पीई रेसियो के हो ?

शेयरबजारमा प्रत्येक व्यक्ति कमाउने उद्देश्यले प्रवेश गरेको हुन्छ । परन्तु सधैं सबैलाई कमाउने अवसर मिल्दैन । कम्पनीहरूको आर्थिक अवस्था, कार्यसञ्चालनको तरिका, व्यवस्थापकीय क्षमता आदि राम्रोसँग विश्लेषण नगरी लगानी गर्दा नोक्सानी हुन सक्छ । कम्पनीहरूको आर्थिक स्वास्थ्य नाप्नका लागि विभिन्न प्राविधिक तथा वित्तीय औजारहरू प्रयोगमा छन् । रिलेटिव स्ट्रेन्थ इन्डेक्स (आरएसआई), पीई रेसियो, ईपीएस आदि उपकरण प्रयोग गरेर त्यसको सुझावको आधारमा शेयर किन्ने वा बेच्ने निर्णय गर्न सकिन्छ । धेरै लगानीकर्ताले बजारको ट्रेन्ड, सामाजिक सञ्जालको हल्ला र नाम मात्रको अध्ययनबाट लगानी गर्ने गरेको देखिन्छ । प्राविधिक विश्लेषण बिना किनेका शेयरले पनि नाफा दिएकाले हामीलाई लाग्न सक्छ जसरी भए पनि शेयर किनेपछि नाफा नै हुन्छ । लामो समयका लागि लगानी गर्ने हो भने अलिकति विश्लेषण गरेर नै बजारमा प्रवेश गरौं । विश्लेषण आफै सिकांै, गाह्रो छैन । अहिले धेरै सूचना नेप्सेकै वेबसाइटमा हेर्न मिल्ने हुँदा एक तरीकाले ढुक्क भएर नै लगानी गर्न सकिन्छ । शेयरबजार हल्लाले तलमाथि हुन सक्छ । अन्तरराष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य घट्यो, यस वर्ष राम्रोसँग पानी पर्‍यो र धानको उत्पादन बढ्ने अवस्था आयो भने शेयरबजार बढ्न सक्छ । यसरी बढ्ने शेयर नकारात्मक खबर आउनासाथ तल आउन थाल्छ् । बाह्य वातावरणमा राम्रो आर्थिक अवस्था आयो, उत्पादनको सम्भावना बढ्यो भने शेयर बढ्छ । त्यसैगरी इन्धनको मूल्य घट्यो भने वस्तुको प्रतिएकाइ उत्पादन लागतमा कमी हुन्छ । वस्तुको मूल्यमा कमी आउँछ । यसले गर्दा शेयरबजार बढ्न सक्छ । धेरै कम्पनीको नाफामा बाह्य  वातावरणको अवसर र चुनौती दुवैले असर पार्छ ।  शेयरबजार सम्पूर्ण लगानीकर्ताको साझा दिमागको विश्लेषणबाट नै तलमाथि हुने हो । एउटा लगानीकर्ता प्रत्येक सूक्ष्म प्रभावक हो भने सम्पूर्ण लगानीकर्ताको मुडले बजारको बृहत् अवस्था देखाउँछ । त्यसैले जता खतरा छ त्यहाँबाट मानिस सुरक्षित ठाउँतिर भागिरहेका होलान् भन्ने आधारमा मानिस भीडतिर नै भाग्छ । भीडमा भाग्ने पहिलो व्यक्तिले वास्तविक कुनै सम्भावना वा खतरा देखेर निश्चित दिशातर्फ भागेको रहेछ भने पछि लाग्ने सबैको कल्याण हुन्छ । खतरा वा सम्भावना कसैले पनि देखेको छैन सबै अनुमानको भरमा अर्कोपछि भागियो भने झन् ठूलो समस्यामा पर्न सकिन्छ । यसैले वास्तविकता आफैले बुझ्ने प्रयास गर्नु अति राम्रो हो ।  कम्पनीको कुनै पनि विषय विश्लेषण नगरी अरू जता लागेका छन् हामी पनि त्यतै लाग्ने हो भने घाटा हुन सक्छ । बजारमा अनुभवीले कमाउँछन् । उनीहरूले लामो समयदेखि बजारलाई अध्ययन गरेका हुन्छन् । नयाँ लगानीकर्ता शेयरबजारमा प्रवेश गर्न चाहन्छ भने कुन आधारमा गर्ने भन्ने अवस्था आएमा त्यतिबेला धेरै टुल्स अथवा इन्डिकेटरलाई हेरेर बजारमा कुन कम्पनीको शेयर किन्ने भन्ने विश्लेषण गर्न सकिन्छ । त्यसमध्येको एउटा औजार हो आम्दानी मूल्य अनुपात अर्थात् पीई रेसियो ।   जुन कम्पनीको पीई रेसियो थोरै हुन्छ त्यो शेयर किन्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ । कुनै कम्पनीको पीई रेसियो ११.५५ पैसा छ र अर्को कम्पनीको २४.०४ पैसा छ भने पहिलोवाला कम्पनीको शेयर किन्न उपयुक्त हुन्छ । यसको अर्थ के हो भने पहिलो कम्पनीमा १ रुपैयाँ कमाउन ११.५५ रूपिया लगानी गर्नुपर्छ । अर्कोमा १ रुपैयाँ कमाउन २४ रुपैयाँ ४ पैसा लगानी गर्नुपर्छ । कमाउनु समान छ भने किन डबलभन्दा बढी रकम लगाउने ? पीई रेसियो, कुनै कम्पनीको बजार मूल्यलाई त्यस कम्पनीको प्रतिशेयर आम्दानीले भाग गरेर निकालिन्छ । त्यसैले पीई रेसियोको अध्ययन गर्दा छोटो समयमै ईपीएसको पनि जानकारी हुने हुँदा यी दुईओटा उपकरण अध्ययन गर्न सकिन्छ ।  यसरी मूल्यांकन गर्दा पीई रेसियो कम भएको र ईपीएस  बढी भएको कम्पनीको शेयर किन्नु राम्रो हुन्छ । यो सर्वमान्य सिद्धान्त हो । यसमा पनि विभिन्न चर हुन्छन् । कुनै कम्पनीको पीई रेसियो आज जति छ आगामी वर्ष पनि त्यत्तिकै हुन्छ भन्न सकिँदैन । कम्पनीको लक्षित आम्दानीको आधार हेर्दा अहिले तुलनात्मक रूपमा बढी पीई रेसियो भएको कम्पनी पनि अर्को वर्ष राम्रो अवस्थामा आउन सक्छ । त्यसबाहेक आजभन्दा पहिलाको इतिहास हेरेर पनि आगामी दिनको आर्थिक अवस्थाको अनुमान गर्न सकिन्छ ।  ईपीएस  र पीई रेसियोको आधारमा शेयर कारोबार गरेर कमाउँछु भन्ने उद्देश्य राख्ने लगानीकर्ता त्यस विषयमा नै विशेषज्ञ हुँदै जानुपर्छ । कम्पनीका यी दुई मुख्य सूचक खरीदका महत्त्वपूर्ण र सरल उपकरण हुन् । लगानीकर्ताले पूर्णरूपमा अनुशासित भएर यी २ उपकरणको आधारलाई हेरेर नै किनबेच गर्ने हो भने यसबाट उचित लाभ हुन्छ ।  पीई रेसियो कम्पनीको बजार मूल्यको आधारमा प्रत्येक घण्टा तलमाथि हुन्छ । त्यसैले दीर्घकालको ईपीएस र पीई रेसियोको प्रवृत्तिलाई हेरेर नै कारोबार गर्दै जानुपर्छ । सम्पूर्ण आधार नै आम्दानी मूल्य अनुपात भन्न खोजेको होइन तर लगानीकर्ता बढी मात्रामा एउटै आधारमा विज्ञ बन्दै जाने हो भने कहाँ कुन कम्पनीमा कसरी लगानी गर्ने भन्ने छनोट गर्न सजिलो हुन्छ । जजसले दोस्रो बजारमा शेयर किनबेच गर्न र त्यसबाट जीविकोपार्जन गर्न चाहन्छन् तिनले शेयर विश्लेषण गर्ने बानी निरन्तर गर्दै जानुपर्छ । यस्तो विश्लेषण गर्न त्यति कठिन छैन । प्रत्येक कम्पनीको शेयर संख्या, त्यसको मार्केट क्याप, त्रैमासिक नाफा नोक्सान, अघिल्लो वर्षको लाभांश वितरण आदि सबै आजकाल अनलाइनमा प्राप्त हुने हुँदा त्यसको अध्ययन गरेर कारोबार गर्ने बानी विकसित गरौं ।  लेखक कैलाशकुट बहुमुखी क्याम्पसमा व्यवस्थापन विषय अध्यापन गर्छन्  ।