चितवन । लामो समयदेखि मह विक्री नहुँदा चितवनका मौरीपालक किसान मर्कामा परेका छन् । भारतबाट सस्तो मूल्यमा मह भित्रिएपछि प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा उनीहरूको मह विक्री नभएको हो । जसका कारण चितवनका मौरीपालकको मह अहिले विक्री नभएर मौज्दातमा राख्नुपरेको छ ।
खैरहनी नगरपालिका वडा नम्बर ११ का श्यामबहादुर तामाङले अहिले मह विक्री नभएर ५० ओटा बाल्टिनमा भण्डारण गर्नु परेको बताए । ‘यी मह उत्पादन गरेको करिब ६ महीना भइसक्यो । विक्री नै छैन । न त मूल्य नै छ,’ उनले भने ।
नेपाली मह महँगो र उपभोक्ताले गुणस्तर चिन्न नसक्दा नेपाली महले बजार पाउन नसकेको हो ।
अघिल्लो वर्ष महको विक्री राम्रै भए पनि यस वर्ष विक्री नभएको उनले गुनासो गरे । उनले ८० ओटा घारमा मौरीपालन गरेका छन् । चिउरी र तोरीको सिजनमा उनले मह उत्पादन गरेका हुन् । ५० ओटा बाल्टिनमा ३० किलोका दरले मह मौज्दात रहेको उनले बताए ।
कोरोनाको समयमा महको उपभोक्ता बढ्दा र भारतीय मह कम आयात हुँदा माग बढेको थियो । तर, अहिले महको माग घटेको छ ।
हाल थोक मूल्यमा प्रतिकिलो ३५० रुपैयाँमा मह विक्री गर्न खोज्दा पनि कसैले नकिनेको उनले बताए । मह खुद्रा मूल्यमा प्रतिकिलो ६०० रुपैयाँमा विक्री हुने गरेको छ । उनको मात्रै होइन, चितवनका अधिकांश किसानको मह भण्डारण भएको छ ।
खैरहनी नगरपालिका वडा नम्बर १० का मौरीपालक किसान नवराज पन्तको समस्या पनि उस्तै छ । पन्तसहित १० जना किसानहरूले वनदेवी मौरीपालन समूह नै बनाएका छन् । समूहमा आबद्ध किसानहरूको मह विक्री नभएपछि दुई सयओटा बाल्टिनमा रहेका मह थन्किएका छन् । उनीहरूको समस्या पनि बजार र मूल्य नपाउनु नै हो । ‘अहिले उत्पादन कम छ, बजार पनि छैन, बजार भएको बेला उत्पादन हुँदैन ।’
पछिल्लो समय मौरीले उत्पादन गर्ने फलफूल तथा बालीहरूमा बिषादीको प्रयोग भएको कारण महको उत्पादकत्व समेत घटेको हो । मौरीको आहारा तथा चरन अभावको कारण पनि महको उत्पादन ३५ प्रतिशतले ह्रास आएको छ ।
नेपाल मौरीपालक महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष शिव शर्मा स्वदेशमै गुणस्तरीय मह उत्पादन गर्दा पनि किसानले बजार नपाएको गुनासो गर्छन् । ‘कम भन्सार र कम मूल्यमा भारतीय मह भित्रिएको छ,’ उनले भने, ‘स्वदेशी महको बजार छैन, विदेशी मह छ्याप्छ्याप्ती छ ।’ शर्माको मात्रै हाल ४ मेट्रिक टन मौज्दातमा रहेको उनले बताए ।
राज्यले मौरी किसानलाई उत्पादन गर्न प्रोत्साहन गर्नुपर्ने र विदेशी महको भन्सार बढाउनु पर्ने र स्वदेशी महको बजार व्यवस्थापन उनको तर्क छ । शर्माले सरकारले मौरीपालक मैत्री नीति नबनाउँदा किसानले सधैं यस्तो समस्या भोग्नुपरेको बताए ।
चितवनमा देशको कुल उत्पादनको ५५ प्रतिशत मह उत्पादन हुँदै आएको तथ्यांक छ । चितवनमा ३५ हजार ओटा मौरीका घार रहेको महासंघले जनाएको छ ।
