शेयरबजारलाई अर्थतन्त्रको ब्यारोमीटर तथा ऐना भन्ने गरिन्छ । तर, नेपालको विद्यमान शेयरबजारलाई भने त्यसो भनिहाल्न धेरैले मन पराउँदैनन् । किनभने नेपालको शेयरबजार मापन गर्ने विद्यमान इन्डेक्समा अझै धेरै कमजोरी भएको विभिन्न विश्लेषकले देखाउँदै आएका छन् । यही कमजोरी सुधार्न अहिले नेप्से–३० इन्डेक्सको तयारी भएको छ ।
नेप्से–३० इन्डेक्समा छानिएका ३० ओटा धितोपत्रको मात्र आधार लिइनेछ । संसारभरि नै निकै पहिलेदेखि यस्तो अभ्यास हुँदै आएको छ । तर, नेपालमा भने माग हुँदाहुँदै पनि नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेड (नेप्से) ले यसमा त्यति धेरै चासो दिएको देखिएको थिएन । यसबीचमा सेन्सेटिभ इन्डेक्स र फ्लोट इन्डेक्स ल्याएर केही सुधार नभएको होइन । जब धितोपत्र बजारमा नेप्सेको प्रतिस्पर्धी संस्था आउने निश्चित भयो अनि नेप्से–३० इन्डेक्स सञ्चालनको तयारी निकै तीव्र रूपमा अगाडि बढेको छ । यसले नेप्सेभित्रैबाट सुधार गर्न आवश्यक रहेको महसूस गरिएको पुष्टि भएको छ ।
यति मात्र होइन, नेप्सेको शेयर सर्वसाधारणमा जारी गर्ने पक्षमा पनि छलफल हुन थालेको छ । प्रतिस्पर्धी संस्था आउने भएपछि यसरी सुधार देखिनु सकारात्मक हो । पक्कै पनि अब निजीक्षेत्रबाट स्थापना हुने एक्सचेन्जले अहिलेको भन्दा निकै थप विशेषतासहित सेवा शुरू गर्छ होला । किनकि नयाँ आउने कम्पनीले आधुनिक सेवासुविधा ल्याउँछ नै । यही बीचमा नेप्सेले यस्तो इन्डेक्सको शुरुआत गर्ने प्रस्ताव गर्नु शेयरबजारका लागि राम्रो कदम हो । यसबाट शेयरबजारमा थप सुधार हुने र परिपक्व बन्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।
नेप्से–३० इन्डेक्सका आधारमा डेरीभेटिभ पत्र निकालेर त्यसको फ्युचर कारोबार हुन सक्ने पनि वताइएको छ । यसो भएमा लगानीकर्ताले आपूmले गरेको लगानीको जोखिम कम गर्ने तथा बढी जोखिम लिन नडराउने लगानीकर्ताले समेत थप उपकरण पाउनेछन् ।
नेप्से–३० इन्डेक्समा आर्थिक रूपले बलिया र सबल कम्पनी मात्र रहेका हुन्छन् तथा तिनले सबै क्षेत्रको प्रतिनिधित्व गर्नेछन् । नेप्सेले तयार पारेको प्रस्तावित नेप्से–३० इन्डेक्समा समावेशका लागि सूचीकृत संगठित संस्था (कम्पनी) छनोटका लागि प्रतिशेयर चुक्ता मूल्यभन्दा प्रतिशेयर किताबी मूल्य बढी हुनुका साथै विगत ५ आर्थिक वर्ष (आव) मध्ये पछिल्लो आवसहित कम्तीमा ३ वर्ष नाफामा रहेको हुनुपर्ने भनेको छ ।
त्यस्तै अघिल्लो आवमा प्रतिशेयर आम्दानी चुक्ता मूल्यको न्यूनतम १० प्रतिशत रही सोही वर्षको वार्षिक मुद्रास्फीति दरभन्दा बढी रहेको हुनुपर्नेछ । कम्पनीको कम्तीमा २५ प्रतिशत शेयर सर्वसाधारणमा जारी भएको वा कुल फ्रि–फ्लोट बजार पूँजीकरणमा सम्बद्ध कम्पनीको फ्रि–फ्लोट बजार पूँजीकरण १ प्रतिशतभन्दा बढी रहेको हुनुपर्नेछ ।
शेयरधनीको संख्या कम्तीमा २० हजार हुनुपर्नेछ भने पछिल्लो ६ महीनामा दैनिक औसत २५ लाख वा त्योभन्दा बढी रकमको कारोबार भई दैनिक औसत ५ हजार कित्ता वा त्योभन्दा बढी संख्या र दैनिक औसत ४० वा त्योभन्दा बढीपटक कारोबार भएको हुनुपर्नेछ । पछिल्लो ६ महीनाको अवधिमा उपलब्ध कारोबार दिनमध्ये न्यूनतम ७५ प्रतिशत दिनमा कारोबार भएको हुनुपर्ने आधार लिने भनिएको छ ।
नेप्सेले नेप्से–३० इन्डेक्स सञ्चालनका लागि अहिले सरोकारवालासँग सुझाव मागेको छ । त्यसैले यसमा परिमार्जन गर्न आवश्यक बुँदासहित यसलाई छिटो कार्यान्वयनमा ल्याउन सुझाव दिनु लगानीकर्ताको दायित्वभित्र पर्छ । यद्यपि यो मात्रै शेयरबजारको सुधारका लागि पर्याप्त होइन । नेपालजस्तो मुलुकका लागि रियल सेक्टर (वास्तविक क्षेत्र) का थप कम्पनीलाई धितोपत्र बजारमा सूचीकृत गराउन आवश्यक छ । पछिल्लो समय केही रियल सेक्टरका कम्पनी सूचीकृत हुने क्रमको थालनी भए पनि त्यति धेरै सन्तोष मान्नुपर्ने अवस्था छैन । धितोपत्र बजारमा चलखेल हुन्छ भन्ने लगानीकर्ताको गुनासो रहँदै आएको छ । तैपनि नेप्से–३० इन्डेक्स सञ्चालनको तयारी शेयरबजारमा सुधारको अर्को खुड्किलो भने पक्कै हो ।