Reporters Nepal

श्रावण २०७९

एमाले हारे राष्ट्रवाद र समाजवाद हार्छः उपाध्यक्ष ज्ञवाली

नेपालगञ्ज, भदो १ । नेकपा एमालेका उपाध्यक्ष युवराज ज्ञवालीले आगामी निर्वाचनमा एमाले पराजित हुँदा राष्ट्रवाद र समाजवाद नै पराजित हुने बताएका छन् । एमाले बाँके जिल्ला कमिटीको आयोजनामा मंगलबार खजुरामा आयोजित कार्यकर्ता प्रशिक्षणमा बोल्दै उपाध्यक्ष ज्ञवालीले भने, ‘कम्युनिष्ट पार्टीको बर्को ओढेर कांग्रेस जिताउन आउनेहरूलाई जनताले विश्वास गर्ने छैनन् ।’ कार्यक्रममा पार्टीका सचिव तथा लुम्विनी प्रदेश […]

पूर्ण विवरण

सम्बन्धित सामग्री

लोकतन्त्र सबलीकरणको कार्यदिशा

नेपालको प्रजातन्त्रिक आन्दोलनले लामो समय पार गरिसकेको छ । नेपालको एकीकरणको प्रादूर्भाव भएसँगै आधुनिक राज्य प्रणालीको विकासको चरण आज पनि यथावत् छ । सन् १९५० अघि जहानियाँ राणा शासनको अन्त्य गर्न विभिन्न तह, तप्कामा देशभित्र र बाहिर राजनीतिक अभियानको थालनी भएको थियो । राजनीतिक समाज तीन खेमामा स्पष्ट विभाजित देखिन्छ । जसमा राष्ट्रवाद, समाजवाद र साम्यवादमा आधारित राजनीतिक विचारधाराको द्वन्द चलायमान छ ।

गोरखापत्र कार्तिक २०८०

एमसीसी किन अपरिहार्य छ ?

भूराजनीति : नेपाल विश्वशक्तिका दुई उदायमान राष्ट्र चीन र भारतको बीचमा अवस्थित छ । यी दुई राष्ट्र एकआपसका छिमेकी राष्ट्र रहँदारहँदै पनि विभिन्न स्तरको विवाद छताछुल्ल छ । आफ्नो अस्तित्व रक्षाका लागि पनि नेपालले पञ्चशीलको सिद्धान्तअनुरूप दुवै राष्ट्र तथा तेस्रो मुलुकसँग सौहार्द सम्बन्ध स्थापित गर्नु अपरिहार्य छ । अर्थतन्त्र : स्वदेशमा उच्च बेरोजगारी दर वृद्धि र विप्रेषणमा ८ प्रतिशतभन्दा बढीले कमी आउँदा पनि मुद्रास्फीति दर ५ प्रतिशतभन्दा माथि रहनु भनेको अर्थतन्त्रको शुभ संकेत होइन । शोधनान्तर घाटा ७६ अर्बभन्दा बढी हुनु, ३ महीनामै विदेशी विनिमय सञ्चितिमा आएको करीब ६ प्रतिशत कमीले भुक्तानी प्रणालीमा जति बेलै असन्तुलन आउन सक्ने संकेत गर्छ । अन्तरराष्ट्रिय व्यापारघाटाको अवस्था अत्यन्त दयनीय छ । आयात निर्यात अनुपात ८८:१२ छ । आव २०७८/७९ को बजेटलाई आधार मान्ने हो भने पनि हाम्रो अर्थतन्त्र अत्यन्त चुनौतीपूर्ण र वैदेशिक सहयोगमा अत्यन्त निर्भर छ भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ । करीब साढे १६ खर्बको बजेटमा १० खर्ब राजस्वको लक्ष्य राखिएको छ भने करीब ३ खर्ब ७५ अर्ब विदेशी सहयोग एवं ऋणबाट व्यवस्थापन गर्ने लक्ष्य लिइएको छ । त्यतिले नपुगेर आन्तरिक ऋण साढे २ खर्ब उठाउने भनिएको छ जुन असम्भव प्राय: छ । यस्तो अवस्थामा दातृ निकायले गर्न गइरहेको सहयोगलाई आफ्नो राजनीतिक रोटी सेक्ने दाउपेच बनाउनु कति बुद्धिमत्ता हो ? विकासमा दाताको भूमिका : नेपालको पूर्वाधार विकास तथा सामाजिक विकासमा पछिल्लो ३० वर्ष र त्यसअघिको ३० वर्षलाई दुई खण्डमा विभाजन गरी अध्ययन गर्ने हो भने पछिल्लो खण्ड अत्यन्त निराशाजनक देखिन्छ । पछिल्लो खण्डमा राजनीतिक खिचातानीले विकास निर्माणमा इच्छुक दातृ निकायलाई विवादमा पार्न विडम्बना हो । अरूण तेस्रोबाट के शिक्षा लिने ? : विश्व बैंकले निर्माण गरिदिन तत्पर रहेको परियोजना थियो अरूण तेस्रो जलविद्युत् परियोजना । तत्कालीन अवस्थामा प्रतिपक्षमा रहेको नेकपा एमालेले नेपालको संसदीय अभ्यासमा सबैभन्दा धेरै विरोध गरेर परियोजना विफल बनाएको थियो । तर, त्यही परियोजना ३० वर्षपछि एमाले नेतृत्वको सरकारले भारतलाई सुम्पेको छ । यो निर्माण रोकिँदा नै २० वर्षसम्म देशले चरम ऊर्जा संकट भोग्यो । के एमसीसीले प्रभाव पार्ने ५५ अर्बमा मात्र हो त ? : विभिन्न दातृ निकाय र नेपाल सरकारबीच दिनहुँ सम्पन्न हुने दुईपक्षीय सहयोग सम्झौता पछिल्लो ४ वर्षदेखि किन ठप्प भए ? आफूले लिन्छु भनेर दातृ निकायसँग गरेका सम्झौताबाट पछि हट्दा त्यसले पार्ने दूरगामी प्रभावका बारेमा ध्यान दिनुपर्छ । द्वैध चरित्र : स्पष्ट बहुमतको सरकार ढल्नु, दल विभाजन हुनुको प्रमुख कारण स्वच्छेचारी सैद्धान्तिक विचलन जे–जे भए पनि एउटा आधार एमसीसी पनि हो । सरकारको नेतृत्वकर्तालाई स्रोतको अभावले विकसित राष्ट्रमा त पिरोली नै रहन्छ भने विकासशील राष्ट्रमा नपिरोल्ने कुरै भएन । संसद् पुन:स्थापित भएपछिको पहिलो सम्बोधनमा निवर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले विकास निर्माणलाई गति दिन आफ्नो सरकारले नेतृत्व गरेको सरकारले प्रस्तुत गरेको एमसीसी सभामुखले किन रोकेको भनेर सातो लिँदै हुनुहुन्थ्यो । सत्ताबाहिर गएपछि अहिले उहाँको प्रस्तुतिमा र धारणामा ३८० डिग्रीको फन्को लगाएको पाइन्छ । यसरी नेतृत्वले राष्ट्र विकासलाई आफ्नो राजनीतिक अभीष्ट पूरा गर्ने दाउपेच बनाउँदा आजको जन अपेक्षित विकास निर्माणको अपरिहार्यता कसरी पूर्ण होला ? सस्तो र अन्धो राष्ट्रवाद : अविकसित एवं विकासोन्मुख धेरै राष्ट्रका नेतृत्वले चुनाव जित्नका लागि प्रयोग गर्ने प्रमुख रणनीति भनेको नकारात्मक उत्तेजना र उत्प्रेरणाको सृजना हो । नेपालमा पनि राजनीतिक दल र केही व्यक्तिले यसको हदैसम्म प्रयोग गर्ने गरेका छन् । एमसीसीको जनस्तरको विरोध पनि त्यसैको उदाहरण हो । साथै, यसका कारक तत्त्व अन्धो राष्ट्रवादमार्फत भोट बैंकको उपयोग गर्न सकिन्छ भन्ने सम्पूर्ण राजनीतिक शक्तिहरू हुन् । जनचेतनाको स्तर माथि नउठेसम्म यसको जसको प्रयोग भइरहने देखिन्छ । राजनीतिक दर्शन : नेपालमा नाम मात्रका भए पनि पछिल्लो समयमा कम्युनिस्ट बहुल राष्ट्रको रूपमा स्थापित भएको छ । त्यसैको फलस्वरूप समाजवाद उन्मुख संविधान पनि जारी भएको छ । यहाँका ठूला साना कम्युनिस्ट दलहरूले प्राय: पटकपटक सरकारको नेतृत्व एवम् सरकारमा संलग्न भइसकेका छन् । चीनमा कम्युनिस्ट शासन भए पनि उसको आर्थिक प्रगति कम्युनिस्ट सिद्धान्तबाट होइन, पूँजीवादी अर्थतन्त्रबाटै भएको भन्ने पनि बुझेका छन् । तर पनि उनीहरू तत्कालीन सोभियत संघ र संयुक्त राज्य अमेरिकाबीचको शीतकालीन युद्धको मानसिकताबाट माथि उठ्न नसक्नु अर्काे विडम्बना हो । अमेरिकाको विरोध नगरेसम्म कम्युनिस्ट भइँदैन र जति धेरै विरोध गर्‍यो त्यति कट्टर कम्युनिस्ट भन्ने मानसिकताबाट ग्रस्त छन् । देश विकास आजको अपरिहार्यता हो । पछिल्लो समयमा राजनीतिक एवम् शासकीय स्वरूपमा ठूलाठूला परिवर्तन र उपलब्धि प्राप्त भएका छन् । आम जनताको अपेक्षा भनेको राजनीतिक परिवर्तनसँगै उच्च गतिको आर्थिक विकास हो । निहित स्वार्थका लागि कुनै पनि राजनीतिक शक्ति विकासको बाधक बन्नु हुँदैन । हामी बीच राजनीतिक अभ्यासका लागि विभिन्न मुद्दाहरू उपलब्ध छन् । २१औं शताब्दीमा पनि विविध सामाजिक विभेदका मुद्दा, लैंगिक विभेदका मुद्दा, महिला, युवा तथा समग्र उद्यमशीलता विकासका मुद्दा, सुशासन एवम् सदाचारका मुद्दा, कृषि आधुनिकीकरणका मुद्दा, पर्यटन, जलविद्युत् एवम् अन्य यावत् प्रतिस्पर्धात्मक लाभका क्षेत्रको आदर्शात्मक प्रयोगका मुद्दा आदि । विकास निर्माण र वैदेशिक नीतिका सवालमा सम्पूर्ण राजनीतिक दलबीच न्यूनतम साझा एउटै मुद्दा स्थापित गर्दै उपलब्ध आन्तरिक एवं बाह्य स्रोतहरूको उच्चतम सदुपयोग गर्दै तीव्र गतिमा राष्ट्र निर्माणमा एक हुनु आजको अपरिहार्यता हो ।

Aarthik Abhiyan मंसिर २०७८

तपाईं के वादी ?

मानिस हावा, पानी, घाम नभए पनि बाँच्न सक्छ, तर कुनै एउटा वादी नभई बाँच्नै सक्दैन । वास्तवमा मानिस स्वतन्त्र रूपमा बाँच्नै सक्दैन वा खोज्दैन । उसलाई बाँच्न कि शस्त्र चाहिन्छ कि त शास्त्र । शास्त्र भन्ने बित्तिकै सिद्धान्त वा वाद आइहाल्छ । वादका पछि लाग्ने वादी नभए त नेपाली नै नहुने भइसक्या छ भन्या अब ! समयक्रममा वादहरू पनि फेरिँदै गएका छन् । जस्तै, पहिले राजावाद, मण्डलेवाद, राष्ट्रवाद, प्रजातन्त्रवाद, लोकतन्त्रवाद, गणतन्त्रवाद थियो । केही समय यता आएर संघीयतावाद, जनवाद, डनवाद र अहिले धनवाद खुब चल्न थालेको छ । मानव जातिको पाँच हजार वर्षको इतिहासमा मानिसलाई सबैभन्दा बढी आकर्षित गर्ने कुनै चिज छ भने, त्यो हो वाद वा सिद्धान्त । समाजवाद, साम्यवाद, पूँजीवाद, माओवाद, लेनिनवाद, स्टालिनवाद, फाँसीवाद, द्वैतवाद, अद्वैतवाद आदि । हो, वादहरूले नै मानिसलाई सबैभन्दा बढी सुखी र शान्त बनाएका छन् । तर सुख र शान्तिको खोजमा मानव इतिहासमा जति पनि युद्ध भएका छन्, जति पनि हिंसा भएका छन्, ती सबै वादहरूकै वरिपरि भएका छन् । त्यसैले त मानिस वाद छाड्नै सक्दैन, बरु बत्तीमा पुतली होमिएझैं वादी बनेर मर्छ । सामान्य मान्छे मरे कुकुर–बिरालो मरेजस्तो हुन्छ अनि वादीहरू मरे भने बल्ल राज्यले थाहा पाउँछ । उस्तै परे वादीहरू शहीदमा दरिइन्छन् । समयक्रममा वादहरू पनि फेरिँदै गएका छन् । जस्तै, पहिले राजावाद, मण्डलेवाद, राष्ट्रवाद, प्रजातन्त्रवाद, लोकतन्त्रवाद, गणतन्त्रवाद थियो । केही समय यता आएर संघीयतावाद, जनवाद, डनवाद र अहिले धनवाद खुब चल्न थालेको छ । यसरी नयाँ वाद आउनासाथ पुरानो वादले चोला फेरेको छ । तर वाद फेरिए पनि वादभित्र हुने मूल तत्त्व भने फेरिएको छैन । उदाहरणका लागि सन् १९१७ देखि रूसमा पुराना सबै वादहरू समाप्त भए । पुराना देवीदेवताहरूलाई पनि बिदावारी गरियो । तर त्यहाँ नयाँ देवीदेवताहरू जन्माइए । नयाँ धर्म जन्माइए । अहिले त्यहाँको क्रेम्लिन मक्का–मदिनाभन्दा बढी लोकप्रिय छ । त्यो नयाँ तीर्थ हो, जहाँ पूजाका फूल चढाउन संसारभरका साम्यवादीहरू जान्छन् । त्यहाँ मूर्तिहरू र जिजसका गिर्जाघरहरू हटाइए । तर लेनिनका मूर्तिहरू चौबाटोमा ठड्याइए । ‘भगवान् लेनिन’लाई अमर छन् भन्ने देखाउन उनको शरीरलाई रसायन छरेर राखिएको छ । त्यसको पनि समाजवादी तरिकाले नै पूजा हुने गर्छ क्यारे ! अझ चीनमा पनि अर्का भगवान् छन् माओ । उत्तर कोरियाका देवता किम इल सुङको त शालिक देख्नेबित्तिकै ढोगेन भने त्यसको ज्यान ठाउँका ठाउँ स्वाहा हुन बेरै लाग्दैन । विवाह गर्न पनि त्यही शालिक धाउनुपर्ने गज्जपको वाद छ त्यहाँ । हाम्रोमा पनि पुरानो राजाका ठाउँमा नयाँ राजाहरू आए । एउटा राजा धपाइए, हजारौं उदाए । देख्नुभो त वादको कमाल ? मानिस जति जति नयाँँ नयाँ वादको स्वाद लिन थाल्छ, त्यत्ति नै ऊ आफूलाई आधुनिक बन्दै गएको अनुभूति गर्छ । अनि उसले हरेक कुरो वादको चस्माले मात्र हेर्छ र व्याख्या गर्छ । उदाहरणका लागि गाईपार्टीका अध्यक्षका एक प्रत्यासीले चुनाव हुनुभन्दा अगाडि र चुनाव हारेपछिको अभिव्यक्ति पढ्याैं भने यो कुरा छर्लङ्ग बुझिन्छ । भनिन्छ, नयाँ चिन्तनका लागि खाली दिमाग हुनुपर्छ । तर कुनै एउटा वादले भरिएको दिमागले नयाँ चिन्तन गर्नै सक्दैन । त्यै भएर त दशकौंदेखि नेपालका मै हुँ भन्ने दल र तिनका नीति पुराना, विचार पुराना र व्यवहार पुराना । नयाँ र वैकल्पिक भनिएका शक्तिहरू पनि पुराना दलहरूका भन्दा पनि पुरानो राजतन्त्रको मूर्ति बोकेर पो हिँड्न थालेका छन् । यो चाहिँ वादहरूको फ्युजन हो कि कन्फ्युजन म आफै पनि द्विविधामा छु । वाद के हो ? मन हो कि पागलपन ? किन वादले जमिन र जनताको मात्र भागबण्डा गर्दैन, मानिसलाई कित्ताकित्तामा बाँडेर समाजलाई नै छिन्नभिन्न गरिदिन्छ ? वाद भनेकै मानिसलाई विशुद्ध मानिस भएर बाँच्न नदिने सूत्र हो । हुन पनि शुद्ध मानिस मात्र भएर बाँच्न थाल्यो भने त उसलाई कसले पो चिन्छ र कसले पो गन्छ र ? वाद वा सम्प्रदायका आलोचकहरू भन्छन् कि हरेक वादभित्र एउटा तर्क हुन्छ । वास्तवमा त्यसैमा नर्क लुकेको हुन्छ । भित्र एक थोक छ, बाहिर अर्कै । त्यसैले हरेक वाद झुट हो, त्यसैले यो लुट हो । अर्काको वाद आफ्नो लागि फुट हो । आफ्नो वाद चैं समाजका लागि छुट हो । त्यसैले समाजवादीले पूँजीवादमा जहिले पनि लुट देख्छ, पूँजीवादीले गुट । जनता चाहिँ टुटफुट भएर छुटफुट रूपमा कहिलेकाहीँ सेवा पनि पाउँछन् । हरेक वादलाई अडिन एउटा थाँक्रो चाहिन्छ, त्यसलाई संगठन वा पार्टी भन्छन् । त्यहाँ विचारभन्दा पनि बलको बाहुल्य हुन्छ । पार्टी भएपछि त्यहाँ कोही नेता हुन्छ, कोही कार्यकर्ता । कार्यकर्ता दास बन्छन्, नेता मालिक । यसरी कोही भगवान् बन्छन्, कोही भक्त । अनि भगवान्ले आज्ञा दिन थाल्छन् । त्यही संगठनको बलमा केही मानिस शक्तिशाली हुन्छन् । उसले भीड जम्मा गर्छ र त्यही भीडलाई भेडा बनाइरहन्छ । यसरी मालिकले भीड जम्मा गर्छ र क्रान्ति गर्नुपर्छ भन्छ र क्रान्तिको नाटक पनि गर्छ । भीडले केवल मालिकको आदेश पालना गर्छ । भीडसँग दिमाग हुँदैन, तर्क हुँदैन र विवेक पनि हुँदैन । मालिकले जे भन्यो, त्यै मात्रै उसको सत्य हो । मालिक भन्छ क्रान्ति गर, दुःख फेरिएर सुखमा परिणत हुन्छ । अनि साम्यवादी मालिक अर्बपति हुन्छ, भीड सधैं रोडपति । २००७ सालको क्रान्तिले राणा हटायो, कांग्रेस उभ्यायो । २०४६ सालको आन्दोलनले पञ्चायत ढाल्यो, दललाई उचाल्योे । त्यसपछिको क्रान्तिले राजा फाल्यो, नवराजाहरूलाई सत्तामा पुर्‍यायो । नेताहरूले सबै थोक पाए, आसेपासेले पनि केही पाए । तर जनतासँग उही कथा, उही व्यथा, उही पीडा र उही निराशा बाँकी छ । ज्ञान र ध्यानले बुद्ध जन्माउँछ, वादले बुद्धु अन्माउँछ । बुद्धि भुट्न सक्नेहरूले भीड जम्मा गर्छन् । भीडले ज्यूहजुरवाला उभ्याउँछ । ज्यूहजुरवालाले कसैलाई अधिनायकवादी बनाएर पेश गरिदिन्छ । ज्यूहजुरवालाहरू आफ्नो इच्छाले कहिल्यै चल्दैनन् । ऊनीहरू त अरूकै इच्छा, अरूकै ईशारा, अरूकै विचार र अरूकै हितका लागि बाँच्छन् । यसरी हामी कि हिन्दू हौं कि मुस्लिम, इसाई हौं कि बुद्धिष्ट । त्यस्तै, हामी कि समाजवादी हौं कि पूँजीवादी । हामी विशुद्ध मानिस बन्नै सक्तैनौंं । तर कुनै वादी मजाले बनिदिन्छौं । हाम्रोमा वादविनाको जीवन र भातविनाको भोजन काम लाग्दैन । यदि अहिलेसम्म तपाईं कुनै वादमा हुनुहुन्न भने कुनै एउटा वादमा छिरिहाल्नोस् है ? नत्र पछि पर्नुहोला नि !

Aarthik Abhiyan कार्तिक २०७८