धनकुटा (अस) । धनकुटाको सागुरीगढी गाउँपालिका–५ ध्वजेडाँडाका दुर्गाबहादुर तामाङ बर्खामा परेको आकाशेपानी ड्रम, घैंटो र बोतलमा भरेर राख्छन् । त्यही पानीले हिउँदभरको आवश्यकता टार्छन् । यस्तै डाडाँबजारको सिमानामा रहेका मोरङको केराबारी गाउँपालिका–१ थामडाँडाकी पवित्रा राईको आँगनभरि पानी भरिएका प्लाष्टिकका बोतल छन् । दुर्गाबहादुर र पवित्रा पानीको अभाव भएपछि बर्खामा संकलन गरेर राख्ने स्थानीयवासीका प्रतिनिधि पात्र हुन् ।
धनकुटाको साँगुरीगढी–५ को ध्वजेडाँडा, लुम्फाजुङ र मोरङ केराबारी गाउँपालिका–१ पाटीगाउँको थामडाँडाका गरी ३५ घरपरिवारले यसरी नै बर्खाको पानी जम्मा गरी हिउँदमा संकट टार्दै आएका छन् । यी गाउँका धेरैजसो स्थानीयको यस्तै बाध्यता छ । हिउँदमा पानीको संकट टार्न वर्षात्देखि नै ड्रम, घैंटो र बोतलमा पानी भरेर राख्नुपरेको उनीहरू बताउँछन् ।
यस क्षेत्रका बासिन्दा विगत १० वर्षदेखि खानेपानीको अभाव भोग्दै आएका छन् । पानीको ठूलो मुहान नहुँदा खानेपानीको जोहो गर्न बर्खामा आकाशेपानी भर र हिउँदमा ड्रम, घैंटो र बोतलमा पानी भरेर राखेको पानीको भर पर्नुपरेको छ ।
लामो समयसम्म बर्खामा पानी नपर्दा वा हिउँदका लागि पानी जम्मा गरेर नराख्दा ५ घण्टा हिँडेर लिन जानुपर्ने बाध्यता स्थानीयलाई छ । ‘पानी अभावको कारण अड्कलेर खानुपर्छ,’ साँगुरीगढी–५ की मिनाकुमारी तामाङले भनिन्, ‘खानेपानीको संकटले महिला र बालबालिका बढी जोखिममा छन् ।’
डाँडामा बस्ती भएकाले २ दशकदेखि खानेपानी समस्या झेल्दै आएको पाटी गाउँकी कमला राईले गुनासो गरिन् । वर्षायामबाहेक अन्य समयमा खानेपानीको जोहो गर्न सास्ती हुने गरेको उनले बताइन् । ‘वर्षायाममा आकाशेपानी उपभोग गर्छौं,’ उनले भनिन्, ‘अरू समय सधैं पानीको पिरलो हुन्छ ।’
पानीको समस्याले बालबालिकाको पढाइ पनि प्रभावित बनेको मीनाकुमारीले बताइन् । बस्तीमा निर्वाचनको समयमा पुग्ने नेताहरूले खानेपानीको समस्या तत्काल समाधान गर्ने आश्वासन दिने गरेको, तर कार्यान्वयन नभएको गुनसो स्थानीयको छ । खानेपानी अभावकै कारण धनकुटाको ध्वजेडाँडा, लुम्फाजुङ र मोरङ पाटीगाउँ, थामडाँडाका स्थानीयवासी बसाइँ सर्ने अवस्थामा पुगेका छन् ।
साँगुरीगढी गाउँपालिका–५ का वडाध्यक्ष पलकबहादुर बस्नेतले डाँडामा बस्ती भएकाले सानोतिनो बजेटले योजना सञ्चालन गर्न नसकिएको बताए । ‘स्थानीय तहको बजेटले लिफ्ट खानेपानी सञ्चालन गर्न सकिँदैन,’ उनले भने, ‘प्रदेश र संघीय सरकारलाई यहाँको समस्या पटकपटक अवगत गराए पनि बेवास्ता भइरहेको छ ।’
साँगुरीगढी गाउँपालिका अध्यक्ष कुमारजंग याखाले बजेटकै समस्याले यी ठाउँमा खानेपानी सुविधा पु¥याउन कठिन भएको बताए । उनका अनुसार ध्वजेडाँडामा लिफ्टमार्फत खानेपानी पुर्याउन कम्तीमा ५ करोड आवश्यक छ । ‘खानेपानी योजना सञ्चालनका लागि पटकपटक सर्भे गरियो, माथिल्ला तहका सरकारमा पटकपटक अनुरोध गरियो,’ उनले भने, ‘स्थानीय तहसँग सीमित बजेट हुने भएकाले हाम्रो मात्र प्रयासले सम्भव छैन ।’
संविधानको धारा ३५ मा स्वास्थ्य अधिकारलाई मौलिक हकका रूपमा व्याख्या गरिएको छ । सो धाराको उपधारा ४ मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ खानेपानीको हक हुने उल्लेख छ । तर, धनकुटाको ध्वजेडाँडा, लुम्फाजुङ र मोरङको पाटीगाउँ, थामडाँडाका स्थानीयले संविधानले नै व्यवस्था गरेको अधिकार समेत उपभोग गर्न पाएका छैनन् ।
