काभ्रेपलाञ्चोक । संरक्षित क्षेत्रमा पुरानो शैलीका घर बनाउने स्थानीयलाई पनौती नगरपालिकाले प्रोत्साहनस्वरूप आर्थिक सहयोगको योजना अगाडि सारेको छ ।
यसका लागि पुरातत्व विभागले दिएको मापदण्डअनुसारको निजी आवास बनाउनुपर्नेछ ।
योजनाअन्तर्गत वडा–७ का ६ परिवारलाई आर्थिक सहयोग प्रदान गरिसकेको नगरपालिकाले जनाएको छ । पुरातत्व विभागले तोकेअनुसारको सार्वजनिक बाटो, गल्ली र चोकतर्फ मोहडा फर्किएको पुरानो शैलीको घर बनाउनेलाई प्रोत्साहनस्वरूप आर्थिक सहयोग दिन थालिएको जनाइएको छ ।
‘संरक्षित क्षेत्रमा विभागले तोकेअनुसारको घर बनाउनेलाई प्रोत्साहनस्वरूप आर्थिक सहयोग दिन थालेका छौँ’, नगरप्रमुख भीम न्यौपानेले भने । उनका अनुसार पुरानो शैलीका घर बनाउँदा महँगो पर्ने भएकाले ऐतिहासिकता जोगाउन नगरले सहयोग थालेको हो ।
यसका लागि ९९ हजारदेखि ३ लाख ७८ हजारसम्म प्रोत्साहन रकम प्रदान गरिएको नगरपालिकाले जनाएको छ । प्रमुख न्यौपानेले भने, ‘प्रोत्साहन रकम दिन थालेपछि आवास पुनर्निर्माण गर्ने स्थानीयले पुरानै शैलीमा घर बनाउन थालेका छन् ।’ काभ्रेको उक्त नगरस्थित ७ नम्बर वडा विश्वसम्पदामा सूचीकृत गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघीय अंग (युनेस्को) द्वारा २५ वर्षअघि प्रस्ताव गरिएको क्षेत्र हो ।
ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक नगर पनौतीलाई मन्त्रिपरिषद्को निर्णयलगत्तै विश्वसम्पदामा सूचीकृत गरिने जनाइएको छ । ‘सूचीकृत गर्न अन्तिम प्रक्रिया थालिएको छ’, प्रमुख न्यौपानेले भने, ‘यसका लागि मन्त्रिपरिषद्को निर्णयको पर्खाइमा छौं ।’
उनले मन्त्रिपरिषद् बैठकको निर्णयलगत्तै पनौतीलाई युनेस्कोले सूचीकृत गर्ने जानकारी दिए ।
पनौती नगरलाई विश्वसम्पदामा सूचीकृत गर्ने कार्य गत वर्ष नै अघि बढाइएको थियो । यसपछि युनेस्कोको नेपाल प्रमुख क्रिस्टियन मनहर्टले पनौतीका ऐतिहासिक, धार्मिक तथा पुरातात्विकलगायत सम्पदाको अवलोकन गरेका थिए । अवलोकनका क्रममा मनहर्टले विशेष रुचिपूर्वक मठमन्दिर तथा पुराना नेपाली मौलिकता बोकेका घरलाई विश्वसम्पदामा सूचीकृत गर्न युनेस्को तयार भएको स्थानीय जनप्रतिनिधिलाई जानकारी गराएपछि नगरपालिकाले सो प्रक्रियाका लागि चालू आर्थिक वर्षमा १ करोड बजेटसमेत विनियोजन गरेको छ ।
‘हामी बाह्रवर्षे मकर मेला अर्थात् आउँदो माघअगावै विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत गराउने तयारीमा छौं’, प्रमुख न्यौपानेले भने । उनका अनुसार नगरपालिकाले चालू आर्थिक वर्षमा विश्वसम्पदामा सूचीकृत गराउन १ करोड बजेट छुट्याएको छ । पनौतीलाई सरकारले प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन, २०३१ अनुसार २०५८ मा ‘स्मारक क्षेत्र’ घोषणा गरिसकेको छ ।
सूचीकृतका लागि मन्त्रालयगत प्रक्रिया सकिएको तर मन्त्रिपरिषद् बैठकले निर्णय गर्न बाँकी रहेको उनको भनाइ छ ।
उनका अनुसार मन्त्रिपरिषद्ले निर्णय गरेपछि सोही आधारमा युनेस्कोले पनौतीलाई विश्वसम्पदामा सूचीकृत गर्नेछ । मन्त्रिपरिषद्को निर्णयपछि युनेस्कोको फ्रान्सको पुरातत्व विज्ञ टिमले पुनः पनौतीको अनुगमन निरीक्षण गर्नेछ । हाल मन्त्रिपरिषद्को कार्यसूचीमा प्राथमिकतामा नपरेका कारण प्रक्रिया लम्बिन सक्ने बताइएको छ ।
सूचीकृत प्रक्रियामा पनौतीमा ७२ वटा मौलिक नेपाली घरसमेत निर्माणको काम धमाधम भइरहेको छ । नगर कार्यालयद्वारा सांस्कृतिक पर्यटन विकासका लागि कलात्मक काठ बनाउने तालिम, होमस्टे सञ्चालन र पुरातात्विक सम्पदाको संरक्षण कार्यक्रम सञ्चालन गरिसकेको छ ।
काभ्रेको पनौती विश्वसम्पदामा सूचीकृत भएपछि ‘पनौती युनेस्को विश्वसम्पदा क्षेत्र’ भनिनेछ । युनेस्कोले कुनै पनि राष्ट्रको विशेष सांस्कृतिक महत्व राख्ने जस्तै, वन, पहाड, ताल, द्वीप, मरुभूमि, स्मारक, भवन वा सहरजस्ता धरोहरलाई आफ्नो सूचीमा सूचीबद्ध गर्ने गर्दछ, जुन विश्वसम्पदा समितिद्वारा चयन गर्ने गरिन्छ । सोही समितिले नै यस सम्पदा क्षेत्रको रेखदेख युनेस्कोको तत्वावधानमा हुनेछ ।
युनेस्कोको नेपालस्थित निकायले २०५२ मै पनौतीलाई मध्यकालीन वास्तुकला क्षेत्र जनाउँदै विश्वसम्पदामा सूचीकृत गर्न प्रस्ताव गरेको थियो । त्यसयता सरोकारवालाको बेवास्ताले सूचीकृतको काम अन्योलमा रहँदै आएको नगरप्रमुख न्यौपानको भनाइ छ । पुरातत्व विभागद्वारा हाल पनौती नगरका ऐतिहासिक मठमन्दिर तथा पुराना कलात्मक शैलीका घरको पुनर्निर्माण भइरहेको छ ।
पनौती वडा–५, ६ र ७ नम्बरमा १०० भन्दा बढी ऐतिहासिक मठमन्दिर, पाटी, पौवा रहेका छन् । फ्रान्स सरकारको सहयोगमा ०४८ देखि ०५५ सम्म ती मठमन्दिर, पाटीपौवा मर्मत एवं जीर्णोद्धार गरिएको थियो ।
पुरातत्व विभागका अनुसार नेपालको चार क्षेत्रलाई विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत गरिएको छ । ती हुन्, काठमाडौं उपत्यकाका सात क्षेत्र ः काठमाडौं दरबार क्षेत्र, पाटन दरबार क्षेत्र, भक्तपुर दरबार क्षेत्र, पशुपतिनाथ मन्दिर, स्वयम्भूनाथ, बौद्धनाथ र चाँगुनारायण मन्दिर । यस्तै, चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज, लुम्बिनी र सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज रहेका छन् । रासस
