Image Khabar

फाल्गुन २०७९

शेयर बजारमा निरन्तर निराशा

काठमाडाैं । साताको अन्तिम दिन विहीबार पनि शेयर बजार दोहोरो अंकको आरालो यात्रा जारी रह्यो । तीव्र उतारढावबीच बजार परिसूचक नेप्से १८ अंकले ओरालो लागेर १९ सय १५ मा आएर थामियो । कारोबार भने सामान्य सुधारिएर डेढ अर्ब हाराहारी पुग्यो । सबै समूह ओरालो लाग्दा व्यापार समूहमा सबैभन्दा उच्च ३ प्रतिशत बराबर गिरावट आयो । […]

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

धैर्य गर्नुहोस, अब शेयर बजारले लय समात्छ : विष्णु पराजुली [अन्तरवार्ता]

विगत आठ वर्ष देखि शेयर बजारमा लगानी गर्दै आएकी विष्णु पराजुलीसँग आर्थिक अभियानकी लक्ष्मी शर्माले गरेको कुराकानी सम्पादित अंश तपाई पूँजीबजारमा सक्रिय भएको कति समय भयो, यो अवधिमा तपाईंको अनुभव कस्तो रह्यो ? म पूँजी बजारमा २०७२ साल देखि सक्रिय रुपमा छु । त्यो बेला नेप्से परिसूचक १८ सय विन्दुमा थियो । सो समयमा मैलै त्यति बुझेको थिएन । त्यसपछि बजार वियरिश ट्रेण्डमा गयो । त्यती बेला ट्रेड भन्दा पनि लगानी गरे । बजार घट्दै जाँदा आफुसँगै भएको पैसाले शेयर किन्दै गए । शेयर बजार सम्बन्धी विस्तारै बुझ्दै थिए त्यसपछि कोभिडको समयमा शेयर बजार बढ्यो । बुलिस ट्रेण्ड शुरु भएसँगै बिचमा ट्रेड गर्न थालसँगै राम्रै प्रतिफल प्राप्त गरे । जब बजार बढेर ३२ सय विन्दुमा पुग्यो त्यसपछि नियामक निकायले शेयरधितो कर्जामा ४/१२ को सीमा लगाइदियो र सेबोनले ५१ ओटा कम्पनीको लिस्ट निकाल्यो । त्यपछि बजार ओरालो लाग्न थालेपछि केही कमाएको गुमाएपनि । त्यसपछि बजार रुस युक्रेन युद्ध लगायत विभिन्न कारणले प्रभावित भयो । यसबाट मैले बजार सधै बढ्ने मात्रै होइन बढेको बेलामा निश्चित विन्दुमा ठूलो भोलुम सहित कारोबार भएको समयमा विक्री गर्नु पर्छ र बजार घटेर तल्लो विन्दुमा आउदा खरीद गरेमा जोखिम कम हुन्छ भन्ने बुझे । शेयर बजारको पछिल्लो अवस्थालाई कसरी नियाल्नु भएको छ ? अहिले लगानीकर्ताहरूमा निराशा देखिन्छ, किन होला ? बजार घटेर १८०६ विन्दुमा झर्दा बजारमा नेगेटिभ समाचारहरू आए । यसबाट लगानीकर्ताहरू केहि त्रासित भएको पनि देखियो । नेगेटिभ समाचारले लगानीकर्ताको मनोविज्ञानमा केही असर पारेको थियो । तर, बजार लामो समयदेखि वियरिस ट्रेण्डमा रहेकाले रिकभरी हुने चरणमा थियो । सोही समयमा कर विवादका कारण बजार प्रभावित भएको थियो । कर विवाद सुल्झिएसँगै शेयर बजारमा सकारातमक प्रभाव पर्न थालेको छ । सोही कारण पछिल्लो आठ दिन बजार निरन्तर, बढेको हो । विस्तारै बजारले लय समात्न थालेको पनि देखिन्छ । बढेको बजारमा एक दुई दिन करेक्सन आउनु समान्य हो । शेयर बजारलाई प्रमुख ब्याजरदरले असर पार्छ । सबैले आफूसँग भएको मात्र पैसाले लगानी गर्दैन । ऋण लिएर पनि लगानी गरेका हुन्छन् । यसकारण पनि १८/१९ प्रतिशतसम्म पुगेको ब्याजदर अव बैंकहरूले घटाउँदैछन् । धैर्य गर्नुहोस अव शेयर बजारले विस्तारै लय समात्ने देख्छु । अहिलेको समय भनेको धेरैजसोले लगानीको लागि उपयुक्त हो भन्नुहुन्छ, हजुरको विचारमा के लाग्छ ? यो समयमा कस्ता कस्ता कम्पनीमा लगानी गर्दा उपयुक्त हुन्छ ? पछिल्लो समय भनेको लगानीको लागि उपयुक्त समय हो जस्तो लाग्छ मलाई पनि । शेयर बजार हो । कहिले घट्ने बढ्ने भइरहन्छ नै । तर, यो बेला गरेको लगानीमा जोखिम कम हुने देख्छु । पछिल्लो समय कम पूँजी भएका कम्पनीमा बढी लगानीकर्ताहरूले ट्रेड गरेको देख्छु । कम्पनीको आधारभुत पक्ष हेरेर लगानी गर्ने कम देखिन्छन । यसो गर्दा चाहिँ अलि बढि नै जोखिम हुन्छ । किनभने निश्चित समूहले कम्पनीको शेयर मूल्य तल माथि पारेको हुन्छ । त्यसमा हामीले ट्रेड गर्दा तल्लो मूल्य भेटाएर सहि समयमा विक्री गर्न सकेमा केही प्रोफिट होला तर, धेरै नै जोखिम हुन्छ । यो समय फन्डामेन्टल बलियो भएका र विगतमा राम्रो लाभांश दिदै आएका कम्पनीमा लगानी गर्नु उचित हुन्छ । किनभने बजार घट्दा पनि बोनस शेयरले कभर गरेको हुन्छ । सोही कारण पनि लगानी गर्नु पूर्व बजारको ट्रेड कम्पनीको वित्तीय विवरण राम्रोसँग केलाउनु पर्छ जस्तो लाग्छ । राजधानी बाहिर बसेर पूँजी बजारमा सक्रिय हुनुहुन्छ, पोखरामा आम मानिसको शेयर प्रतिको आकर्षण कस्तो छ ? पोखरामा कोभिडको समयमा शेयरप्रति लगानीकर्ताको आकर्षण केही बढेको थियो । त्यो समय सबै ब्यवसायहरू भन्दा हुँदा शेयर बजार खुला थियो र आम मानिसले धेरै चासो राखेको थिए । अर्को कुरा नेपाल इन्फ्रास्ट्रक्चर बैंकले आईपीओ निष्कासन गरेपछि पनि शेयर बजारमा लगानीकर्ताको आकर्षण बढेको हो । पछिल्लो समय बुझेका र शिक्षित वर्गहरूमात्रै हुनुहुन्छ । मलाई लाग्छ अझै शेयर शिक्षाको कमि छ । धेरैजसोलाई शेयर भनेको के हो भन्ने थाहा छैन, कतिपयले मलाईपनि सोध्नु हुन्छ डिम्याट,आईपीओ, सिआरएन नम्बर भनेको के हो भनेर मैले जानेको बुझाउँछु । यस्तो अवस्थामा नियामक निकाय अथवा ब्रोकरहरूबाट नै शेयर शिक्षा सम्बन्धी सचेतना कार्यक्रमहरू ल्याउनुपर्छ जस्तो लाग्छ । नयाँ ब्रोकर लाइसेन्स र नयाँ स्टक एक्सेचन्ज आउने प्रक्रियामा रहेकोमा अर्थ समितिले रोकेको छ । अन्तिममा समयमा आएर यो प्रक्रिया रोकिँदा लगानीकर्ताको मनोविज्ञानमा कस्तो असर परेको छ ? अन्तिम समयमा आएर नयाँ ब्रोकर लाइसेन्स रोकिनू उचित होइन । सर्वोच्चमा रिट परेर फैसला भई अगाडि बढेको प्रक्रियालाई कुनै हालतमा पनि रोकिनू हुदैन । अदालत भन्दा माथि अर्थ समिती हुँदैन । कुनै समूहको प्रलोभनमा परेर नयाँ ब्रोकर लाइसेन्स र नयाँ स्टक एक्सचेन्ज आउने प्रक्रिया रोकिनु हुँदैन । यो एक किसिमको ब्यापार हो । ब्यापरमा प्रतिष्पर्धा हुनुपर्छ । राम्रो सेवा सुविधा पाइन्छ । नयाँ ब्रोकर लाइसेन्स आउने वित्तिकै पूँजी बजारको पहुँच बढ्छ । नयाँ लगानीकर्ता, नयाँ कारोबारहरू थपिन्छन् । यसले गर्दा शेयर बजार बढ्नमा टेवा पुग्ने देख्छु । कमोडिटिज मार्केट र नयाँ स्टक एक्सचेन्ज आउनुपर्छ भनेर धेरै पहिलादेखि नै लगानीकर्ताको माग हो । अब यी प्रक्रियाहरू अगाडि बढ्दा पूँजी बजारको विकास र विस्तार हुने देखिन्छ । शेयर बजारमा लगानी गरेर सफलता हासिल गर्न विचार पुर्‍याउनु पर्ने मुख्य कुरा के के हुन ? सबैभन्दा पहिला लगानीकर्ताले बजारको ट्रेण्ड र कम्पनीको वित्तीय विवरणलाई राम्रोसँग केलाउनु पर्छ । प्रमुख कुरा भनेको मेरो अनुभवमा कम्पनीको समग्र वित्तीय पक्षलाई राम्रो सँग अध्ययन अनुसन्धान गर्नुपर्छ जस्तो लाग्छ । कम्पनीका विगतका वित्तीय विवरणमा नाफा, पूँजी, रिजर्भ, लाभांशदर, प्रतिशेयर आम्दानी लगायतका सूचकहरू अध्ययन गर्नु जरुरी छ । शेयर बजारमा हामीले जहिले पनि उल्टो गरिरहेका हुन्छौं । बजार घट्दा आत्तिएर विक्री गर्ने र बढ्दा खरीद गर्ने यो एकदमै गलत कुरा हो । बजार घटेर तल आउँदा लगानी गर्ने र बजार बढ्दा आफ्नो टार्गेट मिट भएपछि विक्री गरेमा राम्रो प्रतिफल प्राप्त हुन्छ जस्तो लाग्छ । शेयर बजारमा सधै प्रोफिट हुन्छ भन्ने हुँदैन हामीले लगानी गर्ने वित्तिकै प्रोफिट भइहाल्छ भन्ने सोचेका हुन्छौ, त्यस्तो होइन । आफूले कस्तो खालको लगानी गरेको हो । त्यसमा ध्यान दिनु जरुरी हुन्छ । शेयर बजारलाई स साना घटना क्रमले पनि छोटो समयमा प्रभावित पारिराखेको हुन्छ । यस्तो अवस्थामा आफूले कस्तो खालको कम्पनीमा लगानी गर्दैछु र कति समयको लागि लगानी गर्ने भनि एकिन गर्नुपर्छ । बजारको ट्रेण्ड र कम्पनीको सम्पूर्ण अवस्थालाई राम्रोसँग केलाएर लगानी गर्न सकेमा शेयर बजारबाट जोखिम भन्दा पनि प्रतिफल नै बढी हुने देख्छु ।

Aarthik Abhiyan जेष्ठ २०८०

बाइडेन सरकारको एक वर्षे आर्थिक प्रगति : उपभोक्ता मनोबलमा कमी तर कीर्तिमानी रोजगारी सृजना

Aarthik Abhiyan पौष २०७८

बजेट होलिडे :सरकारको गैरजिम्मेवारीले उत्पन्न गरेको वित्तीय संकट

माधवकुमार पौडेलप्रजातन्त्रको स्थापना सँगै नेपालमा वि.स.२००८ सालदेखि वार्षिक बजेट प्रस्तुत गर्ने व्यवस्थाको थालनी भएको हो । सत्तरी वर्षको इतिहासमा मुलुक पहिलो पटक बजेटविहीन भएको छ । सरकारको नियमित खर्च नै रोकिएको छ । संघीय सरकारले नागरिकलाई प्रदान गर्ने सबै सुविधा रोकिएका छन् । संवैधानिक व्यवस्था अनुसार सरकारको सबै निकायको खर्च हुने एकल कोष खाताबाट बजेट पास नहुन्जेल खर्च गर्न पाइँदैन । यो अवस्थामा सरकारले राजस्व मात्र उठाउन त सक्छ तर खर्च गर्न भने पाउँदैन । सापटी र धरौटीमार्पmत मात्र आकस्मिक खर्च गर्न पाईंन्छ । यो संकटले सरकारलाई कोभिड–१९ महामारीको उपचार र खोप खरिद प्रक्रियामा समेत बाधा पर्दैछ । अघिल्लो सरकारले ल्याएको बजेट संवैधानिक प्रावधानका कारण निष्क्रिय भएको छ भने नयाँ सरकारले ल्याएको प्रतिस्थापन विधेयक संसदमा विचाराधीन छ । संसदमा गतिरोध उत्पन्न भएको छ । सत्ता गठबन्धनमा आवद्ध दल र प्रतिपक्ष बिचको सम्बन्ध चिसिएको छ । बलियो प्रतिपक्षलाइ उपेक्षा गर्दै बलमिच्याई गरेर नै अगाडि बढ्ने जुन प्रयास सरकारले सदनमा बजेट पेश गर्ने क्रममा ग¥यो त्यहींबाट समस्या उत्पन्न भएको हो । सिपालु शासकले मात्रै शासन प्रणालीलाई मुलुक र जनताको हितमा सदुपयोग गर्न सक्छन् । शासन व्यवस्था जुनसुकै भएपनि जनहितमा काम गर्न शासकीय कौशल चाहिन्छ । दक्षता चाहिन्छ । सामान्यतया आम मानिसहरु राजनीतिक प्रणाली निरपेक्ष हुन्छन् । उनीहरुको मूल चासो राज्यले दिने जीविकोपार्जनको अवसर, नागरिक स्वतन्त्रता र जीउधनको सुरक्षा हुन् । तर बिडम्बना हामीले असल शासकबाट शासित हुने अवसर कमै मात्र पाइरहेका छौं । हाम्रो देशको कमजोर आर्थिक स्थितिको एउटा प्रमुख कारण हो अस्थिर राजनीति । देशको आर्थिक मामिलाको सिधा कनेक्सन राजनीतिसँग हुन्छ । जसलाई अर्थराजनीति भनिन्छ । तर राजनीति गर्ने नेताहरुका लागि जनजीविकाका मुद्दा कहिल्यैपनि प्राथमिकतामा परेनन् । क्षणिक राजनीतिक स्वार्थ र दाउपेच मात्र देखिन्छन् । गठबन्धन सरकार र पुनःस्थापित प्रतिनिधि सभाको सर्बाधिक महत्वको कर्तव्य थियो संवैधानिक र कानुनी व्यवस्था अनुरुप बजेट अध्यादेशलाई संसदमा प्रस्तुत गरि पारित गर्ने । गठन भएको दुई महिना सम्म पनि सरकार अलमलिइ रह्यो । बजेट पारित गर्नुपर्ने दायित्व बोकेको बर्षे अधिवेशन हठात् अन्त्य गरेर दलविभाजनलाई सहजिकरण गर्ने गरि अध्यादेश आयो । सभामुख र सरकारको तर्पmबाट प्रतिपक्षलाई पेलेरै संसदको कामकारवाही अगाडि बढाउने प्रयास गर्दा सदन रणभूमि जस्तो हुन पुगेको छ । विश्वासको संकट पैदा भएको छ । आफुलाई इच्छा लागेको बेला सदनको विजनेश स्वेच्छाचारी ढंगले अघि बढाइरहेको सरकारले बजेट जस्तो संवेदनशील विषयलाई प्राथमिकतामा नराख्नु उसको गैर जिम्मेवारीपनको पराकाष्ठा हो । सरकारले बर्षभरिमा गर्नुपर्ने आर्थिक क्रियाकलापहरुको लेखाजोखा हो बजेट । बजेट अर्थव्यवस्थाको उतारचढावलाई प्रभाव पार्ने महत्वपूर्ण औजार हो । अर्थशास्त्रीहरुले बजेटलाई ‘रोलिङ्ग प्लान’ अर्थात् चालू योजना मान्दछन् । तसर्थ, बजेटप्रति सबैको चासो रहन्छ । राजनीतिक खिचातानी र सत्ता दाउपेचको चपेटामा बजेट पर्नु बिडम्बना हो । जसरी शरीरमा रक्त संचारको प्रवाह एकैछिन पनि रोकिदा शरीरका प्रणालीहरुमा घातक प्रभाव पर्छ र मान्छेको मृत्यु नै हुने गर्छ । त्यसैगरि देशको आर्थिक प्रणालीमा बजेट मार्पmत् प्रवाह हुने आर्थिक गतिविधिले अर्थतन्त्र जीवन्त हुन्छ । देशको आर्थिक स्वास्थ्य सुदृढ र सबल हुन्छ । अवरोध पैदा हँुदा समग्र आर्थिक प्रणालीमा नै दूरगामी र नकारात्मक प्रभाव पर्छ । सरकारले यस कुरालाई गम्भिरतापूर्वक नलिदाको परिणाम हो अहिले उत्पन्न भएको ‘बजेट विहीन’ अवस्था । केहि दिन पहिले ‘बजेट होलिडे’को अवस्था आउनसक्छ भनेर सम्भावित जोखिमका सन्दर्भमा पत्रकारहरुले सचेत गराउँदै सोधेको प्रश्नमा गैरजिम्मेवार जवाफ दिने प्रधानमन्त्री र अर्थमन्त्रीले जिम्मेवारी लिनुपर्दछ । हचुवा र रामभरोसाको भरमा राज्य चलाउन खोज्नु बिडम्बना हो । नेतृत्व गर्नेसँग समन्वय गर्ने, देश र जनताको सर्बोपरी हितलाई ध्यान दिएर दुरदृष्टी राखेर काम गर्ने कला चाहिन्छ । तर उनीहरु आप्mनो पार्टीको स्वार्थ अनुकुल चल्न खोज्दा आम नागरिक निराश भैरहेका छन् ।कोभिड महामारीले अर्थतन्त्र थलिएको छ । अधिकांश आर्थिक सूचकाङ्क नकारात्मक छन् । अर्थतन्त्रको ब्यारोमिटर अर्थात् सूचकको रुपमा लिइने शेयर बजार बिचलित छ । लगानिकर्ताहरुमा निराशा छाएको छ । साना खुद्रा लगानीकर्ताको लगानी जोखिममा परेको छ । यस्तो अवस्थालाई जान्दाजान्दै र बुझ्दाबुझ्दै बजेट विहीनताको अवस्थामा देशलाई पुराउनेहरु अपराधी हुन् भन्दा अत्युक्ती नहोला । भाषणमा देश र जनता भन्ने नेताहरुका व्यवहार भने ठिक विपरित देखिनछन् । सहकार्य, समन्वय र एकताको बाटो मार्पmत् मिलेर देशलाई सर्बाेपरी ठानेर काम गर्ने संस्कार नेपाली राजनीतिमा कहिले स्थापित होला खै ?हाम्रो अर्थतन्त्रको करिब तीस प्रतिशत हिस्सा सरकारी वित्तले ओगटेको छ । यति महत्वपूर्ण क्षेत्र एकदिन पनि प्यारालाइज हुनु निकै दुखको कुरा हो । देशलाई बजेट विहिनताको अवस्थामा पु¥याउनु आपराधिक कार्य हो । यो अपराधको अपजस सरकारले बोक्नैपर्छ किनकि उ अभिभावक हो । सत्तरी बर्षको नेपालको ‘बजेट’ इतिहासमा पहिलोपटक यस्तो शून्यताको अवस्था सिर्जना गर्नेलाई कलङ्कित पात्रको रुपमा नेपालको आर्थिक इतिहासले सम्झिनेछ । सरकारको महत्वपूर्ण वित्तीय औजार हो बजेटसरकारले देशमा आर्थिक स्थायित्व कायम गर्दै आर्थिक विकास गर्नका लागी बित्तीय नीतिका औजार प्रयोग गर्ने गर्छ । यस अन्तर्गत बजेट, विविध किसिमका कर प्रणालीहरु, सार्बजनिक खर्च, सार्बजनिक कार्यहरु र सार्बजनिक ऋण पर्दछन् । सरकारको आर्थिक कृयाकलापहरु सुचारु गर्ने माध्यम हो वित्तीय नीति । यो सार्बजनिक वित्त (पब्लिक फाइनान्स)को अभिन्न अंग हो । जो सरकारी खर्च,कर, सापटी र सार्बजनिक ऋणको प्रबन्धसँग सम्बन्धित हुन्छ । यस अन्तर्गत बजेटका औजारहरु र त्यस्ता सरकारी कारोबारहरु पर्दछन् जसको उद्देश्य आर्थिक विकाससँग बढी सरोकार राख्नेमा हुन्छ । वित्तीय नीति सार्बजनिक खर्च र करसँग सम्बन्धित हुन्छ यसको अन्तरसम्बन्ध देशको आम्दानी, उत्पादन र रोजगारीको स्तरसँग बढि हुन्छ । यसले कूल मागलाई नियन्त्रण गर्नको लागि र साधनहरुको उचित बाँडफाँड गरी नीजि उद्यमशीलता प्रवद्र्धन गर्ने कार्य गर्दछ । नेपाल जस्ता विकासोन्मुख देशहरुको मामिलामा वित्तीय नीतिले पूर्ण रोजगारको अवस्था निर्माण गर्ने, आर्थिक विकासको गतीलाई अघि बढाउने, साधन स्रोतको अधिकतम परिचालन तथा उपयोग गर्ने, धन र आयको समान वितरण गर्ने, आर्थिक स्थायित्व कायम गर्ने, पूँजी निर्माण र विकास गर्ने र लगानीलाई उत्प्रेरित गर्ने जस्ता महत्वपूर्ण काम गर्छ । अर्थतन्त्रको स्थीर एवम् न्यून वृद्धिको अवस्थालाई वा संरचनालाई तोडेर गतिशिलता दिन ठोस रुपले काम गर्नका लागि वित्तीय नीतिको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ । यसले एकातिर जनतालाई अर्थव्यवस्थामा आर्थिक राहतका अवसरहरु प्रदान गर्दछ भने अर्कातिर अर्थव्यवस्थालाई क्रमिक रुपमा स्वस्थ बनाउँदै लैजान्छ । यस्तो महत्वपूर्ण अर्थ बोकेको वित्तीय नीति अन्तर्गतको बजेट प्रणाली माथी नै आघात पुग्नेगरी शून्यताको अवस्थामा पु¥याउने काम लोकतान्त्रिक चरित्र बोकेको भनिएको सरकारबाट हुनु दुःखद कुरा हो । (लेखकः लुम्बिनी बाणिज्य क्याम्पस, बुटवलका प्राध्यापक हुन्)

Bizpati भाद्र २०७८