नबिल बैंकले पूँजी कोषमा दबाब परेपछि त्यसमा सन्तुलन ल्याउन अग्राधिकार शेयर विक्री गर्ने निर्णय गरेको छ । पूँजी बजारमा लगानीका नयाँनयाँ उपकरण आउन आवश्यक छ जसले गर्दा थोरै पूँजी भएका व्यक्तिले विभिन्न खाले उपकरणमार्फत लगानी गर्न पाउँछन् । निकै जोखिम लिन चाहनेहरूले शेयरमा लगानी गर्छन् भने अलिक जोखिम कम लिनेले म्युच्युअल फन्डमा । आफूसँग भएको पैसा त्यतिकै राखिराख्ने हो वा मुद्दती खातामा मात्रै राख्ने हो भने त्यसको क्रयशक्ति घट्दै जान्छ । अर्थात् मुद्रास्फीतिका कारण त्यसको क्रयक्षमता कम हुन्छ । आफूसँग भएको १ सय रुपैयाँ यतिकै राख्ने हो भने अर्को वर्ष त्यो सय रुपैयाँले अघिल्लो वर्षको सामान किन्न पुग्दैन । मुद्रास्फीति ७ प्रतिशतको हाराहारी मान्दा १ वर्षमा सय रुपैयाँको सामानको मूल्य ७ रुपैयाँ बढिसकेको हुन्छ । त्यसैले यसलाई मिलाउन कुनै न कुनै उपकरणमा लगानी गर्नु उपयुक्त हुन्छ । यो वित्तीय साक्षरताको पाटो हो । सानोसानो पूँजी लगानीका लागि बजारमा विभिन्न उपकरण उपलब्ध छन् । नबिल बैंकले अहिले ल्याउन लागेको अग्राधिकार शेयर त्यस्तै उपकरण हो । यसमा उसले मुनाफा भएको वर्ष ८ प्रतिशत मुनाफा दिने सुनिश्चित गरेको छ । साधारण शेयर र अग्राधिकार शेयरमा
के भिन्नता हुन्छ त ?
अग्राधिकार शेयर लाभांशमा पहिलो अधिकार राख्छ । यदि कम्पनी टाट पल्टियो भने अग्राधिकार शेयरधारकलाई साधारण शेयरधारकलाई भन्दा पहिले कम्पनीको सम्पत्तिबाट भुक्तानी दिनुपर्छ । अग्राधिकार शेयरधारीले साधारणसभामा सामान्यतया मतदान दिने अधिकार पाउँदैन । अग्राधिकार शेयरलाई दिने लाभांश निश्चित गरिएको हुन्छ ।
अग्राधिकार शेयर पनि विभिन्न किसिमका हुन्छन् । परिवर्तनीय अग्राधिकार शेयर निश्चित वर्षमा साधारण शेयरमा परिवर्तन हुन्छ । नेपालमा एभरेष्ट बैंकले यस्तो शेयर जारी गरेको थियो । कुनै शेयर चाहिँ अपरिवर्तनीय हुन्छन् । कृषि विकास बैंकको भने अपरिवर्तनीय अग्राधिकार शेयर रहेको छ । यस्तो शेयर कम्पनी रहेसम्म रहन्छ । साधारणसभामा अग्राधिकार शेयरधनीलाई मतदान गर्ने अधिकार दिएको वा नदिएको आधारमा पनि अग्राधिकार शेयरको वर्गीकरण गर्न सकिन्छ ।
ऋणपत्र र म्युच्युअल फन्डलाई पनि साधारण शेयर सम्झेर आवेदन दिनको संख्या थुप्रै भएकाले यसबारे पूर्ण रूपमा सचेत पार्नु शेयर जारी गर्ने कम्पनीको पनि काम हो । नेपालमा लगानीका अन्य उपकरणहरू अझै आउन सकेका छैनन् । त्यस्ता नयाँनयाँ उपकरण ल्याउन आवश्यक देखिन्छ ।
त्यस्तै क्युमुलेटिभ र ननक्युमुलेटिभ अग्राधिकार शेयर पनि हुन्छ । कुनै वर्ष कम्पनीले अग्राधिकार शेयरधनीलाई तोकिएको लाभांश दिन सकेन भने त्यो लाभांश आगामी वर्षमा नाफा भएमा अघिल्लो वर्षको समेत जोडेर दिने व्यवस्था हुन्छ । यस्तो शेयरलाई क्युमुलेटिभ अग्राधिकार शेयर भनिन्छ । जुन वर्ष नाफा भएको हो, त्यही वर्ष मात्र लाभांश बाँडिने शेयर ननक्युमुलेटिभ अग्राधिकार शेयर हो । त्यसैगरी रिडिमेबल र इर्रिडिमेबल गरी अग्राधिकार शेयरको अर्को पनि प्रकार हुन्छ । निश्चित समयपछि साँवा रकम फिर्ता हुने अग्राधिकार शेयर रिडिमेबल अग्राधिकार शेयर हो । त्यस्तै कम्पनी रहुन्जेलसम्म रहने गरी जारी गरिएको अग्राधिकार शेयर इर्रिडिमेबल शेयर हो ।
यसैगरी कुनै अग्राधिकार शेयर कन्भर्टिबल, क्युमुलेटिभ र रिडिमेबल हुन सक्छ भने कुनै नकन्भर्टिबल, क्युमुलेटिभ रिडिमेबल हुन सक्छन् । त्यस्तै, कुनै अग्राधिकार ननकन्भर्टिबल, क्युमुलेटिभ र रिडिमेबल पनि हुन सक्छ ।
यस्तो अग्राधिकार सञ्चित लाभांश कम्पनी कुनै वर्ष घाटामा गएर लाभांश वितरण गर्न नसकेमा बाँकी रहेको लाभांश सञ्चित भएर आगामी वर्षहरूमा प्राप्त गर्ने व्यवस्था हुन सक्छ । यस्तो लाभांशलाई सञ्चित लाभांश भनिन्छ । त्यसैगरी कम्पनी विघटनमा गएर पूँजी फिर्ता गर्ने क्रममा अंकित मूल्य बराबर नै फिर्ता गर्नुपर्ने हुन्छ । सोही कारण अग्राधिकार शेयरमा अंकित मूल्य तोकिएको हुन्छ ।
आम्दानी र सम्पत्तिमा प्राथमिकता अग्राधिकार शेयरधनीले पाउँछन् । कम्पनी घाटामा गएमा पनि पूँजी फिर्ता गर्ने क्रममा साधारण शेयरधनीलाई भन्दा पहिलो प्राथमिकता अग्राधिकार शेयरधनीलाई हुन्छ । यस्तो शेयरलाई मिश्रित प्रतिभूति पनि भनिन्छ । किनभने अग्राधिकार शेयरमा साधारण शेयर र ऋणपत्र दुवैको विशेषता हुन्छ । नेपालको कम्पनी ऐनअनुसार अग्राधिकार शेयर रकम फिर्ता गरेमा वा फिर्ताको प्रस्ताव गरेमा उक्त शेयरको अंकित मूल्यबराबरको नयाँ शेयर जारी गर्न सक्ने व्यवस्था छ ।
अग्राधिकार शेयर पनि शेयरबजारमा सूचीकृत हुन्छ र कारोबार हुन्छ । यस्तोमा कुनै एक किसिमको शेयरमा लगानी गर्नुअघि लगानीकर्ताले यिनको फरक थाहा पाउनु जरुरी हुन्छ । जोखिम, धैर्य, लगानीको लक्ष्य आदिका आधारमा निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ । कम जोखिम र निश्चित लाभ लिन चाहनेले अग्राधिकार सेयर लिनु उपयुक्त हुन्छ भने उच्च प्रतिफल खोज्ने र जोखिम लिन चाहनेले साधारण शेयर लिनु उपयुक्त हुन्छ ।
अग्राधिकार र साधारण शेयरबीचको भिन्नता बुझ्नु भनेको आफ्नो वित्तीय लक्ष्यहरू र जोखिम लिन सक्ने क्षमता बुझ्नु हो । त्यसैले केकस्तो उपकरणमा लगानी गर्ने हो त्यसबारे पर्याप्त अध्ययन जरुरी हुन्छ । अहिले नबिलले अग्राधिकार शेयर जारी गर्ने निर्णय गरेको छ । शेयरबजारमा धेरै लगानीकर्ता यस्तो शेयरबारे जानकार नहुन सक्छन् । ऋणपत्र र म्युच्युअल फन्डलाई पनि साधारण शेयर सम्झेर आवेदन दिनको संख्या थुप्रै भएकाले यसबारे पूर्ण रूपमा सचेत पार्नु शेयर जारी गर्ने कम्पनीको पनि काम हो । नेपालमा लगानीका अन्य उपकरणहरू अझै आउन सकेका छैनन् । त्यस्ता नयाँनयाँ उपकरण ल्याउन आवश्यक देखिन्छ ।
.jpg)
