Ratopati

जेष्ठ २०७८

यी स्वीडिस स्टार जसका बाबुआमा देश छाडेर भाग्न बाध्य भएका थिए

२१ वर्षीय स्वीडिस स्टार अलेक्स्यान्द्रर इसाक जारी युरोमा मज्जाले चम्किएका छन् । उनले स्लोभाकियाविरुद्ध समूह चरणको खेलमा मैदानको मध्य भागबाट बल अघि बढाएर विपक्षी टोलीका पाँच खेलाडीलाई छक्याउँदै शानदार गोल गरे । सन् २०१८ मा आफ्नो थातथलो खोज्दै उनी पूर्वी अफ्रिकाको इरिट्रिया पुगेका थिए । त्यहाँ उनले आफ्ना बाबु–बाजेको घर नियाले, स्कुल भ्रमण गरे । वर्षौँ पहिले उनका बाबुआमा यहाँबाट भागेर शरण खोज्दै युरोप छिरेका थिए । स्कोटहोल्मको सोल्नामा इसाक जन्मिए । यो त्यही ठाउँमा हो, जहाँ बाल्यकालदेखि

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

यो देश कसको ?

हुँदा खानेहरू मात्र होइन, हुनेखाने नेपालीहरू पनि सामथ्र्यले भ्याएसम्म हुलका हुल देश छाडेर विदेशतिरै ‘लम्क लम्क लम्क हे नौजवान हो’ गरिराछन् । किन होला ? पैसा ख्वाएर, लात्ती र अपमान सहेर, भकुन्डिएर, झुन्डिएर, लखेटिएर जसरी पनि मुलुक छाड्नु आवश्यकता होला कि बाध्यता ? देखासिकी होला कि लहैलहै ? जाने मात्रै हो र ? बलजफ्ती पठाउने बाबुआमा पनि छन् भन्या ! खासमा त देश भनेको यहाँका शासकहरू पो रहेछन् । सर्वसाधारणलाई त नुन, तेल, तरकारी, आदि पाए पुगिहाल्छ नि हो, दुई दिनको जिन्दगीमा । कोही भुटानी बनाएर नेपालीलाई अमेरिका छिराउन प्रयास गर्दै, कोही मेक्सिकोको सीमाबाट अवैध रूपले अमेरिका छिर्दै । कोही रसियन सेना बनेर लड्दै त कोही युक्रेनबाट लड्दै । देशभित्र बहादुरी देखाउन नपाएर कि नसकेर यी भाडाका सेना बन्न गाका होलान् ? यसरी नेपालबाट वैध वा अवैध बाटोबाट यति ठूलो संख्यामा नेपालीहरू निरन्तर विदेश छिर्न किन परेको होला ? तपाईंलाई ताजुप लागेको छ ? छक्क पर्नुभएको छ कि आश्चर्यमा ? छक्क पर्नै पर्दैन । सबैले भन्छन् पैसा कमाउन विदेश गएको । तर, नेपाली गरीब भएर विदेश गएकै होइनन् । उपायहीन र आर्थिक स्रोतविहीन मान्छे पचासौं लाख रुपैयाँ र महीनौंको समय खर्चेर विदेश जान सक्छ र ? किमार्थ सक्तैन । लाखौं खर्चेर विदेश हानिन सक्ने क्षमता कसरी आयो ? नेताहरूले देशलाई त स्वर्गैसरी बनाइसकेका छन् त । नेपालीलाई त उनीहरूले कुबेर नै बनाइसकेका रेछन् । त्यै भएर पो अहिले विदेश जानु नेपालीका लागि पानीपँधेरो सरह छ । त्यसैले त बसपार्क भन्दा प्लेनपार्कमा बढी भीड छ । नपत्याए हेर्नुस् त । वर्षकोे झण्डै ५० खर्ब नेपाली रुपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्रा नेपालीले विदेश लगेको तथ्यांक छ । घुमन्ते पर्यटक भएर, शिक्षाटन र भिक्षाटन गरेर, स्वास्थ्य पर्यटक अर्थात् बिरामी टुरिष्ट बनेर । यसरी प्रत्येक वर्ष शिक्षाका लागि करीब ४ खर्ब, स्वास्थ्यमा अढाई खर्ब र अरू वैध–अवैध पूँजी पलायन करीब ४ खर्ब रुपियाँ देशबाट फुत्त फुत्त बाहिरिइरहेको छ । अमेरिकीलाई धनी बनाउन, साउदी अरबलाई झिलिमिली पार्न धेरथोर योगदान नेपालीको पनि छ । त्यसैले न नेपाल गरीब छ न नेपाली गरीब । जाबो अर्काको देशमा पुग्न यतिका धेरै रकम तिर्न सक्ने कसरी हुन्छ गरीब ? डलर बोक्दा समातिन्छ अनि त्यत्रो पैसा सजिलै विदेश लैजान पाइन्छ र भन्नुहोला । किन नपाउनु ? मान्छे नै तस्करी हुने देशमा जाबो पैसाको के कुरा ? चुट्कीको भरमा विदेश पुग्छ । हुन्डीवालादेखि भुँडीवालसम्म, एनआरएनएदेखि ज्वाइँनारानसम्म, साथीभाइदेखि हाईहेलोका चिनजानसम्म सबैले सघाएपछि अघाउन्जेल पुग्छ पैसा विदेश । यसमा नेपालको माथ्लो वर्गका राजनीतिज्ञ, कर्मचारी, व्यापारी र आफूलाई अभिजात ठान्नेहरूको भरपूर सहयोग रहेकै हुन्छ । कोही भन्छन् नेपालको शिक्षा गुणस्तरीय नभएर विदेश जान परेको रे । होइन नि । नेपालमा पढेकाहरूले विदेशमा टन्न छात्रवृत्ति पाइराछन् । विदेशीले नेपाली विद्यार्थीलाई तानी तानी लैजानुपर्ने, छानी छानी छात्रवृत्ति दिनुपर्ने बनाएको त यहीँका शासकहरूले, यहीँका विद्यालय/विश्वविद्यालयले हैन र भन्या ? अनि शासकहरूले यो गरेनन् र त्यो गरेनन् भनेर गाली मात्र गरिरहने ? त्यसैले यो कसैले चिन्ता लिनुपर्ने बिषय नै होइन । वास्तवमा देशप्रेमको नारा नै बकवास भैसक्यो । देश भनेको के हो ? चुच्चे नक्सा हो ? सिमाना हो ? माटो हो? हिमाल, पहाड, नदी हो? भूगोल हो ? झण्डा हो ? राष्ट्रिय गीत हो? दौरासुरुवाल हो ? खासमा त देश भनेको यहाँका शासकहरू पो रहेछन् । सर्वसाधारणलाई त नुन, तेल, तरकारी, आदि पाए पुगिहाल्छ नि हो, दुई दिनको जिन्दगीमा । पहिले देश राजा थियो । अहिले भने देशको परिभाषा अलिअलि फेरिएको छ । अहिले चैं देश भनेको नेता हो र अझ अभिनेता हो । पछिल्लो कालखण्डमा देश भनेको संघ हो । प्रदेश हो। कि स्थानीय तहहरू पनि हुन् । अर्थात् शासक वर्गको स्वार्थ नै देश हो । खै कुरा बुझेको ? यसरी आफ्नो अलिकति पनि स्वामित्वमा नभएको देश जनताको देश कसरी हुन्छ ? अनि आफ्नो देश नरहेपछि मान्छे त्यो देश भनेर बसिरहन्छन् कि देश खोज्दै विदेशका गल्ली गल्ली भौंतारिन थाल्छन् ? अबुझहरू सजिलै भन्छन् कि देश भनेको जनता हो । तर, कुन जनता ? श्रमिकहरू ? कि दरबान, कुल्ली र कान्छा, कान्छीहरू ? माटो खोस्रिएर घस्रिन खोज्ने गरीब गाउँलेहरू कतै देश हुन सक्छन् ? उनीहरू कसरी देशको परिभाषाभित्र पर्छन् र ? चुनावको बेलाबाहेक अन्य बेला नचाहिने ती पनि देश हुन्छन् र ? देश भनेको जहिले पनि शासकले आज्र्याको हो न कि सामान्य नागरिकहरूले । त्यसैले देश शासकहरूको मात्र हो कि तिनका आसेपासेको, न कि जनताको । यो देश सक्नेहरूको हो अर्थात् ठेट नेपाली भाषामा भन्नुपर्दा यो देश भालेहरूको हो । यो देश कसको ? यो देश कसको भालेको भित्रभित्रै टालेको बिजुलीबत्ती नबालेको गुण्डा बदमास पालेको । देशलाई ठेक्कामा हालेको नैतिकता सबै फालेको छिमेकीले चाल चालेको टायरहरू धेरै बालेको पुरानो राजा फालेको नयाँ बन्न थालेको । पोथी होइन, भालेको नियत ठीक छैन लालेको सत्ताको चाल चालेको आफ्नैलाई जेल हालेको कांग्रेस कि एमालेको कि बूढा नेता र्‍यालेको ? हाम्रालाई पालेको राम्रालाई फालेको नियम कानून टालेको निमुखालाई गालेको दौरासुरुवाल फालेको विदेशी पोशाक हालेको । दशकौं सत्ता समालेको काण्डै काण्ड निकालेको भ्रष्टाचारले गालेको पशुपतिमा जलहरी हालेको दलालतन्त्रलाई पालेको देशलाई नर्कमा पसालेको । मुखमा राम कसेको भित्रै छुरा धसेको नयाँ जोगी पसेको खरानी धेरै घसेको यो देश कसको भालेको भित्रभित्रै टालेको ।।

Aarthik Abhiyan जेष्ठ २०८०

समयको बर्बादी मात्रै हो त भिडियो गेम्स ?

काठमाडौं । अहिले जो-कोहीको स्मार्टफोनमा २-४ वटा भिडियो गेम्स भेटिन्छन् । बालकदेखि बूढासम्म हरेक व्यक्ति दिनभरमा कुनै न कुनै बेला फोनमा भिडियो गेम नै खेलिरहेका हुन्छन् । छोराछोरीको गेमको लत कसरी छुटाउने भन्ने चिन्ताले हामीमध्ये कतिपयलाई सताएको पनि होला । बाबुआमा पुस्तामा पनि यसको लत होला । यो सामान्य गतिविधिमा मात्रै सीमित छैन । केहीले त यसलाई पेशा नै बनाएका छन् । केही मानिस त भिडियो गेम खेल्दा खेल्दा पागल नै भएका भिडियो सामाजिक सञ्जालमा हामीले देखेका छौं । कतिपय गेमकै कारण आपराधिक गतिविधिमा संलग्न भएको, बाबुआमाले भिडियो गेम खेल्न नदिएको भन्दै आत्महत्या गरेका घटनाहरू पनि हामीले सुनेका छौं । सन् २०१५ मा २० वर्ष आसपासका एक चौथाइ मानिसहरू कामै नगरी बस्ने गरेको अमेरिकी प्राध्यापक एरिक हर्सटको अनुसन्धानले देखाएको थियो । अहिले यो संख्या झनै बढेको छ । यी मानिसहरू के गरेर बस्छन् त ? हर्सटका अनुसार युवाहरू हरेक दिन धेरै समय भिडियो गेम खेल्नमै बिताइरहेका छन् । भविष्यका लागि शीप सिक्नुपर्ने समय भिडियो गेम्समा नष्ट गरेपछि भविष्यमा यिनीहरूले जागिर पाउने सम्भावना निकै कम भएको हर्सट बताउँछन् । यिनीहरू भविष्यमा बाबुआमामाथि आश्रित रहने, विद्यालय तह वा उच्च शिक्षा पूरा नगर्ने, बेरोजगार हुने, उनीहरूको लायक काम नै नभेटिने जस्ता समस्याहरू चर्किने अनि यसको असर अर्थतन्त्रमा समेत पोखिने उनको भनाइ छ । उनको अनुसन्धानले भिडियो गेम्सका कारण युवा पिँढीको भविष्य वर्बाद भइरहेको हो ? भन्ने बहसलाई तीव्र पारेको छ । गएको १० वर्षमा कम्प्युटर गेम्सको संसारमा उल्लेख्य विकास भएको छ । यो जगत पहिलाको भन्दा झनै आकर्षक बनेको छ । तर ग्रयान्ड थेफ्ट जस्ता केही गेमहरू चिन्ताकारी बनेका छन् । यी गेममा हिंसा अत्यधिक हुन्छ । यसले प्रयोगकर्ताहरूलाई जोखिम उठाउन प्रेरित गर्छ । तर, गेमिङले अन्य खालको गतिविधि रोकिदिन्छ । कसरत हुँदैन । परिवारको साथमा बसेर खानपिन कम हुन्छ । पढाइ लेखाइ घट्छ । देश दुनियाको खबर थाहा हुन्न । भिडियो गेमको खेलाडीमा सीमित हुन्छ । ‘मेन डिस्कनेक्टेड’ शीर्षकको किताबका लेखकका अनुसार केटीको तुलनामा केटाहरू धेरै गेमप्रति आकर्षित भइरहेका छन् । केही पुरुषका लागि गेमिङ सामाजिक यर्थाथबाट भाग्ने माध्यम बनेको छ । यसको नतिजाका कारण शिक्षालगायत केही क्षेत्रमा महिलाहरूले पहिलाको भन्दा राम्रो प्रदर्शन गरिरहेका छन् । उनीहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न पुरुषहरूलाई गाह्रो भइरहेको छ । यसले उनीहरूलाई झन् झन् गेमिङको संसारमा धकेलिरहेको छ । लट्टु भएर गेमिङमा लाग्नेहरूले केही सिक्दैनन् भन्नु चाहिँ सरासर गलत हो । वाशिङ्टन युनिभर्सिर्टीको सेन्टर फर गेमिङ साइन्सेजमा गेमलाई मस्तिष्क वैज्ञानिकहरूलाई गेमिङ प्रविधिको प्रयोग गर्न सिकाइन्छ । सेन्टर फर गेमिङ साइन्सेजमा प्राध्यापक रहेका झोरान पोपोविचले माननव शरीरमा प्रोटिनले के काम गर्छ भन्ने गुत्थी सुल्झाउन फोल्ड इट नामक गेम बनाए । १३ वर्षसम्म पनि वैज्ञानिकहरूले यो गुत्थी सुल्झाउन सकेनन् । तर, फोल्ड इटको माध्यमबाट १० दिनमै यो गुत्थी सुल्झाउन वैज्ञानिकहरू सफल रहे । निकट भविष्यमा गेमिङमै पनि रोजगारी सृजना हुने आशा पोपोविचको छ । आउने केही वर्षभित्र अनलाइन न्यूरो साइन्स प्रयोगशालाहरू खुल्न सक्ने उनी बताउँछन् । गेमिङलाई समाज कल्याण र ज्ञान बढाउने पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । फोल्ड इट गेम कम विज्ञान अधिक हो । तर, मूलधारका गेमहरूबाट यस्तो अपेक्ष गर्न सकिन्छ त ? गेमलाई शौखको रूपमा मात्र लिन नहुने बेलायतस्थित म्यान्चेष्टर महानगरीय विश्वविद्यालयमा समाजशास्त्रका प्राध्यापक टम ब्राक । यसबाट कयौं कौशल सिक्न सकिने उनको दाबी छ । युट्यूब भिडियोमा नामचिन गेमरको हाथलाई नियालेर हेर्ने हो भने एक मिनेटमा उसको औंलाहरूले ८०० भन्दा धेरै गतिविधि गर्छ । यो विलक्षण कौशल हो । यो भनेको पियानो बजाउनु जस्तै भएको ब्राक बताउँछन् । पियानोको रियाज र गेमिङलाई उनी एउटै भन्छन् । विश्वभर लाखौं डलर पुरस्कार राशीका ई–स्पोर्ट हुन थालेका छन् । यसलाई ओलम्पिकमै समावेश गर्नुपर्ने माग पनि उठेको छ । भिडियो गेम खेल्नका लागि मानिसहरूले एक अर्कासँग समन्वय गर्ने, यसका कारण मानिसहरूमा संयम बढेको, खेल्ने क्रममा रचनात्मक तरीकाले सोच्ने, नेतृत्व र कुशलता बढाउन मद्दत गरेको पनि नयाँ नयाँ अनुसन्धानहरूले देखाइरहेको ब्राक बताउँछन् । भिडियो गेममा खेलाडीहरू आपसी समस्या सुल्झाउने गुण सिक्न थालेका छन् । यसले उनीहरूको अन्य काममा पनि लाभ मिल्ने ब्राकको भनाइ छ । त्यसो भए भिडियो गेम समयको बर्बादी मात्रै हो त ? यसले मानिसहरूलाई सामाजिक वास्तविकताबाट टाढा लैजान्छ । एक्लोपना बढाउँछ । विफल बनाउँछ । तर, गेम खेल्नै नहुने भने होइन । यसलाई समाजमा योगदानका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ । भिडियो गेमबाट जीवन उपयोगी कयौं गुण सिक्न सकिन्छ । यसलाई नैतिक चिन्ताको मुद्दा बनाउन हुँदैन । तर, सामान्य कामलाई पनि गेम जत्तिकै रोचक बनाउन सकिन्छ त भनेर सोच्नुपर्ने ब्राकको भनाइ छ । यस्तो गर्न मिल्दैन भने पनि गेममा सिकिने गुणहरूको आदर गर्नेबारे सोच्नुपर्ने उनको जिकीर छ । एजेन्सी

Aarthik Abhiyan बैशाख २०८०

विप्रेषणलाई श्रमिकको हितमा कसरी उपयोग गर्ने ?

विदेश जाने अप्ठ्यारो बाटो, रेमिट्यान्स (विप्रेषण)को व्यवस्थापन, महिला श्रमिकका मुद्दा र गाउँ बसौं कि फर्की जाऊँ जस्ता विषयमा निकै छलफल र बहस हुने गरेका छन् । विप्रेषण आर्जन गर्ने प्रक्रियामा सम्भाव्य कठिनाइहरूलाई उजागर गरी उचित व्यवस्थापन गर्ने उद्देश्यले यस्ता छलफललाई उपलब्धिका रूपमा लिए तापनि श्रमिकको आर्थिक भविष्य सुनिश्चिततर्फ प्राथमिकता दिएको देखिएन । विदेशमा ऊर्जावान् उमेरमा कठिन संघर्ष गर्ने नागरिकहरूका लागि राज्यका तर्फबाट भविष्यको आर्थिक सुरक्षाको कुनै योजना सञ्चालन गर्ने प्रयत्न नगरिनु नागरिकप्रतिको गैरजिम्मेवार व्यवहार हो । आठौं पञ्चवर्षीय योजना (२०४९–५४) देखि वैदेशिक रोजगारीलाई प्राथमिकतामा राखियो । राहादानी बनाउन सहजीकरण, रोजगारी मुलुकहरू थप, श्रम सम्झौता, श्रम सहचारीको व्यवस्था, वैदेशिक रोजगारी ऐन, २०६४ राज्यका तर्फबाट गरिएका प्रयासहरू हुन् । स्वदेशमा रोजगारीको अभावले १२ कक्षा उत्तीर्णपछि अधिकांश युवा वैदेशिक रोजगारीतर्फ आकर्षित हुन्छन् । तर, गन्तव्य मुलुकहरूसम्म पुग्दा हुने विभिन्न कठिनाइ, तालीमको अभाव, शीपअनुसारको काम नपाइनु, अधिक लागत र व्यवस्थापन, विदेशमा तोकिएको तलब नपाउने समस्या यथावत् रहे पनि आकर्षण विदेशी रोजगारतर्फ देखिन्छ । स्वदेशमा ठूला राजनीतिक परिवर्तनहरू भए पनि स्थिरता, नीतिगत सुधार, उद्योग व्यवसायमैत्री वातावरण, रोजगारी सृजना, पूर्वाधारका योजनाहरू समयमा सञ्चालन/निर्माण नहुने भएकाले आम जनतामा नैराश्यता व्याप्त छ । रोजगारी नपाइनु र पाइएमा पनि दैनिक खर्च सञ्चालन गर्नसमेत कठिनाइ हुँदा श्रम गर्न सक्ने युवाहरू खाडी मुलुक एवम् मलेशियातर्फ गन्तव्य बनाउँदा शिक्षित एवम् बौद्धिक युवाहरू अमेरिका, अस्ट्रेलिया, यूरोप, क्यानाडातर्फ भविष्य खोजिरहेका छन् । स्वदेशमा रोजगारी उपलब्ध नहुनुले मुलुक युवाविहीन, घरमा ज्येष्ठ नागरिक, गाउँघर खाली, जग्गाजमीन बाँझो, शहरी जनसंख्या वृद्धि हुनुले खाद्यान्न आयात वर्षेनि बढ्दै गएको छ । स्वदेशमा रोजगारी सृजना, उद्योग व्यापार सञ्चालन गर्ने वातावरण, उपयुक्त नीतिगत व्यवस्थाको तर्जुमा वा सुधार, दिगो निर्यात विकास, ग्रामीण पूर्वाधार निर्माणको तीव्रता, गाउँमा कृषि वा व्यवसाय गर्नेलाई विभिन्न आर्थिक सुविधाहरू राज्यका तर्फबाट उपलब्ध गराउनुपर्छ । सस्तो ब्याजदरमा बैंकिङ कर्जा प्राप्त नहुनुले गाउँघरमा उपलब्ध हुने महँगो ब्याजमा प्राप्त गरेको कर्जा भुक्तानी गर्न करीब १ वर्षको कमाई खर्चिनुको अतिरिक्त खाद्यान्न, लत्ताकपडा, औषधि, शिक्षा र सामाजिक कार्यमा खर्च गर्नुपर्ने भएकाले अर्को १ वर्षको आम्दानीबाट बचत नभई पुनः दोस्रो पटक श्रमस्वीकृति लिनुपर्ने बाध्यता देखिन्छ । छोराछोरीलाई आधुनिक शिक्षा उपलब्ध गराउन परिवारसहित शहरतर्फको यात्रा शुरू हुन्छ । शहरी खर्च धान्न र घडेरी खरीद गर्ने प्रयासमा वैदेशिक रोजगारीको अवधि लम्बिन पुग्छ । काम गर्ने व्यक्ति विदेश, बाबुआमा गाउँघरमा, श्रीमती छोराछोरी शहरमा हुँदा जग्गाजमीन बाँझो रही त्यसको प्रभाव खाद्यान्न उत्पादनमा कमी, शहरी जनसंख्या वृद्धि भई विदेशी मुद्रा खर्च गरी खाद्यान्न आयात गर्नुपर्ने भएकाले शोधनान्तर घाटामा सहयोग पुर्‍याइरहेको छ । दशवर्षे सशस्त्र जनयुद्ध, विभिन्न राजनीतिक आन्दोलन, भूकम्प, बाढीपहिरो, महीनौंसम्म देश बन्दाबन्दीमा रहँदा पनि मुलुक सञ्चालन भइरहेकाले प्रमुख संवाहक रोजगारी युवाहरूसहित विप्रेषणलाई लिनुपर्छ । यसलाई आकर्षक, सुरक्षित, लाभदायक र श्रमिकको हितमा हुने गरी सरकारी संयन्त्रले चासो देखाउन सकेको छैन । केन्द्रीय बैंकले २०७१/७२ मा विप्रेषण प्राप्त गर्ने घरपरिवारको बचत तथा लगानी प्रवृत्तिको अध्ययन गर्दा विप्रेषणको २५ दशमलव ३ प्रतिशत ऋण भुक्तानी, २३ दशमलव ९ प्रतिशत खाद्यान्न लत्ताकपडा, ९ दशमलव ७ प्रतिशत शिक्षा स्वास्थ्य, ३ दशमलव ५ प्रतिशत विवाह व्रतबन्ध, ३ प्रतिशत अन्य सामग्री खरीद, १ दशमलव १ प्रतिशत व्यवसाय र २८ प्रतिशत बचतमा रहेको तथ्यांक प्रकाशित भएको छ । बचतमा २८ प्रतिशत देखिए पनि मासिक आम्दानी कम हुने भएकाले बचतमा खास उपलब्धि देखिँदैन । सरकारी कर्मचारी २० वर्ष र सुरक्षाकर्मीहरूले १६ वर्ष सेवा अवधि पूरा गरेपछि अवकाश लिन सक्ने २० वर्ष पूरा भएपछि निवृत्तिभरण प्राप्त गर्ने व्यवस्था सुरक्षा निकायहरूमा केहीमा लागू भइसकेको तथा कुनैमा लागू गर्ने चरणमा रहेको देखिन्छ । अनौपचारिक क्षेत्रमा कार्यरत कर्मचारीहरूका लागि सामाजिक सुरक्षा कोषले दुर्घटना बीमा, औषधि उपचार, उपदान र पेन्सन प्राप्त गर्न योगदानमा आधारित कार्यक्रमहरू प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन नभए पनि सार्वजनिक गरेको छ । विदेशमा ऊर्जावान् उमेरमा कठिन संघर्ष गर्ने नागरिकहरूको लागि राज्यका तर्फबाट भविष्यको आर्थिक सुरक्षाको कुनै योजना सञ्चालन गर्ने प्रयत्न नगरिनु नागरिकप्रतिको गैरजिम्मेवार व्यवहार हो । कात्तिक मसान्तसम्म ७ दशमलव ५ प्रतिशतले विप्रेषण कम भई ३१२ अर्ब ४२ करोडमा सीमित हुँदा तालुक मन्त्रालय र नीतिगत तहमा रहेका उच्च पदस्थहरूको निद्रा हराम भई दैनिक अन्तरक्रिया भएका छन् । विदेशमा कार्यरत व्यक्तिहरूको दुःख कष्ट निराकरण गर्न र भविष्यको आर्थिक सुरक्षा कार्यान्वयन गर्न कसैको ध्यान नपुगेकाले वैदेशिक रोजगार लगानी कोष स्थापना र सञ्चालन गर्न अर्थ, श्रम मन्त्रालय र निजीक्षेत्रले सहकार्य गर्नुपर्छ । सरकारी कर्मचारीहरूका लागि कर्मचारी सञ्चय कोष, अनौपचारिक र संगठित निजीक्षेत्र मा कार्यरत कर्मचारीहरूका लागि सामाजिक सुरक्षा कोष भरोसाका रूपमा भएजस्तो वैदेशिक रोजगारमा जाने श्रमिकहरूका लागि वैदेशिक रोजगार उत्थान कोष स्थापना गर्नुपर्ने देखिन्छ । सरकारले शुरू गरेको वैदेशिक रोजगार वचतपत्र र रेमिट हाइड्रोमा विविध कारणबाट आकर्षण देखिएन । योजना समयमा सम्पन्न हुने र त्यसले प्रतिफल प्रदान गर्छ, भन्ने विश्वास नभएकाले हुन सक्छ । प्रभावकारी संस्थाको स्थापना, सञ्चालन, सफल नेतृत्वको चयन, कडा नियमनकारी कानून, बचत, लगानी, सेवा प्रवाह र आम्दानी वृद्धि गर्ने योजनाहरू सञ्चालन गर्नु आजको आवश्यकता हो । सरकार र निजीक्षेत्रको संयुक्त प्रयासमा वैदेशिक रोजगार लगानी कोष स्थापना गरी सञ्चालन गर्नुपर्ने देखिन्छ । निजीक्षेत्रको लगानी रहने गरी ऐनको तर्जुमा गर्नुपर्छ । कम्पनीले श्रमिकको आर्थिक हित सुनिश्चित गर्न मासिक बचत परिचालन, वैदेशिक रोजगार कोष सञ्चालन, बचत गरेको आधारमा उपदान वा पेन्सनको व्यवस्था गर्नुपर्छ । विदेश जानुअघि उक्त कम्पनीमा खाता सञ्चालन गर्नुपर्ने तथा गन्तव्य मुलुकमा रोजगारी प्राप्त भएपछि विप्रेषण कम्पनीहरूको माध्यमबाट मासिक रूपमा निश्चित रकम जम्मा गर्नुपर्छ । संस्थामा जम्मा भएको रकम जलविद्युत्, कृषि, पर्यटन, राजमार्ग, सुरुङमार्ग, सिँचाइ र उद्योगहरूमा शेयर वा कर्जाका रूपमा लगानी गरी संस्थाको आम्दानी वृद्धि गर्न सकिन्छ । लगानीले मुलुकको निर्यात व्यापारमा वृद्धि भई आयात प्रतिस्थापन हुने भएकाले शोधनान्तर बचतमा रहन सहयोग पुग्छ । कोषमा जम्मा भएको बचतलाई परिचालन गरी जम्माकर्तालाई कर्जा सापटी, उचित प्रतिशतले ब्याज प्रदान, बोनस वितरण, इच्छ्याइएको समयमा बचत फिर्ता, १० वर्षसम्म जम्मा गरेकालाई उपदानको व्यवस्था र त्यसभन्दा बढी जम्मा गर्ने व्यक्तिहरूलाई तोकिएको सूत्रबाट पेन्सनको व्यवस्था गर्न सकिन्छ । विदेशमा रोजगारी गरी पेन्सन प्राप्त गर्न सक्ने अवधिसम्म काम गर्दा व्यक्तिलाई रोजगारीको चिन्ता नहुने, सञ्चय कोष र उपदानको व्यवस्था, राष्ट्रिय बचतमा वृद्धि, पेन्सन प्राप्त, राज्यले सामाजिक सुरक्षामा गर्ने खर्च भई ठूला परियोजनामा लगानी गर्न सक्ने संस्थाको विकास हुने, बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा राखिने संस्थागत निक्षेपमा सुधार हुने, बसाइँसराइ कम हुने तथा विदेशमा रोजगारीका लागि जाने घरपरिवारको बचतमा वृद्धि हुन गई समग्र देशको आर्थिक विकासमा विप्रेषणको उचित प्रतिफल प्राप्त हुनसक्ने देखिएकाले सरकारी र निजीक्षेत्रले यथाशीघ्र वैदेशिक रोजगार लगानी कोष स्थापना र सञ्चालन गरी विप्रेषणको उचित सदुपयोग गर्नतर्फ प्रक्रिया अघि बढाउन उपयुक्त हुने देखिन्छ । लेखक बैंकिङ तथा आधुनिक भुक्तानी प्रणालीसम्बन्धी जानकार व्यक्ति हुन् ।

Aarthik Abhiyan मंसिर २०७८

विपिनको अभिनयमा ‘परदेशी आयो’

विपिन कार्की अभिनित म्युजिक भिडियो ‘परदेशी आयो’ सार्वजनिक भएको छ । केतन क्षेत्रीको स्वर रहेको यो गीतमा विपिनको मन छुने अभिनय छ । पैसा कमाउन देश बाहिर रहेका एक युवाको कथा दर्साइएको गीतको भिडियोमा श्रीमती, दुई लालाबाला सन्तान र बाबुआमा छोडेर विदेशिएका ब्यक्तिको कथा बुनिएको छ । प्रकाश सापकोटाको शब्द, सुवास भुसालको संगीत रहेको गीतको भिडियो देवेन्द्र नेपालले निर्देशन गरेका हुन् । भिडियोमा विपिनको अलवा कविता न्यौपाने, सुरविर पण्डित, शर्मिला शर्मा लगायतको अभिनय छ । दिपेश उपाध्याय

Ratopati आश्विन २०७८