नेपाल स्टक एक्सचेन्जमा सूचीकृत भई कारोबार भइरहेका कम्पनीहरू एकआपसमा मर्जरमा जाँदा वा प्राप्ति प्रक्रियामा रहँदा शेयरको दोस्रो बजारमा कारोबार रोक्का गर्ने गरिएको छ । तर, यसरी लामो समयसम्म कारोबार रोक्का राख्नुपर्नेमा न चित्तबुझ्दो कारण छ न त अन्तरराष्ट्रिय अभ्यास नै । मर्जर प्रक्रियामा रहेका कम्पनीको कारोबार खुलाउनुपर्छ भनेर नियामक निकायका आधिकारिक व्यक्तिहरूले बताए पनि त्यसलाई खुलाउन भने कुनै पहल भएको छैन । अहिले १४ वटा कम्पनीहरूको कारोबार रोकिँदा पनि लगानीकर्तालाई परेको मर्काबारे सम्बद्ध निकायले चासो दिएको पाइँदैन ।
सम्पत्ति र दायित्वको मूल्यांकन गरी स्वाप रेसियो तय भइसकेका कम्पनीको हकमा कारोबार रोकेर राख्नै पर्दैन । यो कुरा थाहा पाएर पनि कारोबार खुलाउन काम नगर्नु सरोकारवालाहरूको गैरजिम्मेवारी नै हो ।
शेयरबजारमा लगानी गर्नुको एक प्रमुख कारण यसको तरलता नै हो । तरलता भनेको चाहेको बेला विक्री गरी तत्काल नगद प्राप्त गर्न सक्नु हो । आपत्विपत् पर्दा आफूसँग भएको शेयर विक्री गरी गर्जो टार्न पाइने भएकाले थोरैथोरै बचत पनि शेयरमा लगानी गर्ने गरेको पाइन्छ । पूँजी बजार भनेकै लगानीका लागि पूँजी संकलन गर्ने थलो हो । त्यसो हुँदा शेयरमा लगानी गरेर लगानीकर्ता ढुक्क हुन्छन् । तर, कहीँ नभएको जात्रा हाँडी गाउँमा भनेजस्तो अन्यत्र प्रचलनमा नदेखिएको मर्जर र प्राप्ति प्रक्रिया पूरा नहुन्जेलसम्म कारोबार रोक्का गर्ने प्रचलन नेपालमा ल्याइएको छ । पूँजी बजारमा निकै सुधार आएको छ । तर, यो अव्यावहारिक र लगानीकर्तालाई समस्या पार्ने प्रावधान हटाउनेतर्फ भने नियामक निकाय कसैले पनि चासो दिएको पाइँदैन । यसले गर्दा शेयरबजारको विकास र विस्तारमा समस्या परिरहेको छ ।
लगानीकर्ताले गरेको लगानी वर्षौंसम्म बन्धकका रूपमा रहँदा उनीहरूको लगानी निष्क्रिय बनेको छ । त्यस्तै शेयरको भाउ बढेको बेला बेच्न नपाउँदा बजार घटेर लगानीकर्तालाई घाटा भएको छ । यो घाटा कसले ब्यहोर्ने ?
कुनै पनि कम्पनी मर्जरमा जाँदा स्वाप रेसियो कायम नहुँदासम्म कारोबार रोक्का गर्नु उपयुक्त हो । मूल्यमा चलखेल हुन सक्ने भएकाले यस्तो बेला कारोबार रोक्नु आवश्यक नै देखिन्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्था एकआपसमा गाभ्ने गाभिने तथा प्राप्तिसम्बन्धी विनियमावली २०७३ लाई २०७५ मा संशोधन गर्दा मर्जर तथा प्राप्तिमा जाने वित्तीय संस्थाहरूले प्रारम्भिक सम्झौतामा हस्ताक्षर गरिसकेपछि तिनको कारोबार रोक्का रोख्नुपर्ने व्यवस्था गरेको हो । यसै आधारमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू मर्जरका लागि सम्झौता गरेपछि कारोबार रोक्न थालिएको हो । तर, मर्जर भाँडिएको अवस्थामा समेत कारोबार रोक्का गर्ने गरिएको छ जुन गलत मात्र होइन, अन्याय पनि हो । नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक र हिमालयन बैंकबीचको मर्जर भाँडिएको निकै लामो समय बिते पनि अहिलेसम्म कारोबार रोक्का राखिएको छ । यसबाट लाखौं लगानीकर्ता मर्कामा परेका छन् ।
अहिले बीमा संस्थानले बीमा कम्पनीहरूलाई मर्जरमा जान बाध्य पार्ने गरी चुक्ता पूँजीवृद्धि गर्न निर्देशन दिएको छ । यस्तो निर्देशनसँगै मर्जरमा जान केही कम्पनीहरूले सम्झौता गरेका छन् र तिनीहरूको कारोबार रोक्का गरिएको छ । राष्ट्र बैंकले बनाएकै निर्देशनलाई बीमा समिति र विद्युत् नियमन आयोगले पनि पछ्याएका छन्, जसले गर्दा मर्जरमा जाने कम्पनीहरूको एकीकृत कारोबार भएको सूचना नदिएसम्मका लागि शेयर किनबेच रोक्ने गरिएको छ । यसरी कम्पनीहरू मर्जरमा जाँदा महीनौं आफ्नो सम्पत्ति बन्धकमा पर्ने भएपछि आत्तिएर शेयर बेच्दा बीमा कम्पनीहरूको शेयर मूल्य निकै घटेको छ ।
शेयरबजार सुधारका लागि निकै काम भएका छन् । प्रविधिको प्रयोग भएर अनलाइनमै सबै कारोबार सम्पन्न हुन थालेको छ । तर, लगानीकर्तालाई मारमा पार्ने अनावश्यक नीतिमा अझै सुधार हुन बाँकी छ । यस्तो सुधार गर्नुपर्ने एउटा विषय मर्जर तथा प्राप्तिमा गएका कम्पनीको शेयर कारोबार चाँडो खुलाउनु एक हो । सम्पत्ति र दायित्वको मूल्यांकन गरी स्वाप रेसियो तय भइसकेका कम्पनीको हकमा कारोबार रोकेर राख्नै पर्दैन । यो कुरा थाहा पाएर पनि कारोबार खुलाउन काम नगर्नु सरोकारवालाहरूको गैरजिम्मेवारी नै हो । अत: मर्जर र प्राप्तिमा स्वाप रेसियो तय भइसकेपछि कारोबार खुलाइहाल्नुपर्छ । यसका लागि सरोकारवाला निकायले एकले अर्कोलाई देखाउनु भन्दा जसको जे दायित्व र अधिकारक्षेत्र भित्र पर्छ सोहीअनुसार काम गर्न ढिला गर्नु हुँदैन ।
