काठमाडौं । कृषिप्रधान भनेर चिनिँदै आएको नेपालले वर्षेनि साढे २ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको बीउ आयात गरिरहेको छ । आर्थिक वर्ष (आव) २०७७/७८ मा धान, मकै र विभिन्न जातका तरकारीका २ अर्ब ६७ करोड ३१ लाख रुपैयाँको बीउ आयात भएको बीउबिजन गुणस्तर नियन्त्रण केन्द्रले बताएको छ । चालू आवको माघसम्म १ अर्ब १५ करोड ८५ लाख रुपैयाँ बराबरको २३ लाख ६७ हजार किलो बीउ आयात भइसकेको छ ।
सरकारी तथ्यांकअनुसार नेपालका ६५ दशमलव ६ प्रतिशत जनता कृषिमा आबद्ध छन् । मुलुकको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा कृषिक्षेत्रको योगदान करीब २५ प्रतिशत छ । देशको अर्थतन्त्रमा यति ठूलो अंश ओगटेको कृषिकर्मका लागि आवश्यक पर्ने मुख्य वस्तु मल र बीउ दुवै हालसम्म आयातकै भरमा चलिरहेको छ । देशभित्रै सरकारी तथा निजीस्तरबाट सञ्चालित बीउ उत्पादन कम्पनी हुँदाहुँदै विदेशबाट बीउ आयात बढ्नुको मुख्य कारण अधिकांश वर्णसंकर (हाइब्रिड) बीउको उत्पादन नेपालमा नहुनु रहेको विज्ञ बताउँछन् ।
केन्द्र प्रमुख बेनुप्रसाद प्रसाईले पछिल्लो समय थोरै जमीनमा धेरै उत्पादन हुने वर्णसंकर जातका बीउ माग बढेकाले रैथाने हराउँदै गएको र आयातको ग्राफ उकालो लागेको बताए । उनका अनुसार नेपालमा वार्षिक ४५ हजार मेट्रिक टन वर्णसंकर जात धानको बीउ आवश्यक पर्छ । तर, त्यसका करीब ९१ प्रतिशत आयात गर्नुपर्ने अवस्था छ । वर्णसंकर मकैको बीउ शतप्रतिशत आयात गर्नुपर्छ ।
केन्द्रले उपलब्ध गराएको तथ्यांकअनुसार १ वर्षमा १ अर्ब ६१ करोड ४२ लाख रुपैयाँभन्दा बढीको ४१ लाख ६८ हजार ९ सय ५२ किलो धानको वर्णसंकर जातको बीउ आयात भएको छ । ५१ करोड ६८ लाख रुपैयाँभन्दा बढीको २१ लाख ८५ हजार ६ सय ९६ किलो मकै बीउ आयात भएको छ । त्यसैगरी, ५४ करोड ८१ लाख रुपैयाँभन्दा बढीको १ लाख ४४ हजार ४ सय ८९ किलो काउली, बन्दा, ब्रोकाउली, काँक्रो, गाँजर, मुला, भिन्डी, गोलभेडा, धनियाँ, भन्टा, तितेकरेला, लौका, फर्सीलगायत ३४ किसिमका तरकारीको वर्णसंकर जातको बीउ आयात भएको छ । विदेशबाट आयात हुनेमध्ये सबभन्दा धेरै १ करोड ४६ लाख रुपैयाँभन्दा बढीको ५३ हजार ४ सय २० किलो वर्णसंकर धनियाँको बीउ आयात भएको तथ्यांक छ ।
नेपाल कृषि अनुन्धान परिषद् (नार्क)का बाली तथा बागवानी निर्देशक डा. केशवबाबु कोइरालाले कृषिप्रधान देशको रूपमा परिचित नेपालमा प्रमुख खाद्य बालीकै बीउ यति ठूलो मात्रामा आयात गर्ने बाध्यता रहनु साँच्चिकै लाजमर्दो भएको बताए । पछिल्लो समय नेपालका रैथाने बाली हराउँदै गएको र वर्णसंकर जातका बीउ माग बढेको स्वीकार्दै उनले भने, ‘हामीसँग व्यापक मात्रामा वर्णसंकर जातका बीउ उत्पादन गर्न आवश्यक पर्ने प्रविधि, दक्ष जनशक्ति र लगानीको अभाव छ, जसले गर्दा त्यस्ता बीउ उत्पादन गर्न सकिएको छैन ।’ सरकारले यसमा कदम चालेको तर त्यो पर्याप्त नभएको उनले बताए ।
नेपालमा हर्दिनाथ हाइब्रिड धान–१ र हर्दिनाथ हाइब्रिड धान–३ गरी २ किसिमको मात्र वर्णसंकर बीउ उत्पादन हुन्छ । मकैका पनि विभिन्न जातका वर्णसंकर बीउ उत्पादन भइरहेको छ । तरकारीको हकमा अधिकांश वर्णसंकर बीउ विदेशबाटै आयात गर्नुपर्ने अवस्था छ । नेपाली कम्पनीहरूले धानको वर्णसंकर जातको बीउ भारत र चीनबाट मात्रै आयात गर्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी वर्णसंकर धानको बीउ भारतबाट आयात हुन्छ ।