भारत नेपालको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक साझेदार हो र ऊसँग नेपालले गैरभन्सार अवरोध हटाउन विभिन्न सम्झौता गरेको छ । सम्झौता भए पनि व्यवसायीहरूले विभिन्न बेला फरकफरक प्रकृतिका अवरोध सामना गर्नु परिरहेको छ । अहिले सिमेन्ट निर्यातमा यस्तै गैर भन्सार अवरोध देखापरेको छ । नयाँ सिमेन्ट कम्पनीलाई भारतीय गुणस्तर प्रमाण चिह्न आईएसआई दिन ढिलाइ गरेर समस्या खडा गरिएको छ । यस्तो अवरोध बेला बेलामा भारतबाट आइरहने भएकाले नेपालको कूटनीतिक क्षेत्र चनाखो भएर बस्नुपर्छ र समाधानका लागि पहल थालिहाल्नुपर्छ ।
नेपालबाट मुख्य रूपमा निर्यात हुने चियामा बेलाबेलामा अवरोध हुने गरेको छ । त्यस्तै अलैंची निर्यातमा पनि समस्या हुने गरेको छ । नेपालको कृषि उत्पादनमा क्वारेन्टाइन र विषादी परीक्षणको नाममा अवरोध गर्ने गरिएको छ । नेपालले दिएको प्रमाणपत्रलाई मान्यता नदिने र भारतीय प्रयोगशालाको प्रमाणपत्रलाई मात्र मान्यता दिने नीति लिँदा नेपाली उत्पादनले गैरभन्सार अवरोध खेप्नु परेको हो । गैरभन्सार अवरोध हटाउन नेपालले निकै पहल गर्दै आएको छ । विगतमा भन्दा अहिले केही सहज भए पनि गैरभन्सार अवरोध बेलाबेलामा देखापर्ने गरेको छ । भारतसँग नेपालले द्विपक्षीय सम्झौता गरे पनि यसो हुनु दु:खद पक्ष हो । यद्यपि यसमा नेपालको दोष पनि नभएको भने होइन । नेपालमा अन्तरराष्ट्रिय मान्यताप्राप्त प्रयोगशालाको अभाव हुनु, विषादी परीक्षणका लागि पनि पर्याप्त प्रयोगशाला नहुनु र नेपालको गुणस्तरलाई अन्य देशले मान्यता नदिनु निर्यातका अवरोध हुन् । अहिले नयाँ नेपाली सिमेन्ट उद्योगले भारतीय गुणस्तर चिह्न नपाएर निर्यात गर्न पाइरहेका छैनन् । भारतमा यसका लागि आवेदन दिए पनि प्रक्रिया रोकिएको जानकारी दिएको बताइन्छ । त्यसो हो भने यो समस्या उद्योगीको मात्र होइन, मुुलुककै समस्या हो । त्यसैले तत्काल कूटनीतिक पहल गरेर यसको समाधान खोजिनुपर्छ । सिमेन्ट र क्लिंकर निर्यातमा सरकारले ८ प्रतिशतसम्म अनुदान दिने व्यवस्था गरेपछि यसको निर्यात बढिरहेको छ । खासमा नेपालमा पूर्वाधार निर्माणमा कमी आएसँगै सिमेन्ट उद्योगहरूले उत्पादन घटाउनुपर्ने बाध्यता आयो । सिमेन्ट उद्योगमा विदेशी लगानी भित्रिएपछि उत्पादन पनि निकै बढ्यो । क्षमताको ३० प्रतिशतमात्रै उत्पादन गर्दा पनि विक्री नभएपछि उद्योगीहरूले भारतको बजार खोजी गरेका हुन् । भारतमा नेपाली सिमेन्टको माग बढेसँगै थप उद्योगहरूले निर्यातका लागि पहल थालेका हुन् । तर, उनीहरूले भारतीय गुणस्तरको चिह्न नपाएपछि निर्यातमा अवरोध पुगेको हो । यो अवरोध खुलाउन सरकारी तहबाट पहल हुनैपर्छ ।
गैरभन्सार अवरोध हटाउन आवश्यक छ । यस्ता अवरोध कुनै नियतवश गरिएका हुन्छन् भने कुनै नेपालकै कमजोरीका कारण पनि भएका हुन्छन् । यस्तो गैरभन्सार अवरोध हटाएर निकासी सहज नबनाए नेपालको व्यापार घाटाका खाडल झनै फराकिलो हुँदै जानेछ ।
सिमेन्ट उद्योग नेपाली कच्चा पदार्थबाट चल्ने उद्योग हो । अझ पछिल्लो समय विद्युत् आपूर्ति नियमित हुन थालेपछि ऊर्जा पनि नेपाली नै प्रयोग हुन थालेको छ । गुणस्तरीय र नियमित आपूर्ति दिने हो भने ठूलो परिमाणमा सिमेन्ट उद्योगले बिजुली खपत गर्ने देखिन्छ । सीमावर्ती भारतीय क्षेत्रमा तीव्र रूपमा शहरीकरण भइरहेको छ । पूर्वाधार निर्माणको काम पनि तीव्र गतिमा भइरहेको छ । त्यसो हुँदा नेपाली सिमेन्टले भारतमा राम्रै बजार पाउने देखिन्छ । नेपाली उत्पादनले भारतमा राम्रो बजार पाउन थाल्नेबित्तिकै विभिन्न अवरोध सृजना गर्ने प्रवृत्ति नयाँ होइन । कृषि, खाद्य र पशुपक्षीलगायतको जीवाणु तथा विषादी जाँच गर्ने प्रयोगशाला भारतीय नाकामा छैन । त्यसको नमुना बोकेर परीक्षणका लागि टाढा लैजानुपर्छ जसको रिपोर्ट आउन निकै समय लाग्छ । रिपोर्ट आइपुग्ने बेलासम्म कृषि उपज कुहिएर काम नलाग्ने भइसक्छ । त्यसैले यस्तो गैरभन्सार अवरोध हटाउन आवश्यक छ । यस्ता अवरोध कुनै नियतवश गरिएका हुन्छन् भने कुनै नेपालकै कमजोरीका कारण पनि भएका हुन्छन् । चिया निकासीमा अवरोध भारतीय व्यापारीको स्वार्थमा भएको पाइन्छ भने केही वस्तुको निर्यातमा नेपालकै कमजोर पूर्वाधार कारण रहेको पाइन्छ । त्यसैले यस्तो गैरभन्सार अवरोध हटाएर निकासी सहज नबनाए नेपालको व्यापार घाटाको खाडल झनै फराकिलो हुँदै जानेछ । सरकारले यस्ता पक्षमा ध्यान दिएर समस्या समाधान गर्न सक्नुपर्छ ।