकारलाई लक्षित खर्च धान्न गाह्रो पर्छ र स्रोतको खोजी गर्नुपर्छ ।
वित्तीय घाटा : आम्दानीभन्दा खर्च बढी भएको अवस्थालाई वित्तीय घाटा भनिन्छ । यसलाई बजेट घाटा पनि भनिन्छ । धेरैजसो मुलुकले घाटाको बजेट निर्माण गर्ने गर्छन् ।
